بیکاری یکی از مخاطرات اجتماعی و اقتصادی است که بشر امروز را بیش از گذشته تهدید می‌کند. حمایت از اقشار بیکار و تامین معاش آن‌ها یکی از دغدغه‌های جدی هر جامعه‌ای به شمار می‌رود.
برای حل این مشکل، ایجاد کار و اشتغال دائم برای بیکاران در اولویت است، ولی در صورتی که جامعه نتواند کار کافی در اختیار جمعیت رو به افزایش بگذارد، بیمه بیکاری تنها راه ممکن برای تخفیف و کاهش اثرات ناشی از بیکاری است.
ویژگی‌های بیمه بیکاری
بیمه بیکاری جزو حمایت‌های تامین‌اجتماعی است، که با وجود برخورداری از فصول مشابه، در عین حال دارای خصوصیاتی منحصربه‌فرد نیز است،
این خصوصیات ویژه عبارت‌اند از:
1- موقتی و کوتاه‌مدت بودن: مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری کوتاه و دارای ظرفیت زمانی محدود و خاصی است، که براساس سابقه و تعداد عائله فرد تعیین می‌شود. در حال حاضر طول مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری در ایران بسیار بالاست و تا سقف 50 ماه را دربر می‌گیرد.
2- حقوق و مقرری بیمه بیکاری کمتر از چیزی است که شخص در هنگام اشتغال دریافت می‌کرده است. در حال حاضر رقم پرداختی سازمان تامین‌اجتماعی در مورد مقرری بیمه بیکاری از حداقل حقوق کمتر نیست.
3- مقررات بیمه بیکاری در زمره قواعد آمره است که دولت‌ها نه‌تنها اجرای آن را تضمین می‌کنند، بلکه بعضا خود نیز بخشی از هزینه‌های آن را به دوش می‌کشند.
غیرمشمولان بیمه بیکاری
گروه‌های زیر از شمول قانون بیمه بیکاری خارج هستند:
1- صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری: این گروه از بیمه‌شدگان به اختیار خود بیمه می‌شوند و با سازمان تامین‌اجتماعی قرارداد بیمه منعقد می‌کنند. بنابراین بیمه بیکاری جزو تعهدات سازمان در قبال آن‌ها نیست. زیرا بیمه‌شده خود مسئول پرداخت حق‌بیمه است، لذا بیکار شدن به صورت غیرارادی منتفی است. از این گروه از بیمه‌شدگان حق بیمه بیکاری دریافت نمی‌شود.
2- بازنشستگان و ازکارافتادگان کلی: کسانی که از مستمری ازکارافتادگی یا بازنشستگی استفاده می‌کنند نمی‌توانند همزمان تحت پوشش بیمه بیکاری قرار داشته باشند و مقرری مزبور را دریافت کنند. اما کسانی که مستمری جزئی و یا مستمری بازماندگان را دریافت می‌کنند، همزمان می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.
3- اتباع خارجی
4- غیرمشمولان قانون کار: صرفا مشمولان قانون کار می‌توانند از حمایت‌های بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.
شرایط پرداخت مقرری بیمه بیکاری
مقرری بیمه بیکاری با وجود شرایط زیر به بیمه‌شده پرداخت می‌شود:
الف) بیمه‌شده به صورت غیرارادی بیکار شده باشد. یعنی بی‌اختیار از کار اخراج شده باشد و یا بر اثر اتفاقات غیرمترقبه و قهریه مثل سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی و... کار خود را از دست داده باشد. بیمه‌شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی کار خود را به صورت موقت از دست می‌دهند، با تشخیص وزارتخانه ذی‌ربط و تایید شورای عالی کار می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.بیکاری ناشی از قصور بیمه‌شده در انجام کار که توسط هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار تایید شده باشد، از موارد بیکاری غیرارادی محسوب نمی‌شود و به چنین شخصی مقرری تعلق نمی‌گیرد.
ب) از جمله شرایط پرداخت مقرری بیمه بیکاری، داشتن حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق‌بیمه است. برای کسانی که بر اثر حوادث غیرمترقبه کار خود را از دست می‌دهند، این شرط لازم نیست. این‌گونه افراد در صورتی که سابقه پرداخت حق‌بیمه آنان کمتر از شش ماه باشد، با آن‌ها مطابق مشمولانی که شش ماه سابقه پرداخت حق‌بیمه دارند، برخورد خواهد شد.
ج) بیمه‌شده باید ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری، با اعلام مراتب به واحدهای کار و امور اجتماعی محل، آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.
مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری
مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری کوتاه است، زیرا پرداخت مقرری صرفا به منظور جبران قطع موقت دستمزد به بیمه‌شده بیکار تعلق می‌گیرد. که البته در ایران این مدت به 50 ماه می‌رسد.
بیمه بیکاری از خدمات و مزایای کوتاه‌مدت سازمان تامین‌اجتماعی است که مدت پرداخت آن براساس دو عامل، تاهل یا تجرد و سابقه پرداخت حق‌بیمه محاسبه می‌شود.
