تشدید آلودگی هوا موجب منع فروش طرح ترافیک، آماده‌باش اورژانس، اجرای تردد زوج و فرد خودروها به صورت سراسری و تعطیلی مدارس تهران و ری شد. باز هم زمستان و وارونگی هوا و معضلات ناشی از آن گریبان پایتخت را گرفت تا یک‌بار دیگر گروهی از آقایان فرصت تشکیل جلسات اضطراری و تصمیمات بی‌نتیجه و حرف‌های تکراری را به دست بیاورند. البته این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که چند ماه پیش و در آیین دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست رئیس‌جمهور گفته بود: «دولت یازدهم دولت محیط زیست است...»
وقتی درختان یکی یکی قطع شدند و ساختمان‌ها سر به فلک کشیدند، وقتی سال‌های سال خودروسازان قول بالا بردن کیفیت را دادند و بی‌توجه از کنار آن گذشتند، وقتی حامل‌های انرژی گران شد اما سهمی از آن به گسترش حمل و نقل عمومی اختصاص نیافت، وقتی دولت وام 25 میلیونی خرید خودرو را به راحت‌ترین حالت به جامعه تزریق کرد و وقتی، وقتی، وقتی‌های دیگر، باید منتظر روزهای بدتر از این هم باشیم که خبر برسد برای سلامتی‌تان «تنفس ممنوع!»
اواسط خردادماه، وقتی دکتر حسن روحانی در آیین دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست دولتش را دولت محیط زیست معرفی کرد، این احساس به‌وجود آمد که حتماً امسال تدابیر خوبی برای کنترل آلاینده‌ها و حفاظت از محیط زیست اندیشیده شده است. در آن مراسم رئیس‌جمهور در بخشی از صحبت‌هایش با یادآوری این نکته که در زمینه حفاظت از محیط زیست برخی از وظایف برعهده دولت است گفت: «وظیفه ما این است که برنامه‌ریزی کنیم، بنزین و گازوییل سالم در اختیار مردم قرار دهیم و بتوانیم آلودگی را به حداقل برسانیم. این وظیفه ما است و در این کار دولت قدم‌های خوبی برداشته است.» وی تصریح کرد: «دولت بنزین پتروشیمی را کنار گذاشت، بنزین یورو 4 را به ویژه در کلانشهرها در اختیار مردم قرار داد و در زمینه استاندارد خودروها سخت‌گیری کرد که ما آثار آن را مشاهده کردیم.»
رئیس دولت تدبیر و امید با تأکید بر این نکته که این دولت، دولت محیط زیست است توضیح داد:«اگر به محیط زیست توجه نشود توسعه پایدار، صنعت، فناوری و سلامتی انسان نمی‌تواند ادامه یابد.»
هر چند آن روز رئیس‌جمهور مدعی شد شاهد تغییرات خوبی است اما هیهات که امروز مردم شاهد آثار وارونه آن اقدامات هستند و سند این ادعا هم شرایط وحشتناک هوای پایتخت است.
چه کسی مسئول است؟
کافی است کمی تاریخچه آلودگی هوا در کلانشهرها و به خصوص پایتخت را مرور کنیم تا به خوبی مشخص شود دولت‌ها در 10 سال اخیر اراده‌ای برای توسعه حمل و نقل عمومی نداشتند. هر سال و همزمان با تشدید آلودگی‌ها محدودیت‌های بیشتری اعمال می‌شود اما هیچ‌گاه راهکاری که بتوان اثرات مثبت آن را در سال بعد مشاهده کرد، ارائه نمی‌شود.
در همین رابطه سید‌جعفر تشکری‌هاشمی، معاون حمل و نقل شهرداری تهران با اشاره به وضعیت آلودگی هوای پایتخت با بیان اینکه بارها و بارها اعلام کرده‌ایم که آلودگی هوا، مهم‌ترین چالش تهران است که اگر تداوم پیدا کند به یک فاجعه ملی بدل می‌شود، گفت: «بیشترین آلایندگی پایتخت مربوط به منابع متحرک است که در این میان خودرو و موتورسیکلت‌های فرسوده بیشترین آلودگی را تولید می‌کنند.» وی با بیان اینکه باید مشخص شود مسئولیت کاهش آلودگی هوای پایتخت برعهده چه کسی است، گفت: «باید مشخص شود که چه کسی یا کسانی تهران را به این حال و روز انداخته‌اند. چرا مردم پایتخت باید سالانه صدها گرم ذرات آلاینده را استنشاق کنند؟ چرا باید میزان مرگ و میر و متوفیان بهشت زهرا در روزهای آلاینده حدود 20 درصد افزایش داشته باشد و از حدود 150 نفر به 180 نفر برسد.»
سلامتی شهروندان قربانی سود خودروسازان
وقتی دولت پرداخت میلیاردها تومان وام را برای خرید خودروهایی که اولین آلاینده به شمار می‌آیند، در دستور کار خود قرار می‌دهد، مشخص می‌شود که جان کودکان و سالمندان پایتخت به اندازه صنعت خودرو برای دولتمردان اهمیت ندارد. این خیلی ساده انگاری است که فکر کنیم با یکی دو روز تعطیلی مدارس یا افزایش محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد کردن تردد خودروها از در منزل می‌توانیم به کاهش آلودگی هوا کمک کنیم زیرا همین کارها در سال‌های قبل هم اجرا شدند و امسال در شرایط بدتری قرار داریم. پس پیش‌بینی روزهای بدتر از امروز، دور از انتظار نیست. با این اوصاف و با اینکه تک‌تک افراد جامعه به خوبی می‌دانند هر سال با ورود به فصل سرما و بروز پدیده وارونگی هوا، میزان آلاینده‌ها افزایش می‌یابد، اما گویی مسئولان از این امر خبری ندارند و منتظر می‌مانند تا روز موعود از راه برسد و آن وقت با هول و ولا کاری کنند. بر همین اساس مدیرکل محیط‌زیست استان تهران گفت: «طبق مصوبه کمیته هماهنگی مواقع اضطرار، به دلیل آلودگی هوا، فروش آرم طرح ترافیک روزانه از سوی شهرداری تهران تا پایان هفته ممنوع شد.» دوباره از روز گذشته تشکیل جلسات اضطراری و نشست‌ها و تصمیمات دقیقه نودی در دستور کار بسیاری از سازمان‌هایی قرار گرفت که 365 روز حقوق می‌گیرند تا برنامه‌ای جامع و مدون برای هوای تهران و دیگر شهرها تدوین کنند. همچنین از امروز حرف‌های تکراری شروع می‌شود. حرف‌هایی مانند «این جلسه به منظور پیش‌بینی اقدامات لازم برای کاهش آلودگی هوا در روزهای آینده تشکیل شد» و «در شرایط ناسالم هوا برابر دستورالعمل‌های موجود از دستگاه‌های اجرایی و مبادی مربوطه خواسته شد اقدامات مناسب‌تر و پیشگیرانه‌تری اعمال شود.» اما در این میان مدیرکل محیط‌زیست استان تهران حرف جالبی زد که معلوم نبود از وظایف‌شان صحبت می‌کند، یا کم‌کاری‌های این سازمان. محمدهادی حیدرزاده گفت: «قطعاً حفظ سلامت شهروندان و جلوگیری از ورود به وضعیت اضطرار آلودگی هوا از اولویت‌های دستگاه محیط‌زیست و اعضای کارگروه هماهنگی مواقع اضطرار آلودگی هوا است.» این جمله یعنی گروهی نشسته و دست روی دست گذاشته‌اند تا وضعیت آلودگی هوا به نزدیکی‌های اضطرار برسد، آن وقت دست به کار شوند و نگذارند وارد اضطرار شود!
افزایش 20 درصدی مرگ و میرها
همین چند روز پیش بود که رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران به ارائه آمار تکان‌دهنده‌ای از بالا رفتن مرگ و میر به دلیل آلودگی هوا پرداخت و گفت: «هر روز که هوای تهران ناسالم‌تر است، تعداد متوفیان تهران به شکل معناداری افزایش پیدا می‌کند. در روزهای عادی بهشت زهرا (س) به طور متوسط روزانه 150 میهمان دارد اما در روزهای دی‌ماه که آلودگی هوا به اوج می‌رسد، تعداد میهمانان بهشت زهرا به 180 نفر در روز افزایش پیدا می‌کند.»
در یک کلام مرگ و میر در کلانشهر تهران در روزهای آلوده، نسبت به روزهایی که هوای تهران عادی است 20 درصد افزایش می‌یابد. لازم به ذکر است آمارهای فوق برای روزهای آلوده است و در مواقع اضطراری وضع بسیار اسفبارتر می‌شود.
هوا برای همه افراد ناسالم
«به دلیل حاکمیت شرایط جوی پایدار در روزهای گذشته و برودت هوا که منجر به انباشت و تراکم آلاینده‌ها شده، هوای تهران با شاخص بیش از ۱۴۸ در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه قرار دارد.» این خبر در شرایطی توسط مدیر واحد پایش و پیش‌بینی شرکت کنترل کیفیت هوا اعلام شد که اطلاعات بعدی از ایستگاههای سنجش آلودگی هوا نشان می‌داد افزایش غلظت آلاینده‌ها به ویژه ذرات معلق در هوای تهران رو به افزایش است. عدد 148 نیز در حالی اعلام شد که اگر شاخص کیفیت هوا از ۱۵۰ بیشتر شود، هوا در شرایط ناسالم برای همه افراد جامعه قرار می‌گیرد و در واقع کیفیت هوای تهران از روز جمعه با شاخص ۱۴۸ در مرز ورود به شرایط هشدار قرار گرفت. بر همین اساس هر زمان حجم منوکسیدکربن، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن و ذرات معلق کوچک با قطر کمتر از 10 میکرون و 5/2 میکرون به 200 و بیشتر برسد، کمیته بحران تشکیل و شرایط اضطراری اعلام می‌شود.
سهم 80 درصدی خودروها در آلودگی
در تهران سالانه بیش از 1/5 میلیون تن مواد آلاینده تولید می‌شود که منوکسیدکربن درصد زیادی از آن را تشکیل می‌دهد. بسیاری از خودروهای در حال تردد، فاقد مبدل کاتالیستی برای فیلتر شدن گازهای سمی خروجی از اگزوز هستند. همچنین بی‌توجهی‌ها به رعایت استانداردهای فنی و زیست محیطی خودروها سبب شده وسایل نقلیه موتوری موجود در چرخه حمل و نقل و ترافیک، سهم 80 درصدی در ایجاد آلودگی هوا را به خود اختصاص داده و تهران را در ردیف آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار دهند.
