به گزارش افکارنیوزبه نقل از ایسنا، تماشای پرندگان، نوعی گردشگری است که سالهاست در بین مردم دنیا رواج یافته و علاقمندان فراوانی با رفتن به طبیعت به این تفریح سالم می پردازند. آرامش و لذت دیدن پرنده به حدّی است که بسیاری از روانشناسان آن را راه حلّی برای آرامش فکری و تقویت روحیه افراد می‌دانند. پرنده‌نگری بخشی از فعالیّت بوم‌گردی(اکوتوریسم) به شمار آمده و گونه‌ای از سرگرمی است که مربوط به مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت می‌شود.
در کشور ما بر اساس آخرین فهرست ذکر شده در مجلّات علمی بالغ بر ۵۱۷ گونه پرنده شناسایی شده است. از این تعداد که متعلّق به ۸۰ خانواده و ۱۰ راسته‌اند، حدود ۳۲۰ گونه در ایران زادآوری می‌کنند.
۹۰ گونه مهاجر زمستانه و ۲۴ گونه مهاجر عبوری هستند. مابقی نیز جزو پرندگان کمیاب، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می‌شوند. به لحاظ آماری ۷۰ درصد پرندگان ایران مهاجرند و در زمستان و یا تابستان برای زادآوری به ایران می‌آیند.
" زاغ بور " گونه اندمیک یا بومی انحصاری پرندگان ایران است، گونه‌ای که در هیچ کشور دیگری مشاهده نمی شود و بیشتر در منطقۀ خوارتوران شاهرود زیست می‌کند. این گونه همه ساله گردشگران و محققان بسیاری را برای دیدن و مطالعه به سوی خود جلب می‌کند.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده توران در ۱۴۰ کیلومتری جنوب‌شرقی شاهرود و در نزدیکی شهر زیبای بیارجمند قرار دارد و با یک میلیون و ۴۶۵ هزار هکتار وسعت بزرگترین پارک ملی کشور از لحاظ تنوع جانوری و پوشش گیاهی محسوب می‌شود.
نام فارسی این پرنده «زاغ بور» یا «بور زاغ» و یا «زاغ کویری» است و نام انگلیسی آن(Irania
Ground – Jay)، نام علمی(Podoces Pleskie) و از خانواده کلاغیان(Corvidae) محسوب می‌شود.
رنگ نخودی - نارنجی به همراه نوار سفید آذین شده بر روی بال‌های این پرنده به همراه سیاهی اعجاب‌انگیزی که در تلألو خورشید جلایی به رنگ سبز - آبی نمایان می‌سازد این گونه را منحصر به فرد کرده است. صدای خوش این پرنده از سایر کلاغ‌ها متمایز است. زاغ بور ۲۴ سانتیمتر طول دارد و به هُدهُد بدون تاج سر شباهت دارد. زاغ بور صدایی دلنشین و آهنگین دارد که این ویژگی بر جذابیتش افزوده است. این پرنده رفتاری بسیار فریبکارانه و عجیب دارد، بطوریکه بیشتر روی زمین راه رفته و به سرعت می‌دود تا از مقابل دیدگان پنهان شود.
زاغ بور برخلاف سایر کلاغ‌ها که اشیای براق را مخفی می‌کنند همانند مورچه به ذخیره‌سازی غذا می‌پردازد. این پرنده قلمرو طلب تنها یک جفت اختیار می‌کند و وقتی در محدوده‌ای یک جفت از این پرنده مشاهده شد باید مطمئن بود که به شعاع ۵۰۰ متری نمی توان زاغ دیگری را مشاهده کرد. پرندگان نر و ماده در پرورش و بزرگ کردن جوجه‌ها همکاری می‌کنند.
اردیبهشت‌ماه فصل زادآوری و جوجه‌کشی زاغ بور در بوته زارهای پارک ملی توران شاهرود است. به خاطر ترس از خورده شدن جوجه‌ها توسط مارها، این پرنده بر روی گیاهان قیج، کاروان کش و یا طاق و در فاصله ۸۰ سانتیمتری از سطح زمین لانه می‌سازد. زاغ بور هر سال بین چهار تا شش عدد تخم می‌گذارد. این پرنده لانه خود را در میان بوته‌های بیابانی ساخته و کف آن را با پشم گوسفند، الیاف گیاهی و گِل می‌پوشاند. در اواسط اسفند‌ماه زمانی که هنوز سردی زمستان در دشت می‌وزد، زاغ ماده تخم‌های شیری رنگ خالدار خود را در لانه می‌گذارد.
جوجه‌ها پس از حدود ۲۰ روز با چشم‌های بسته سر از تخم بیرون می‌آورند. در روزهای آغازین تولد بدنشان بدون پر است. لاروِ پروانه‌ها غذای اصلی این جوجه‌ها را تشکیل میدهد. جوجه‌ها تقریباً پس از ۱۵ روز از لانه بیرون می‌آیند تا همراه پدر و مادر بر روی زمین بدوند و شیوه زندگی را بیاموزند. تا زمانی که تخم و یا جوجه‌ها در لانه باشند، پرنده بالغ در صورت احساس خطر به سرعت از لانه دور شده و سر بوته‌ای می‌‌نشیند و آواز سر میدهد تا دشمن آن را دنبال کرده و از لانه دور شود. پرندگان شکاری، گربه‌سانان کوچک، مار و روباه از دشمنان طبیعی این پرنده به شمار می‌روند.
زاغ بور به طور مکرر بر زمین راه رفته و با نوک قوى خود دانه‌ها را از روى زمین جمع مى‌کند، سپس بعضى را خورده و برخی را با خود حمل مى‌کند، چند گام را به سرعت طی کرده و در سایه بوته قیچ آرام مى گیرد و اطراف را وارسى مى‌کند، سپس با کمال احتیاط از نوک خود بهره گرفته و در زمین چاله‌اى کوچک حفر مى‌کند، دانه را در چاله قرار داده و روى آن را مى‌پوشاند. جالب اینکه همه دانه‌ها را یک جا دفن نمى‌کند بلکه هر دانه را با فواصل نامعین در یک چاله قرار مى‌نهد. این فعالیت از صبح هنگام تا غروب چندین بار تکرار مى‌شود. هنگام ظهر اندکى به استراحت مى‌پردازد و دوباره تلاش خود را از
سرمى‌گیرد.
اگر چه نام زاغ بور با تلاش یکی از کارشناسان طبیعت ایران، به «زاغ ایرانی» تغییر یافت لیکن از نوع زندگی و رفتار این پرنده کنجکاو و جستجوگر چیز زیادی نمی‌دانیم. اخیراً یکی از خبرگزاری‌ها در گزارشی، این پرنده را خجالتی، انزوا‌طلب و انسان گریز معرفی کرده بود حال آنکه قضیه دقیقاً عکس است و رفتارها و تعامل ویژه «زاغ بور» با انسان‌ها و چوپانان باعثشده از او به عنوان «خروس گله» یاد کنند. پرنده‌ای که دویدن را به پرواز کردن ترجیح میدهد. رفتار زاغ بور به راستی غریب است. بیشتر وقت‌ها در حال دویدن است. بعضی از آنها با دیدن انسان یا خودرو احساس خطر کرده و فرار می‌کنند اما
برخی دیگر ترس چندانی از انسان ندارند، البته فاصله ایمنی را رعایت کرده و به فعالیت‌هاى روزمره خود مى‌پردازند، مهم آنکه در این بین زیرچشمى مراقب تمام رفتارهاى انسان‌هاى پیرامون خود هستند. از این روست که محلی‌ها این پرنده را احمق دَوون می‌نامند.
این پرنده یکی از عوامل موثر در بیانزدایی محسوب می‌شود ولی به دلیل تعداد کم آن در عرصه‌ها، این نقش نمی‌تواند خیلی پر رنگ باشد. اگر جمعیت زاغ‌بور به خصوص در مناطقی که کویر در حال پیشروی است، بیشتر شود دیگر نیازی به عملیات بیابان‌زدایی از قبیل مالچ‌پاشی، کاشت آتریپلکس(اسفناج وحشی) و تاغ‌کاری نیست. در حال حاضر با مطالعات پراکنده‌اى که انجام شده نمى‌توان درباره وضعیت زیستى زاغ بور اظهار نظر قطعى کرد اما به نظر مى‌رسد خطرى جدى نسل آن را تهدید نمى‌کند به ویژه آنکه اهالى و چوپانان مناطق بیابانى آن را خوش یُمن می‌دانند. گفته می‌شود این پرنده کویری در خطر انقراض
نیست ولی جمعیت آن رو به کاهش است.
گفته می‌شود که پیشنهاد ثبت ملی این گونه منحصر به فرد از سوی کمیته ملی طبیعت‌گردی ایران مطرح شده است و میتواند به عنوان یکی از مهمترین مظاهر طبیعت ایران زمین به جهانیان معرفی شده و گردشگران و مشتاقان طبیعت را به سوی قاره کوچک(شاهرود) بکشاند. امید آنکه با تشکیل پرونده ثبت «زاغ بور» به عنوان تنها گونه بومی کشور، شاهد شکوفایی صنعت گردشگری بخش مستعد و محروم بیارجمند شاهرود بوده و همزمان با تعیین روز پرنده‌نگری در تقویم کشور، پیوند گردشگران و رشته پرنده نگری برقرار شود.
برای دیدن زاغ بور باید به شاهرود و از آنجا به سمت خوارتوران سفر کنید، سفر به شاهرود علاوه بر مسیر اتوبان تهران - مشهد(کیلومتر ۴۰۰) از طریق خطوط ریلی و هوایی نیز امکان‌پذیر است. اوایل تابستان و پاییز فصول مناسبی برای دیدن زاغ‌بور است.
مشاهده پرندگان منطقه پارک ملی توران با سفری تخصصی به این منطقه لذت بخش و به یادماندنی است. جدای از مناظر کویری خوارتوران مانند منطقۀ نمونه گردشگری رضاآباد و آرامگاه جرجیس نبی(روستای هدف گردشگری زمانآباد)، مشاهده حیات وحش منطقه از جمله گورخر آسیایی میتواند از موارد برنامه سفر شما باشد.
