«ام‌اس» بیماری که با سیستم ایمنی بدن می‌جنگد

التهابی مزمن، ناتوان‌کننده و اغلب پیشرونده در سیستم اعصاب مرکزی با طیف وسیعی از علائم از تاری دید و بی‌حسی در اندام‌ها گرفته تا فلج دست‌ها و پاها، از دست دادن بینایی و مشکلات حرکتی، از مشخصه‌های بیماری « ام‌اس » است که به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر فراگیرتر شده و شاید این روز‌ها افراد بیشتری را می‌شناسیم که این بیماری در آن‌ها تشخیص داده می‌شود.

«ام‌اس» یا «مالتیپل اسکلروزیس» (MS) ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما معمولا بزرگسالان بین ۲۰ تا ۴۰ سال را درگیر می‌کند. همچنین به نظر می‌رسد که زنان در قیاس با مردان، زودتر به این بیماری دچار می‌شوند. ام‌اس در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان شایع است و نشانه‌ها، عوارض و پیشرفت بیماری هم اغلب بر اساس جنسیتِ بیمار فرق می‌کند.

این تفاوت‌ها می‌تواند به دلیل تفاوت هورمون‌هایی مانند استروژن یا عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی باشد. البته نشانه‌های ام‌اس از فردی به فرد دیگر متغیر است، اما تشخیص نشانه‌های اولیه مانند تغییرات بینایی یا اختلالات حسی به فرد مبتلا و پزشک مربوطه امکان می‌دهد که آن را زودتر تشخیص دهد.

ام‌اس یک بیماری خود ایمنی است و در فرد مبتلا سیستم ایمنی، بدن را دشمن دانسته و با آن می‌جنگد. در بیماری ام‌اس، سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند.

بنابر گزارش مرکز تخصصی «وری‌ول هلث»، در واقع در این بیماری التهابی، سیستم ایمنی بدن غلاف میلین (ماده چرب که مانند عایق سیم برق عمل می‌کند) را هدف قرار می‌دهد و به آن حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. وظیفه این غلاف در انتقال پیام از سیستم عصبی مرکزی و سرعت انتقال پیام است.

مالتیپل اسکلروزیس بر عملکرد نواحی شناختی، عاطفی، حرکتی، حسی یا بینایی تأثیر می‌گذارد و در اثر حمله سیستم ایمنی فرد به مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) رخ می‌دهد.

با درمان دارویی در اوایل دوره بیماری می‌توان علائم ام اس را بهبود داد یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد و بسته به شدت بیماری و علائم، درمان برای هر فرد متفاوت خواهد بود.

نرخ شیوع ام‌اس در نقاط مختلف جهان

براساس آخرین به‌روزرسانی در داده‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تخمین زده می‌شود که بیش از ۱.۸ میلیون نفر در سراسر جهان به ام‌اس مبتلا هستند.

همچنین بنابر گزارش «هلث‌لاین»، اروپایی‌هایی که از نژاد مناطق شمالی این قاره هستند بدون در نظر گرفتن این نکته که در کجای کره زمین زندگی می‌کنند، با بالاترین خطر ابتلا به ام‌اس مواجه‌اند. در عین حال به نظر می‌رسد که کمترین خطر ابتلا به این بیماری در میان افراد بومی آمریکایی، آفریقایی و آسیایی‌تبار است.

به علاوه کودکان هم ممکن است به ام‌اس مبتلا شوند و طبق گزارش انجمن ملی ام‌اس در آمریکا که تا سپتامبر ۲۰۲۲ به‌روزرسانی شده، حدود ۵۰۰۰ کودک و نوجوان در ایالات متحده با این بیماری زندگی می‌کنند و حدود ۱۰ هزار کودک نیز در سراسر جهان مبتلا به ام‌اس هستند.

چگونگیِ تشخیص بیماری

تشخیص بیماری ام‌اس چالش برانگیز است، زیرا نشانه‌های بیماری اغلب مبهم هستند، می‌آیند و می‌روند و در افراد مختلف نیز متفاوتند.

افزون بر این، هنوز آزمایش مشخصی برای تشخیص ابتلا به ام‌اس وجود ندارد. در نتیجه، ممکن است فردی به اشتباه مبتلا تشخیص داده شود یا بیماری در فردی دیگر سال‌ها پنهان بماند.

اما در هر حال، تشخیص زودهنگام این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

اگر پزشک و درمانگر شما احتمال می‌دهد که به ام‌اس مبتلا شده‌اید یا اگر با نشانه‌ها و عوارضی مانند تاری دید، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن اندام‌ها مواجه شدید، حتما به متخصص مغز و اعصاب رجوع کنید.

متخصصان با بررسی تاریخچه پزشکی کامل، معاینه عصبی و استفاده از انواع آزمایش‌های تشخیصی مانند ام‌آرآی و گاهی هم ضربه زدن به ستون فقرات به تشخیص سریع‌تر بیماری کمک می‌کنند. همچنین، ممکن است توصیه کنند که آزمایش خون بدهید.

دلیل اصلی تفاوت ام‌اس در زنان و مردان دقیقا مشخص نیست، اما می‌دانیم که این بیماری، زنان را زودتر دچار می‌کند، هرچند روند پیشرفت آن در زنان در مقایسه با مردان، کندتر است.

در عین حال تشخیص این بیماری کمک می‌کند که حمله‌های آن به سیستم ایمنی و مغز و نخاع کاهش یابد و روند ناتوان‌تر شدن افراد را به تاخیر می‌اندازد.

علامت‌های اولیه ام‌اس در زنان

یکی از نمود‌های اولیه این بیماری در زنان، «نوریت اپتیک» یا التهاب یکی از دو عصب بینایی است.

عصب بینایی چیست؟

عصب بینایی یک عصب جمجمه‌ای است که مسئولیت انتقال سیگنال‌ها را به مغز (از آنچه چشم می‌بیند) بر عهده دارد.

در بیماری ام‌اس، نوریت اپتیک زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن فرد دچار اختلال می‌شود و به پوشش محافظ عصب یا غلاف میلین حمله می‌کند.

نشانه‌های اولیه نوریت اپتیک عبارتند از:

- درد چشمی که در پی حرکت چشم به وجود می‌آید

- دید تار یا دید مه‌آلود

- دیدن رنگ‌ها با وضوح کمتر

- از دست دادن بینایی کامل یا جزئی که البته کمتر شایع است

همچنین این نکته مطرح است که مردان مبتلا به ام‌اس بعید است به نوریت اپتیک دچار شوند. در عوض آن‌ها با عوارض حرکتی، سفتی عضلات و از دست دادن هماهنگی در حرکات مواجه می‌شوند.

عوارض ام‌اس در اکثر موارد در هر دو جنس زن و مرد مشابه است و افزون بر مشکلات بینایی و حرکتی، موارد زیر را در برمی‌گیرد:

- دوبینی

- مشکل تعادل

- خستگی

- سردرد

- سرگیجه

-مشکل مثانه

علائمی که نشان می‌دهد ام‌اس در زنان در حال پیشرفت است

اکثر افراد مبتلا به ام‌اس از جمله زنان در آغاز با عارضه‌های «اوج‌گیرنده - فروکش‌کننده» مواجه می‌شوند به این صورت که این عارضه‌ها عود می‌کنند یا بدتر می‌شوند و سپس بهبود می‌یابند یا رفع می‌شوند.

با این حال پزشکان می‌گویند که ۶۵ درصد افراد مبتلا به ام‌اس در طول زمان با تغییر روند بیماری و حرکت آن به سمت مراحل پیش‌رونده یا مرحله ثانویه مواجه می‌شوند. وقتی عوارض ام‌اس تشدید و عملکرد عصبی وخیم‌تر می‌شود در واقع بیمار در مرحله پیشرفت بیماری قرار گرفته است و در این شرایط، سلول‌های عصبی به آرامی از کار می‌افتند و می‌میرند.

بنابر گزارش ایندیپندنت، مطالعات پیشین نشان می‌دهد که این تغییر ۱۰ تا ۲۰ سال طول می‌کشد هرچند، کشف و پیدایش درمان‌های اصلاحی برای این بیماری، احتمالا این روند را به تاخیر انداخته است.

برخی پیامد‌های جسمی پیشرفت ام‌اس در زنان

زنان مبتلا به ام‌اس ممکن است متوجه تغییراتی در دوران عادت ماهانه، بارداری یا یائسگی شوند.

بسیاری از بیماران زنِ مبتلا به ام‌اس از تشدید موقت عوارض ام‌اس در ایام نزدیک به دوره عادت ماهانه خبر می‌دهند.

هنوز مشخص نیست که چرا نشانه‌های ام‌اس در این ایام بدتر می‌شود. کارشناسان حدس می‌زنند که این موضوع به نوسان‌های هورمون‌های استروژن و پروژسترون برمی‌گردد که البته نیازمند تحقیقات بیشتر است.

همچنین به گفته پزشکان، ارتباط بین ام‌اس و باروری هنوز مشخص نشده است.

مثلا یکی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که زنان مبتلا به ام‌اس با کاهش ذخیره تخمدان یا کیفیت و کمیت تخمک‌ها مواجه می‌شوند که باعث کاهش توان باروری می‌شود.

در مجموع، متخصصان باور دارند که باروری در زنان مبتلا به ام‌اس به میزان چشمگیری مختل نمی‌شود. اگر اینگونه باشد احتمالا عواملی مانند وضعیت تهاجمی و پیشرفت بیماری دخالت دارند.

در عین حال تحقیقات نشان داده‌اند که مراحل آخر بارداری با کاهش شرایط عودکننده بیماری ام‌اس در ارتباط است. به باور کارشناسان، با توجه به بالا بودن سطح استروژن در نیمه دوم بارداری، این هورمون تاثیر محافظتی بر بیماری ام‌اس خواهد داشت.

در همین راستا در دوران پس از زایمان، یعنی زمان بازگشت سطح استروژن به سطح قبل از بارداری نیز نشانه‌های عودکننده ام‌اس افزایش می‌یابند.

برخی پژوهش‌ها هم حاکی از آن است که شیردهی که سطح استروژن را پایین نگه می‌دارد بر این روند تاثیر می‌گذارد، اما تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.

از سوی دیگر دوران موسوم به یائسگی، بخشی طبیعی از روند افزایش سن و پیری در زنان است.

تحقیقات نشان می‌دهد که ام‌اس بر شروع یائسگی تاثیر نمی‌گذارد و کمبود استروژن ناشی از یائسگی، تاثیری بر ام‌اس ندارد.

برخی افراد می‌گویند که عوارض ام‌اس در دوران یائسگی بدتر می‌شود. با این حال، تشخیص اینکه عوارض و نشانه‌ها به ام‌اس مربوط می‌شود یا یائسگی، دشوار است، زیرا این عوارض مانند مشکلات خواب و تغییرات خلق‌وخو بر یکدیگر همپوشانی دارند.

توصیه‌هایی برای کنترل علائم بیماری

نشریه «مدیکال اکسپرس» در مطلبی به برخی از تغییرات سبک زندگی برای کمک به مدیریت علائم ام‌اس اشاره کرده است. متخصصان در این مقاله توصیه می‌کنند که به مقدار کافی استراحت با کیفیت داشته باشید. افراد مبتلا به ام‌اس بیشتر از دیگران دچار اختلالات خواب می‌شوند. برای بهبود کیفیت خواب، سعی کنید قبل از خواب ذهن خود را پاک کرده، تکنیک‌های آرامش بخش را تمرین کنید، وسایل الکترونیکی را از اتاق خواب خارج و برنامه خواب خود را تنظیم کنید.

یک توصیه دیگر این است که ورزش کنید. اگر توانایی بدنی دارید، ورزش منظم می‌تواند به افزایش قدرت، توان عضلانی، تعادل و هماهنگی اندام‌ها کمک کند. شنا هم برای افرادی که گرما آن‌ها را اذیت می‌کند گزینه بسیار خوبی است.

بدن خود را خنک نگه دارید. اگر دمای بدن بالا رود، علائم ام‌اس می‌تواند تشدید شود. اجتناب از قرار گرفتن در معرض گرما با پوشیدن لباس‌های خنک نیز می‌تواند مفید باشد.

همچنین تاکید می‌شود که رژیم غذایی متعادل را رعایت کنید. ممکن است رعایت رژیم غذایی مناسب برای سلامت قلب توصیه شود. همچنین مقدار زیادی فیبر و آب برای کمک به مشکلات روده ناشی از بیماری ام‌اس دریافت کنید.

استرس خود را کاهش دهید. هنگام استرس ممکن است علائم بیماری تشدید شود. یوگا، تای چی، ماساژ، تنفس عمیق یا مدیتیشن همگی ممکن است به کاهش استرس کمک کنند.