خوب یادم است اوایل نوجوانی ام دوست داشتم در دفتر خاطرات شخصی‌ام چیز‌هایی یادداشت کنم که هیچ کس از آنها خبر نداشته باشد! فقط برای خودم باشد. دوست داشتم نظرات دوستانم راجع به مسائل مختلف دنیا را در دفتر عقایدم بنویسم، حتی گاهی دوست داشتم تنها باشم، اما هیچ وقت خانواده اجازه نمی‌داد. دائما وسایلم را تجسس می‌کردند، دفتر خاطراتم را می‌خواندند و این باعث عصبانیتم می‌شد.
برادری دارم که او هم دوست داشت گاهی با رفقایش بیرون برود، اما پدر و مادرم به او اجازه نمی‌دادند. او هم مجبور به اطاعت می‌شد، اما همین که سنش بالاتر رفت، گستاخی می‌کرد و دیگر به حرف کسی گوش نمی‌داد، اما من، چون دختر بودم، هیچوقت صدایم در نمی‌آمد و هنوز هم خیلی چیز‌ها در دلم مانده که چرا پدر و مادرم دوران نوجوانی و بلوغ ما را درک نمی‌کردند. نوجوان‌ها دوست ندارند پنهان کاری کنند، اما وقتی پدر و مادر به آنها فشار می‌آورند، آنها هم پنهان کار می‌شوند.
این‌ها صحبت‌های یک دختر خانمی است که الان سی و اندی سالش شده، ازدواج کرده و فرزند دارد، اما هنوز وقتی به دوران نوجوانی اش فکر می‌کند، دلش آشوب می‌شود. طبق تحقیقات روانشناسان، عمده پدر و مادر‌ها در زمانی که سنشان بالا می‌رود و بچه‌هایشان بزرگ می‌شود، دیگر درکی از دوره نوجوانی و سنین مختلف فرزندانشان به خاطر تفاوت نسلی ندارند؛ بنابراین وقتی نتوانند بچه‌ها را درک کنند، روابط صمیمی آنها کم شده و تعاملشان دچار تنش می‌شود.
همه پدر و مادر‌ها باید بدانند که نوجوانی دوره‌ای است که در حدفاصل بین کودکی و جوانی قرار دارد، نوجوان در این سنین به لحاظ تغییرات فیزیولوژیک و روانی رفتارش تغییرات زیادی می‌کند، علایق و خواسته هایش نیز متفاوت می‌شود؛ بنابراین پدر و مادری که ویژگی‌های دوران نوجوانی را نشناسند، بچه هایشان به پنهان کاری، مخفی کاری، پرخاش و روابط مخفیانه با دوستانی ناباب می‌افتد. والدینی که بتوانند روابط صمیمی با بچه هایشان برقرار کنند، فرزندانشان نیز علایق، استعداد‌ها و فرصت‌های مختلف زندگی شان را کشف کرده و راه صحیح را انتخاب می‌کنند.
از جمله مهمترین علل پنهان کاری نوجوانان، ارتباط صمیمی آنها با دوستانشان، عدم درک رفتارهایشان در خانه، نظارت مستقیم و تحت نظر قرار دادن آنها، عدم هماهنگی رفتار پدر و مادر با هم در ارتباط با نوجوان و ترس از تنبیه شدن است.
*با پنهان کاری و مخفی کاری نوجوانان چطور برخورد کنیم؟
«سحر احمدی»، روان شناس کودک و نوجوان درباره پنهان کاری و مخفی کاری نوجوانان می‌گوید: «نخستین واکنشی که پدر و مادر در صورت مشاهده کردن پنهان کاری بچه‌ها باید داشته باشند، به جای جنگ و دعوا و درگیری، حمایت از بچه‌ها است چرا که نوجوان باید حس کند، خانواده کنار و همراه اوست نه در مقابلش».
او به نکته دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «اینکه والدین باید دست از تجسس با دلیل یا بی دلیل در اتاق و وسائل نوجوان بردارند چرا که بچه‌ها در این سن بسیار حساس و استقلال طلب هستند و با چنین کار‌هایی احساس ناامنی می‌کنند، حتی اگر حس کردید، بچه‌ها چیز‌هایی را به شما نمی‌گویند یا درباره دوستانشان با شما صحبت نمی‌کنند، دلیل بر این نمی‌شود که بخواهید سر از کارشان به طور محسوس در بیاورید، در درجه اول شما باید به عنوان پدر و مادر به بچه‌ها اعتماد داشته باشید و حس‌های دیگر را نباید به آنها القا کنید و در درجه بعدی اگر نیاز بود به طور نامحسوس آنها را زیرنظر داشته باشید طوری که خودشان متوجه نشوند. همچنین اگر حس کردید بچه‌ها از شما فاصله گرفته اند، براساس ویژگی‌های دوران نوجوانی که بچه‌ها بیشتر تمایل دارند با دوستانشان در ارتباط و صمیمی باشند، بهتر است روابطتتان را در حالت عادی نگه دارید و در صورت لزوم با بچه‌ها صحبت صمیمانه داشته باشید، نه اینکه حس گناه به آنها بدهید و شک و تردید به آنها داشته باشید یا اینکه با متلک انداختن و تیکه پراکنی روابطتتان را تیره و تار کنید».
برخی از نوجوانان به دلیل حمایتی که از سوی خانواده نمی‌بینند، دچار بزه کاری و مشکلات اجتماعی می‌شوند
*شنونده خوبی برای نوجوانان باشید
طبق تحقیقات روان شناسی، نوجوانان براساس ویژگی‌های سنی شان نیاز به یک هم صحبت و به عبارتی گوش شنوا دارند، اگر در خانواده این گوش را پیدا نکنند، سراغ دیگرانی می‌روند که حال مشخص هم نیست مناسبشان باشد یا خیر. والدین باید خیلی مراقب باشند که این صمیمیت و به عبارتی شنونده بودن برای احساسات و عواطف نوجوانان را از دست ندهند.
اگر نوجوان شما برای گرفتن یک نمره پایین از سوی شما توبیخ شود و مورد بی توجهی قرار بگیرد، تنها صمیمیت بینتان از بین می‌رود و باعث می‌شود که دفعه بعدی نمراتش را پنهان کاری کند. بهتر است صمیمانه با هم صحبت کنید و اگر درس هایش ضعیف هم شده، به جای توبیخ و تنبیه به او کمک کنید تا خودش را به سطح مناسب برساند و شما آن آدم شنونده و مناسب برای درددل هایش باشید.
احمدی در این باره می‌گوید: «گوش دادن به احساسات نوجوانان باعث می‌شود تا آنها حس کنند، شما همیشه کنارشان هستید، درکشان می‌کنید و احساساتشان را می‌فهمید و این فرصتی برای صحبت کردن بین شما ایجاد می‌کند. حتی گاهی هم می‌توانید پای گریه هایشان هم بنشینید به جای قضاوت و یا سرزنش تنها گوش دهید.»
نوجوانانی که از سوی خانواده حمایت می‌شوند، علاقه شان به مسائل مذهبی بیشتر می‌شود
*از نوجوانتان تعریف و تمجید کنید
به برخی از والدین وقتی می‌گوییم که از پسر و دختر نوجوانتان تقدیر و تمجید کنید، می‌گویند: «لوس می‌شود» یا اینکه «به اندازه کافی تحویلش می‌گیریم، جنبه اش را ندارد!» این‌ها عبارت‌های اشتباه و نادرستی است. همه ما نیاز به تحسین و تمجید داریم با توجه به اینکه سنین نوجوانی هم حساس است و بچه‌ها با هر بادی ممکن است تغییر راه و روش بدهند، شما بهتر است بچه‌هایتان را در دست داشته باشید و آنها را برای فعالیت هایشان تأیید کنید، حتی اگر کار اشتباهی هم کردند، یا نادیده بگیرید یا کمکشان کنید که آن ضعف را برطرف کنند».
احمدی در این زمینه می‌گوید: «نخستین نکته در زمینه تأیید نوجوان این است که ابتدا جنبه‌های مثبت اخلاق و رفتار او را در نظر بگیرید و مطرح کنید سپس کمک کنید تا این جنبه‌ها را خودش بیشتر ببینند تا افسرده نشود یا دیگران را بی جهت الگوی خود نکند.
خیلی از والدین هستند که خجالت می‌کشند این دوست داشتنشان را ابراز کنند مثلا پدر خانواده تنها عید به عید بچه‌ها را می‌بوسد و در آغوش می‌گیرد، در حالیکه حتی یک نوجوان هم نیاز به در آغوش کشیده شدن دارد تا شما عشقتان را به او نشان دهید و او پایگاه امن و محبت را در خانه پیدا کند.
گاهی حتی لازم است که جلوی دوستانشان از آنها تعریف کنید. مثلا بگویید که «پسرم ماشالا زرنگ است، خانه داری هم بلد است، دست به آچار است یا اینکه دخترم به مادرش خیلی کمک می‌کند و من خیلی راضی هستم» و از این دست حرف‌ها که باعث تحسین و خوشحالی بچه‌ها می‌شود. حتی گاهی با هم کتاب بخوانید و با صدای بلند در کنار هم آواز خوانی کنید، این‌ها همه محیط خانواده را عاشقانه و پرمحبت می‌کند. یک اخلاق بدی که خانواده‌های ایرانی دارند این است که به بچه‌ها تا کودک هستند خوب عشق و محبت می‌ورزند، اما همین که به سن نوجوانی می‌رسند، بچه‌ها را رها می‌کنند و دیگر از این چیز‌ها خبری نیست!»
برخی پدر و مادر‌ها مدام از بچه‌ها انتقاد می‌کنند مثلا: «این چه تیپی است زدی، این چه قیافه و شکلی است، چرا نمره هات اینطور شده تو همیشه لنگ می‌زنی» و هزاران انتقاد دیگر که نوجوان را از آنها فراری می‌دهد.
گاهی اگر کدورتی بین شما و فرزند نوجوانتان پیش می‌آید و نمی‌توانید مستقیم با او صمیمانه درباره اش صحبت کنید، می‌توانید برایش نامه بنویسید. خیلی موثر است و قطعا غافلگیرش می‌کند که شما چقدر محبت آمیز درباره مسائلتان صحبت می‌کنید و برای او ارزش قائل هستید.
*کمک کنید بچه‌ها از بحران‌های بلوغ به راحتی بگذرند
یکی از مسائل دوران نوجوانی، بلوغ است که باعث تغییرات هورمونی در دختران و پسران می‌شود و آنها را دچار مشکلاتی می‌کند که هم خودشان را ممکن است آزار بدهد هم خانواده شان را. بهتر است برای گذر سلامت از این دوره، پدر و مادر صمیمیت بیشتری با بچه‌ها داشته باشند و با آنها زیاد صحبت کنند.
احمدی درباره مسائل دوران بلوغ نیز تأکید می‌کند: «لازم نیست پدر و مادر به طور مستقیم و مدام درباره مسائل جنسی و بلوغ با بچه‌ها صحبت کنند، حریم بین والدین و بچه‌ها باید حفظ شود، همین که پدر و مادر اشاره‌هایی به مسائل مختلف داشته باشند، بچه‌ها خودشان عمق مباحث را درک می‌کنند. پس از آنکه پدر و مادر به حد نیاز مباحث مربوط به بلوغ و مسائل جنسی را به بچه‌ها آموزش دادند یا اینکه کتاب در اختیار بچه‌ها قرار دادند تا مطالعه کنند، پس از آن مدارس و مربیان تربیتی مسائل مختلف را به بچه‌ها آموزش می‌دهند».
در نهایت اینکه پدر و مادر تلاش کنند دوره نوجوانی و ویژگی‌های آن را بشناسند، به دوران نوجوانی خودشان برگردند تا راحت‌تر بتوانند احساسات بچه‌ها را درک کنند و نگویند که دوران نوجوانی آنها متفاوت بوده است، به هرحال مسائل مربوط به احساسات و عواطف و فیزیولوژی نوجوان در هر سنی یکسان است، بنابراین برای مستحکم کردن روابط بین خود و نوجوانتان بهتر است که تلاش کنید و او را درک کنید.
