شیلر کیخاونی روانشناس و متخصص روان‌درمانگری کودک و نوجوان درباره علل کودک‌آزاری و راه‌های پیشگیری و درمان کودکان آسیب‌دیده، اظهار کرد: انجام هر نوع رفتاری توسط والدین،سرپرست و بزرگ‌سالان که امکان دارد سرپرست بچه هم نباشند به کودک(از بدو تولد تا هجده سالگی) که ممکن است این رفتار منجر به آسیب زدن،تهدید به آسیب رساندن یعنی اینکارو انجام بدی میزنمت، ولت می‌کنم میرم و... است.
این روانشناس و روان‌درمانگر کودک و نوجوان ادامه داد: رفتار با کودک ظریف‌تر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنید بنابراین کودک آزاری در حیطه‌های مختلفی وجود دارد مانند آزار و اذیت جسمی(کتک زدن)، جنسی، عاطفی و هیجانی( به اندازه کافی محبت نکردن،نادیده گرفتن، صدا زدن کودک با القاب نامناسب، تحقیر کودک در جمع و خواسته و نیازهای طبیعی کودک را برطرف نکردن و...) است.
وی افزود: در خشونت‌های خانوادگی الزاما این آزار متوجه کودک نیست و بچه نوعی دیگر از کودک آزاری را تجربه می‌کند یعنی این آسیب‌ها نه جسمی،جنسی و... نیستند بلکه بچه مدام در معرض خشونت خانوادگی است.
وی تصریح کرد: در بسیاری از مواقع آسیبی که فرد بزرگ‌سال به کودک وارد می‌کند خواسته فرد نیست یعنی وی نمی‌خواهد آزار و آسیب برساند به خصوص در سوء رفتارها،خشونت‌های خانوادگی یا کودک آزاری هیجانی و عاطفی که معمولا فرد بزرگ‌سال نمی‌داند این عمل موجب آزار یا آسیب رسیدن به کودک می‌شود.
کیخاونی روانشناس با بیان اینکه مردم ذهنیت‌شان از کودک آزاری عمدتا مربوط به آزار جسمی و جنسی است، ادامه داد: کودک آزاری عاطفی و هیجانی به مراتب بدتر است و امکان دارد ظاهر خانواده این مسئله را نشان ندهد ولی کودک این آزار عاطفی را در دوران نوجوانی و جوانی احساس خواهد کرد یعنی در کودک آزاری عاطفی و هیجانی خانواده به هیچ عنوان قصد آسیب ندارند ولی به دلیل عدم آگاهی چنان آسیبی به بچه می‌رسانند که قابل جبران نیست.
وی افزود: برای بررسی علل کودک آزاری بررسی سیستماتیک لازم است یعنی تمرکز و سهم اصلی را از فرد یا جامعه ندانیم بلکه آن را در بطن یک سیستم در نظر گرفته و عواملی که سبب می‌شود یک کودک در معرض آسیب قرار بگیرد را بررسی کنیم.
وی سه عامل را از علل کودک آزاری دانست و تصریح کرد: عوامل خطرسازی که کودک به خاطر یک‌سری از ویژگی‌هایش دارد و ممکن است با آن‌ها مواجه شود و عامل دیگر مربوط به والدین و خانواده‌ای که کودک در آن زندگی می‌کند و عامل سوم اجتماعی و محیطی است.
این متخصص و روان درمانگر کودک و نوجوان ادامه داد: این سه عامل الزاما به این معنی نیست که اگر بچه‌ای در یکی از این دسته‌ها قرار گرفت در معرض کودک آزاری است. بلکه امکان دارد بچه در خانواده‌ای باشد که هیچ‌کدام از این عوامل را ندارد ولی باز هم دچار کودک آزاری شود یا اینکه اگر در طبقه اجتماعی و اقتصادی ضعیفی قرار داشت یا حاشیه نشین بود لزوما در معرض این آسیب قرار دارد.
بررسی جزء به جزء هر سه عامل
وی با بیان اینکه سن کودک هر چقدر پایین‌تر باشد، احتمال آسیب رسیدن بیشتر است، افزود: برخی از این کودک آزاری‌هایی که صورت می‌گیرد مربوط به ویژگی‌های کودک می‌شود و هر قدر سن بچه پایین‌تر باشد(زیر چهارسال) احتمال آسیب دیدگی بیشتر است یا اینکه بچه نیازهای خاصی داشته باشد مانند عقب‌ماندگی جسمی،ذهنی،بیمارهای مزمن،وزن پایین کودک در بدو تولد،نارس بودن کودک و... است یا اینکه خلق‌وخوی بچه باعث شود مانند گریه،غرغر کردن،سرشت سخت کودک از عواملی باشد که منجر به آزار وی شود.
کیخاونی تصریح کرد: ویژگی‌های والدین و خانواده نیز امکان دارد سبب کودک آزاری شود اما الزاما همیشه بدین شکل نیست ولی بررسی آن لازم است یعنی کودک در خانواده‌ای باشد که مشکلات روانی دارند مانند افسردگی،اضطراب،اختلالات هیجانی،شخصیت ضد اجتماعی،اعتیاد به الکل و موادمخدر و... که احتمال دارد کودک در این دسته از خانواده‌ها مورد آزار قرار گیرد.
این روانشناس با اشاره به اصطلاحی در روانشناسی تحت عنوان اجبار به تکرار، ادامه داد: پدر یا مادری ممکن است در دوران کودکی قربانی کودک آزاری شده و حال در صدد تکرار آن خاطرات تلخ با فرزند خود در رفتارهای اجتماعی با آن باشد و خاطرات تلخ دوران کودکی را در تمام زندگی با الگوهای مختلف تکرار می‌کند.
وی افزود: والدینی که سن کم و تجربه والدگری ،میزان تحصیلات،درآمد و طبقه اجتماعی پایین دارند و یا تعداد بچه‌ها در آن خانواده زیاد هستند ممکن است کودک دچار آسیب شود و شاید تعداد اعضای خانواده زیاد باشد ولی حمایت اجتماعی ضعیفی از یک‌دیگر دارند و در سختی‌ها به هم یاری نمی‌رسانند.
وی با بیان اینکه والدین کمبود مهارت دارند، تصریح کرد: در این دسته از خانواده‌ها مهارت‌های اجتماعی،هیجانی،روانشناختی و حل مسئله پایین بوده و با بروز مشکلات دچار استرس شده و توانایی سازگار شدن با تکانه‌ها را ندارند.
کیخاونی متخصص و روان درمانگر کودک و نوجوان، ادامه داد: ممکن است خانواده درک درستی از نیازها و شرایط سنی کودک را نداشته باشند یا اینکه خودشان در محیطی پرورش یافته‌اند که در آن خانواده الگوهای پرخاشگرانه در اولویت بوده است چراکه کودک آزاری نیز نوعی پرخاشگری است که امکان دارد این پرخاشگری کلامی یا ابزاری باشد و این الگوها در آن خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و رفتار خشونت آمیز با بچه را قابل توجیه می‌دانند یعنی به اینکه کودک تا کتک نخورد آدم نمی‌شود اعتقاد دارند.
وی افزود: عوامل دیگری نیز مانند جامعه می‌تواند یکی از ابزار کودک آزاری باشد یعنی در جوامعی که میزان خشونت،جرم،بیکاری،فقر بالا و فرصت آموزش پایین است یا اینکه در مناطقی هستند که مهاجر پذیر بوده و هر شش ماه همسایه آن‌ها تغییر پیدا می‌کند و یا در مناطقی که امنیت و سلامت اجتماعی پایین است می‌تواند سبب آزار کودک شود اما هیچ کدام از این عوامل به تنهایی دلیل بر آسیب رسیدن به کودک نیست بنابراین این امر لازم است که قضاوت‌ها و دیدگاه خود را اصلاح کنید و در این موضوع مورد به مورد مسائل را بررسی کنید.
آسیب‌هایی که ناشی از کودک آزاری به بچه وارد می‌شود
وی با اشاره به آسیب‌های جسمی، تصریح کرد: برخی از آسیب‌ها به طور موقت یا دائمی بر روی بچه انجام می‌شود مانند شکستن سر،کبودی،سوختگی،شکستن استخوان و... که از دسته آسیب‌های موقت هستند و بخش دیگری از آزارها مربوط به آسیب‌های جسمی دائمی می‌شود یعنی بچه‌هایی که بصورت مداوم مورد کودک آزاری قرار می‌گیرند و این آسیب‌ها روی نقاط مختلفی از مغز آن‌ها شکل می‌گیرد یعنی بخش مربوط به هیجان‌ها،تحکیم حافظه،مخچه و قسمت‌های برنامه ریز مغز دچار آسیب می‌شود.
این روانشناس بخش دیگر و مهم‌تر را آسیب‌های روانی ناشی از کودک آزاری دانست و ادامه داد: آسیب‌های جسمانی قابل لمس‌اند و زودتر به آن‌ها رسیدگی می‌شود اما آسیب‌های روانی در کودک به دلیل سن کم،ترس و نگرانی در آن‌ها دیرتر شناخته می‌شود و در برخی مواقع متاسفانه کودک ایراد را از خود می‌داند نه فردی که به وی آزار رسانده است و مسئله‌ای که بسیار آسیب وارد می‌کند حرف نزدن و کمبود امکانات کافی و نرفتن به دنبال درمان است که گاهی حتی تا دوران بزرگ‌سالی این آسیب‌ها با کودک همراه می‌شود.
وی افزود: بسیاری از این بچه‌ها که دچار آسیب‌های روانی می‌شوند مشکل واپسروی در مراحل رشد را دارند یعنی بچه شش یا هفت سال دارد حتی بزرگتر هم است ولی کنترل ادرار در خواب را ندارد یا در یادگیری و تمرکز دچار ضعف و از اعتمادبه نفس پایینی برخوردار است.
وی تصریح کرد: الگوهای بی اعتمادی در وجود این بچه‌ها شکل گرفته و مستعد برای درگیر شدن با اختلال‌های روانی هستند مانند پرخاشگری،افسردگی،اضطراب،مشکل در تنظیم هیجانات،استرس پس از سانحه،اختلال شخصیت مرزی،اختلال جنسی، سوء مصرف مواد، خود کنترلی و خویشتن داری را در این بچه‌ها ضعیف کند و یا حتی برخی از آن‌ها امکان دارد در بزرگ‌سالی وارد یک‌سری از روابط بین فردی آسیب زننده شوند،انتخاب افراد اشتباه،روابط جنسی متعدد ناایمن، و بلوغ زود رس را تجربه کنند.
راه‌های درمان کودک آسیب دیده
این متخصص و روان درمانگر کودک و نوجوان،ادامه داد: زمانی که کودک دچار یک‌سری از این آسیب‌ها شد گمان نکنید که همه چیز تمام و دنیا به آخر رسیده است بلکه این تفکر اشتباه و برای آن راه‌های درمان در نظر گرفته شده است به شرط اینکه خانواده کودک بخواهد کمک بگیرد.
کیخاونی گفت: در ابتدا این امر لازم است که بچه را از محیطی که آسیب دیده به محیط امن برده و فردی که بچه به آن اعتماد و دوستش دارد به وی تمام توجه خود را اختصاص دهد تا با همدلی و ارتباط قوی، اعتماد بچه را جلب کند.
وی خاطرنشان کرد: توصیه آخر این است که حتما از متخصص و مشاوری کمک گرفته شود که تخصص آن ارتباط با کودک‌های آزار دیده باشد چرا که این مشاور از مهارت‌ها و تکنیک‌های لازم برخوردار است و با نقاشی،نمایش،بازی درمانی و... می‌تواند کمک کند تا بچه از زخم‌های وارد شده به روح و روانش خارج شود.
وی در پایان اضافه کرد: خانواده نیاز دارد که سبک‌های فرزندپروری،مهارت‌های کنترل هیجان،نحوه ارتباط و سبک‌های ارتباطی و حل مسئله را آموزش ببیند البته پیشگیری هم نیاز است چرا که بسیاری از مشکلات ناشی از عدم آگاهی و آموزش بوده و این امر مهم است که با تدوین سیاست‌گذاری‌های لازم و برگزاری کارگاه‌های آموزشی توسط شهرداری و مدارس برای آگاه سازی والدین در امر پیشگیری این مسئله یاری رسان باشند.
