رضا کرمی محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، در وبینار تخصصی مشارکت مردمی و بحران‌های شهری اظهارداشت: در دنیای امروز شاهد تهدید وقوع مخاطرات طبیعی و انسان‌ساز و افزایش شدت وقوع ها نسبت به گذشته هستیم.
وی افزود: این در حالی است که کاهش منابع با توجه به افزایش جمعیت، بهره‌برداری، مصرف‌گرایی شدید و شهرنشینی کنترل نشده و باعث شده است انسان در دنیایی سرشار از عدم قطعیت و ریسک زندگی کند.
کرمی محمدی افزود: علاوه بر موارد مطرح‌شده می‌توان مشکل جدی تغییرات آب و هوایی که جدیدا مطرح‌شده و مناقشات و مسائلی که خود انسان‌ها برای خودشان ایجاد می‌کنند را نیز افزود.
رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران با اشاره به اینکه در خصوص تاب‌آوری یک سند بین‌المللی قابل‌قبول به نام سندای وجود دارد، عنوان کرد: تمام کشورها در قالب این سند باید در یک بازه زمانی مشخص اقداماتی را در راستای تاب آوری خود انجام دهند. چارچوب این سند امروزه در دنیا به‌عنوان مهم‌ترین چارچوب جهانی کاهش خطرپذیری شناخته می‌شود و زیرمجموعه آن‌یک کمپین تاب آوری شهرها در نظر گرفته‌شده است که دارای ۱۰ اصل اساسی برای رسیدن به تاب آوری است.
وی با تاکید بر اینکه موضوعات انسانی و اجتماعی پس از وقوع بحران موضوع اصلی برای مدیریت بحران است، گفت: تلفات، خسارات و سرویس‌دهی‌هایی که از دست می‌رود منجر به مشکلات روحی روانی درازمدت شهروندان می‌شود و باید برای آن‌ها به‌صورت علمی فکری اندیشیده شود.
کرمی محمدی با اشاره به کمبود توسعه فرهنگ ایمنی و خود امدادی در میان شهروندان عنوان کرد: دیدگاه بسیار سنتی نسبت به این موضوع وجود دارد و شهروندان نسبت به آن بی‌توجه هستند به‌گونه‌ای که با وقوع یک زلزله کوچک مردم کاملاً سردرگم می‌شوند و تنها راه چاره را فرار از تهران می‌دانند که این خود مشکلات بعدی را ایجاد می‌کند.
رئیس سازمان مدیریت بحران تهران با انتقاد از عملکرد صداوسیما در اطلاع‌رسانی و آموزش به مردم در خصوص ایجاد فرهنگ مواجهه با بحران عنوان کرد: از سوی دیگر باوجود گذشت بیش از یک سال از تصویب قانون جدید مدیریت بحران و تهیه حدود ۲۵ آیین‌نامه اجرایی آن، این آیین نامه ها هنوز به تصویب نرسیده است و حتی هنوز یک جلسه ستاد ملی مدیریت بحران تشکیل نشده است. درنتیجه این قانون باوجود تصویب و ابلاغ شدن همچنان اجرا نمی‌شود و از سوی دیگر با توجه به اینکه آیین‌نامه ها حاوی رویکردهای جدید و تجربه نشده هستند اکنون در صورت وقوع بحران، سازمان ها نمی دانند بر اساس قانون جدید به چه صضورت باید با یکدیگر هماهنگ شوند.
وی افزود: درنتیجه یک چالش جدی در خصوص قانون وجود دارد. از سوی دیگر کمبود اعتماد اجتماعی به ارگان های رسمی از چالش های مهم ما در جلب مشارکت مردمی هنگام بحران است. از دید بنده باید برای مواجهه با این موضوع به‌سرعت فکری اندیشیده شود زیرا در صورت وقوع بحران مشکلات جدی ایجاد می‌شود.
پرویز پیران استاد دیداری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت مدیره آکادمی سوئیس برای توسعه به‌عنوان دبیر وبینار با تاکید بر مشارکت مردم در بحران‌های شهری مطرح کرد: اگر Disaster را مصیبت ترجمه کنیم باید بگویم جامعه ایرانی ازنظر تاریخی با مصیبت آشنایی دارد. این موضوع نه‌تنها از جنبه مذهبی بلکه در زندگی روزمره نیز وجود داشته است.
پیران عنوان کرد: زمینه مدیریت بحران بسیار گسترده است به‌گونه‌ای که امروزه با ۷ مصیبت جمعی مواجه هستیم که بسیاری از آن‌ها براثر دست‌کاری‌های بشر ایجادشده است.
این استاد جامعه‌شناسی گفت: شاید به همین دلیل است که از میان اصول 10 گانه کمپین تاب‌آوری درج‌شده در سند سندای شش مورد مستقیم و ۴ مورد آن به‌صورت غیرمستقیم به موضوعات اجتماعی و فرهنگی مرتبط است. این بیانگر این است که موضوعات اجتماعی و فرهنگی تا چه حد مورد بی‌توجهی قرارگرفته و رشته علوم انسانی در کشور ما توان بحث در این زمینه را ندارد زیرا می خواهیم رشته های علوم انسانی حرف ما را بزنند و تحقیقات دیالکتیک انتقادآمیز انجام ندهند لذا توانایی ورود به این بحث‌ها در کشور ما وجود ندارد.
پیران با تاکید بر اینکه حافظه و سندی در خصوص ثبت تجربیات زلزله‌ها و مسائلی که در کشور رخ می‌دهد، وجود ندارد عنوان کرد: گویا در هر زلزله که در کشور رخ‌داده است همه بی‌هوش می‌شود و در زلزله بعدی به هوش می‌آیند و شاهد تکرار یک الگوی واحد در تمامی این مسائل هستیم.
دبیر وبینار مشارکت مردمی و بحران‌های شهری افزود: اگر تمامی این موارد را به موضوع سقوط سرمایه اجتماعی و مستعد بودن جامعه ایران به لحاظ تاریخی برای مصیبت اضافه کنیم، می‌بینیم مردم ما هنگام وقوع بلایا درست برعکس آنچه دستورالعمل‌ها حکم می‌کند، عمل می‌کنند و برداشت آن‌ها از ایمنی باعث می‌شود که تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها افزایش یابد. از سوی دیگر با فقدان همکاری موثر سازمان‌ها و نهادها مواجه هستیم. اینجاست که باید به این نکته دقت کرد که مشارکت باید از لایه‌های پایین اجتماعی آغاز شود در غیر این صورت مردم مشارکت نمی‌کنند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در همه زمینه‌های زندگی اجتماعی در ایران نیازمند تغییر نگاه و بازاندیشی برای جلب مشارکت فعال و واقعی مردم هستیم، گفت: بدون شک موضوعات و مسائل اجتماعی ایران را از طریق الگوهای سنتی نمی‌توان برطرف کرد. امروز در چهارمین مرحله توسعه شهری ایران و شکل‌گیری کلان‌شهرها که حدود یک‌چهارم جمعیت ایران تنها از هشتگرد تا دماوند متمرکزشده است مشاهده می‌کنیم که تبعات این تراکم جمعیت با اقتضائات دنیای مدرن و سابقه جامعه ایران درگذشته تطابقی ندارد، به همین دلیل است که نیاز به بازنگری داریم.
وی تاکید کرد: جامعه ایران راجب بحران‌های شهری دغدغه جدی دارد این در حالی است که جامعه هنوز به‌صورت بصری به بحران نگاه می‌کند؛ مثلاً آلودگی هوا را به‌صورت کوتاه‌مدت می‌نگرد که با یک وزش باد به فراموشی سپرده می‌شود، در تابستان همه بر موضوع کمبود منابع آبی متمرکز می‌شویم اما باگذشت فصل تابستان آن را به فراموشی می‌سپاریم.
عضو هیئت مدیره علمی آکادمی سوئیس برای توسعه خاطرنشان کرد: نگاه به بحران در کشور ما به‌صورت موردی است و خبری از مشارکت فعال و واقعی مردم نیست همچنین فاصله زیادی بین عمل و باور مردم وجود دارد زیرا مردم برای قرن‌ها مسئول نبودند. به همین دلیل است که مردم منتظر راه‌حل‌های موردی و لحظه‌ای از جانب ساختار کلان کشور و دولت می‌مانند.
پیران تاکید کرد: برای حل این موضوع باید جریان‌های پایدار اجتماعی ایجاد کرد تا نحوه برخورد با بحران ساختار و سازمان یابد.
وی گفت: بحث اصلی بر سر این است که چگونه می‌توان از تهدیدها، فرصت بسازیم تا درنهایت منجر به دعوت مردم به مشارکت و الگوهای جدید مشارکت بر پایه انتقال قدرت باشد.
وی در بخش پایانی از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه سازمان‌های مردم‌نهاد سازمان‌های غیرسیاسی هستند، تاکید کرد: اگر در سازمان‌هایی همانند شورایاری‌ها شاهد نظرات متفاوت نباشیم به این معنی است که این سازمان‌ها مسئله محور نیستند.
در ادامه مظفر صرافی استاد و مدیر گروه شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به افزایش تعداد بحران‌ها و طبیعی بودن روند تکرار آن‌ها در سطح جهان عنوان کرد: برای حل بحران‌ها باید به آن‌ها به‌صورت ریشه‌ای نگریست. راه‌حل اصلی و کلید مدیریت بحران‌ها، مشارکت مردمی با حس تعلق محلی است.
وی تاکید کرد: مشارکت مردمی تنها با زورِ بازو و هزینه کرد ایجاد نمی‌شود بلکه از طریق تفکر و تصمیم‌گیری ایجاد می‌شود درنتیجه باید به موضوعی تحت عنوان حکمروایی اشاره کرد؛ یعنی تصمیم‌گیری در حوزه همگانی با حضور تمام افراد تحت تاثیر و دخیل.
صرافی خاطرنشان کرد: اگر قرار است بسیج منابع مهم اتفاق بیفتد باید رو به‌سوی مردم آورد و اگر قرار است رو به‌سوی مردم آوریم باید با سیستم حکمروایی تصمیم‌گیری‌ها انجام شود.
در ادامه زهیر متکی عضو هیئت علمی و مسئول گروه بازسازی پس از سانحه دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی به ارائه تجربیات و مطالعات خود در خصوص تحقق مشارکت و برنامه‌ریزی و اسکان پس از سانحه در ماچیزوکوری ژاپن ارائه داد.
همچنین ساسان مومنی مشاور مهاجرت‌های بین‌المللی سوانح به ارائه مطالبی در خصوص عدالت محیطی و اجتماعی در شرایط بحران با تاکید بر نقش زنان پرداخت و عنوان کرد: بحران‌های شهری همواره با نابرابری‌های محیطی همراه بوده است و اثرات این نابرابری‌ها را افزایش می‌دهد به‌گونه‌ای که اقشار آسیب‌پذیر متحمل مضرات بیشتری می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه پس از وقوع بحران بلافاصله به ارزیابی نیازها می‌پردازیم عنوان کرد: این در حالی است که باید به ارزیابی منابع پرداخت و منابع پیش از آغاز بحران باید شناسایی شود.
مومنی با اشاره به اینکه جلب مشارکت مردمی از لایه‌های پایین و پروژه‌های کوچک‌مقیاس ممکن است، تاکید کرد: یکی از این منابع زنان هستند. زنان و کودکان 14 برابر بیشتر از مردان جان خود را در بلایا و مصیبت‌ها از دست می‌دهند این در حالی است که تلاش و همکاری آن‌ها برای تامین غذا و بهداشت بیشتر است.
مشاور مهاجرت‌های بین‌المللی سوانح خاطرنشان کرد: درصورتی‌که بر شرایط دوگانه زنان در بحران تمرکز کنیم می‌توانیم ضمن کاهش آسیب‌پذیری آن‌ها از ظرفیتشان نیز برای باز توانی استفاده کنیم. درنتیجه در شرایط اضطرار به‌جای درمانده دیدن زنان باید به آن‌ها با نگاهی کمک‌کننده و به‌عنوان یک ظرفیت نگریست.
در پایان شاهین شاپوری متخصص پژوهش‌های میدانی سوانح و بازسازی به ارائه صحبت‌هایی در خصوص مطالعات اخلاقی و اهمیت آن در بحران‌های شهری پرداخت و تاکید کرد: بحران به‌مثابه یک ضربه، نقاب ظاهری جامعه را برمی‌دارد. شاید به این دلیل که آمار قانون‌شکنی در چنین شرایطی افزایش می‌یابد.
این متخصص پژوهش‌های میدانی سوانح و بازسازی تاکید کرد: به دلیل شرایطی که ایجاد می‌شود، حضور نیروهای غیر بومی، وجود عنصر گمنامی و کاهش مکانیسم های قانونی، شرایط قانونی شکنی ایجاد شود اما قانون شکنان، آسیب دیدگان نیستند.
وی با تاکید بر اینکه جامعه ایران سرعت بالایی برای انطباق با بحران دارد خاطرنشان کرد: جامعه ایرانی با سیر تاریخی بحران بیگانه نیست.
متخصص پژوهش‌های میدانی سوانح و بازسازی خاطرنشان کرد: با در نظر گرفتن اخلاق به‌عنوان بستری برای تفکیک خوب از بد و تبدیل گزاره‌هایی از اصول و ارزش‌ها می‌توان به مجموعه‌ای از هنجارها و درنهایت بایدها و نبایدها دست پیدا کرد.
اظهار کرد: سوانح در کنار ایجاد شرایط بحرانی فرصت‌هایی نیز به وجود می‌آورند. هنگام آشوب به دلیل نمایان شدن بطن واقعی جامعه، زمان مناسبی برای مطالعه هنجارهای حاکم بر روابط میان فردی ایجاد می‌شود. لذا از مطالعه گفتمان‌های مختلف اخلاقی می‌توان شاخص‌های کارآمد را استخراج کرد
وی تاکید کرد: ماهیت مصائب جمعی متفاوت است اما معمولا واکنش اجتماعی نسبت به آن‌ها یکسان است. بررسی نظریه دوراهی‌های اخلاقی پیش از وقوع سانحه می‌توان تا حدودی منجر به تدوین مدل‌های کلی برای نحوه مدیریت بحران در سوانح احتمالی آینده شود.
