غلام شیرزاده اظهارداشت: این پایگاه با هدف آماده سازی مقدمات این اثر تاریخی برای ثبت جهانی،جمع آوری و نیز انجام کاوش های باستان شناسی، تعامل علمی و تاریخی با کشورهای همسایه در زمینه تمدن اورارتویی راه اندازی شد.
وی با بیان اینکه تمدن اورارتویی یکی از تمدن های شاخص در ردیف حکومت و تمدن های هخامنشی، ساسانی در ایران است افزود: آثار و بازمانده این تمدن در منطقه شمالغرب کشور به خصوص آذربایجان غربی قرار دارد.
شیرزاده با اعلام اینکه به دلیل واقع شدن قلعه وآثار زیاد باقی مانده از تمدن اورارتویی در منطقه شمالغرب کشور مقرر شده است این پایگاه با محوریت گسترش فعالیت های علمی و پژوهشی زوایای مختلف این تمدن را مورد مطالعه قرار دهد عنوان کرد: عملیات اجرایی این پایگاه از سال 93 آغاز شده بود که امسال همزمان با هفته دولت راه اندازی شد.
قلعه بسطام بزرگترین دژ اورارتویی ایران در چالدران قرار دارد
مدیرپایگاه مجموعه تاریخی بسطام ادامه داد: یکی از دلایل اصلی راه اندازی این پایگاه قرار گرفتن بزرگترین قلعه تاریخی تمدن اورارتویی کشور در چالدران است چرا که از این تمدن قلعه هایی با معماری بی نظیر در استانهای آذربایجان شرقی، اردبیل وجود دارد اما بزرگترین این قلعه ها قلعه بسطام بوده که در چالدران قرار دارد.
شیرزاده اضافه کرد: محوطه باستانی بسطام شامل ۳۲۵ هکتار است که در حدود ۲۸۰۰ سال قبل توسط اقوام اوراتوری ساخته شده است و زمانی یکی از استحکامات مهم و نفوذناپذیر اوراتورها بوده، این قلعه توسط ویلسرام گلایس آلمانی در حدود ۵۰ سال قبل کشف و به جهانیان معروفی شده است.
وی با بیان اینکه قلعه تاریخی بسطام یکی از معماری های بی نظیر ایرانی است عنوان کرد: تمدن اورارتویی متخصص ساخت دیوارهای سنگی بودند که هخامنشیان سالها بعد با الگو گرفتن از این معماری اقدام به ساخت تخت جمشید و ... کرده اند.
مدیرپایگاه مجموعه تاریخی بسطام گفت: یکی از دلایل اهمیت این اثر تاریخی دیوارهای چینی اطراف قلعه بسطام است که نشان دهنده هنر این تمدن بوده که امروز نظیر آن کمتر در آثار تاریخی دیگر به چشم می آید.
مقدمات ثبت جهانی محوطه اورارتویی دنیا در دست اجراست
شیرزاده با بیان اینکه قلعه و محوطه تاریخی بسطام سومین محوطه اورارتویی دنیاست افزود: از دو سال قبل با اقدامات متعدد از جمله مرمت و بازسازی قلعه تاریخی و نیز محوطه آن مقدمات ثبت جهانی آن فراهم شده و امیدواریم هر چه زودتر به ثبت جهانی برسد.
وی با عنوان اینکه تمدن اورارتویی در ایران، عراق، ترکیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان وسعت داشت افزود: برای کشف و باستانی شناسی و نیز بررسی زوایای مختلف این تمدن با راه اندازی این پایگاه ملی علمی – پژوهشی تلاش خواهد شد مطالعات و کاوش های مشترک با این کشورها صورت گیرد.
شیرزاده یاد آور شد: اورارتو نام تمدنی است که در غرب آذربایجان امروز، شرق آناتولی و شمال کردستان کنونی و اطراف دریاچه وان و ارتفاعات ارمنستان وجود داشت و ساکنان آن جزو بخشی از نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌ها کنونی بوده‌اند و از حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، تا ششصد پیش از میلاد بر منطقه حکمرانی داشتند.
هئیت مشترک اتریشی – ایتالیایی به آذربایجان غربی سفر می کنند
وی با اشاره به اهمیت کاوش های باستان شناسی در خصوص تمدن اورارتویی اضافه کرد: در راستای انجام مطالعات بیشتر در خصوص این تمدن یک هئیت مشترک اتریشی- ایتالیایی مهرماه امسال به استان سفر می کنند.
مدیرپایگاه مجموعه تاریخی بسطام گفت: این هئیت مشترک با سفر به روستای چورس در شهرستان چایپاره که یکی از محوطه های اورارتویی است اقدام به مطالعات علمی و پژوهشی مشترک با استان و کشور خواهند کرد.
شیرزاده با بیان اینکه در صورت ثبت جهانی و نیز انجام کاوش های مطالعاتی در این اثر تاریخی زمینه حضور گردشگران خارجی و داخلی زیادی به این محوطه فراهم خواهد شد افزود: تاکنون بیش از ۱۳ فقره کاوش توسط باستان شناسان کشور ژاپن و آلمان به سرپرستی گروهی از باستان شناسان ایرانی در آن انجام شده و قسمت هایی از این قلعه نیز مرمت شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی نیز با معرفی این پژوهشکده گفت: مجوز این پایگاه در سال 94 پس از پیگیری های لازم از طرف اداره کل پایگاهها و پژوهشکده سازمان متبوع اخذ شده و پس از تحویل ساختمان از شورای برنامه ریزی استان ، مقدمات تاسیس این پایگاه فراهم شد .
جلیل جباری با اشاره به اعتبارات سازمان در خصوص راه اندازی پایگاه های ملی و جهانی تاکید کرد: این پایگاه با اعتبارات ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور تجهیز و راه اندازی شده و با تاسیس این پایگاه زمینه برای قرار گرفتن این مجموعه علمی در بین پایگاههای ملی کشور فراهم شده که بخشی از اعتبارات مربوط به انجام مطالعات و کاوش های باستانشناسی قلعه بسطام در اختیار این پایگاه قرار خواهد گرفت .
وی همچنین از تعامل دستگاهها و ادارات مختلف برای راه اندازی این پایگاه قدردانی کرد و افزود: برای راه اندازی این پایگاه پیگیریهای لازم انجام شده و با پشتیبانی امور پایگاه های جهانی و حمایت های مدیرکل پایگاه مزبور در سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری کشور شرایط برای تاسیس این پایگاه فراهم شد که از زحمات همه همکاران قدردانی می شود.
مشخصات کلی دژ و محوطه باستانی بسطام
قدمت ساخت قلعه تاریخی بسطام بر اساس کتیبه ای که از «روسای دوم»، یکی از پادشاهان اورارتویی کشف شده است بین سال های ۶۴۵ و ۶۸۵ قبل از میلاد است که سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.
اورارتو نام تمدنی است که در غرب آذربایجان امروز، شرق آناتولی و شمال کردستان کنونی و اطراف دریاچه وان و ارتفاعات ارمنستان وجود داشت و ساکنان آن جزو بخشی از نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌ها کنونی بوده‌اند و از حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، تا ششصد پیش از میلاد بر منطقه حکمرانی داشتند.
قلعه بسطام در حدود ۲۸۰۰ سال قبل توسط اقوام اوراتوری ساخته شده است و زمانی یکی از استحکامات مهم و نفوذناپذیر اوراتورها بوده است، این قلعه توسط ویلسرام گلایس آلمانی در حدود ۵۰ سال قبل کشف و به جهانیان معروفی شده است.
شهر قدیمی بسطام در سه قسمت ساخته شده که قسمت بالایی ارک شاهی، قسمت میانی معبد و قسمت پایینی قلعه محل اسب سواران و یا سپاهیان بوده است و در خارج از شهر نیز مردم عادی ساکن بوده اند.
این قلعه در بالای کوهی در کنار روستای بسطام قرار گرفته و دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که به دره پایین آن اشراف کامل دارد، دیوارهای موجود در قلعه، از سنگ های بزرگ ساخته شده و دارای پیش آمدگی و فرورفتگی هایی به شیوه معماری دوره اورارتویی است.
قلعه بسطام با سلطه قوم ماد بر این منطقه به صورت متروک مانده و فقط در دوران قرون وسطی همزمان با دوره مغول توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرار گرفته که از آنها نقش صلیب هایی روی صخره‌ها باقی مانده است.
سه اشکوب تحتانی مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب میانی که معبدی است با اطاقهای متعدد و اشکوب فوقانی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونتگاه، مقر فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از قلعه نیز قسمتهای اصلی این دژ باستانی است.
کاوش های باستانی نشان می دهد که این قلعه طی ۵۰ سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص بوده است.
هیئت باستانشناسی آلمانی طی کاوش های باستانی از ۱۹۶۹ - ۱۹۷۸ در ناحیه بسطام و اطرافش چهار دژ اورارتویی، یکی در بسطام و سه تای دیگر در قلعه اوغلو، اوزوب تپه و آشاقی قوریل (هریک در چند کیلومتری بسطام) و یک کتیبه آسیب دیده اورارتویی و مقادیر قابل توجهی ظروف سفالی و فلزی کشف کردند.
دژ اورارتویی موجود در آشاغی قوریل پاسگاه راهداری قلعه مانندی است که در ۱۰ کیلومتری بسطام به سمت بالای رودخانه آغ چای، نزدیک روستای آشاغی قوریل که نامش به قلعه نیز گذاشته شده، قرار دارد، راه رسیدن به قلعه از کنار رودخانه است.
در شرق قلعه بقایای آبادی قدیمی گسترده که در دوره اورارتویی و نیز در قرون وسطی مسکونی بوده و توسط مجرای آب قدیمی مشروب می گشته است این نهر که از رودخانه منشعب می شد، دیگر قابل استفاده نیست.
قلعه را در لبه پرتگاه شمالی غربی بنا کرده اند، که گمان می رود این قلعه پاسگاه راهداری بوده که از بسطام در امتداد بستر رود آغ چای به بالا می رفته است.
قلعه اوغلو نیز برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ میلادی توسط گروه باستانشناسی آلمانی دیده شد، این قلعه بر فراز صخره مسطحی از سنگ آهکی که در کناره جلگه ای جدا از رشته ارتفاعات نزدیک قرار دارد بنا شده، هر چند بنایی که قلعه اورارتوئی بر آن ساخته شده از سمت مشرق، شمال و غرب، در اثر وضع طبیعی زمین بر پرتگاه قائم منتهی می شود، اما شیب جنوبی آن کم است.
قلعه اوزوب تپه در ۳۰ کیلومتری بسطام در روستای زنگلان، در کناره شرقی قره ضیاءالدین و در بستر آغ چای واقع شده، این قلعه بر سر راهی است که امتداد آن در آغ چای به سمت پایین آن در امتداد بالایی زیلبیر چای کشیده شده و قلعه بسطام را با قلعه مستحکم اورارتویی و آبادی وسیعی در شمال غربی مرند، متصل می کرده، شکل قلعه رویی اوزوب تپه که صخره است، به طول ۷۲.۵۰ وبه عرض ۳۱.۵۰ متر بنا شده است و محور طولی بنا از شمال به جنوب است.
