دومین جلسه از سلسله نشست «اندیشه و سینما از منظر قرآن کریم» در گروه مستند روایت فتح برگزار شد.
اخبار فرهنگ و هنر- قرآن به عنوان مهم‌ترین منبع فکری و عقیدتی مسلمانان جهان در طول تاریخ مورد توجه بوده است. این امر در میان هنر اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است. از شعر و داستان و روایت‌های گوناگون منثور و منظوم گرفته تا معماری و طرح‌های تذهیب و نقاشی های ایرانی- اسلامی.
دومین جلسه نشست تخصصی «اندیشه و سینما از منظر قرآن» با حضور حجت الاسلام محمد نصراللهی پژوهشگر هنر به موضوع سرگرمی در سینما و فرم آن پرداخت.
حجت الاسلام نصراللهی در این نشست با بیان جایگاه هرمونیتیکی تحلیل آثار سینمایی و مستند ، گفت: تحلیل یک اثر سینمایی همانند پدیدار شناسی فلسفی نیست که صفر و صدی باشد یعنی ممکن است مخاطب تصویری را ببیند یا چیزی را بشنود و برداشتی داشته باشد که مد نظر صاحب اثر نباشد. یا در مقابل آن صاحب اثر در بیان تصویر مشخص، هدف مشخصی داشته باشد که مخاطب آن هدف و برداشت را دریافت نکند.
وی افزود: وارد کردن بحث فلسفی در تحلیل آثار هنری چون نقیض هرمونوتیک است و خاصیت صفر و یکی دارد تحلیل اثر را با مشکل مواجه می‌کند اما اگر معیارها، مفاهیم، هدف صاحب اثر و برداشت مخاطب را در حالت صفر و یکی مطرح نکنیم و به صورت یک طیف ببینیم در این صورت می‌توانیم بحث‌های شرعی تولید آثار سینمایی و مستند را هم در نظر بگیریم.
این مدرس هنر با بیان اینکه از سه واژه در قرآن کریم می‌توان معنای سرگرمی را استنباط کرد، گفت: واژه‌های لغو، لهو و لعب در قرآن کریم به کار رفته که به طور تقریبی میشود آنها را به معنای سرگرمی نزدیک دانست. پس از این ما باید جایگاه این واژه‌ها را در جملات و محتوای قرآن بررسی کنیم تا مشخص شود این عبارت‌ها کجا معنای منفی داشته‌اند و کجا نداشته‌اند
وی خاطرنشان کرد: «لغو» و مشتقاتش 11 بار، «لعب» 20 بار و «لهو» 16 بار در قرآن استفاده شده‌اند که بررسی برخی از اینها در مبحث ما نمی‌گنجد. علاوه بر اینها آیاتی نیز داریم که با توجه به مفهوم آنها میشود مباحث سرگرمی را مورد مطالعه قرار داد. آیه 6 سوره لقمان می‌فرماید:« ومِنَ الناسِ مَن یَشتَری لَهو الحَدیث لِیُضِلَّ عَن سَبیل الله بِغَیرِ علم » با این مفهوم که بعضی از مردم دنبال سخن بیهوده هستند تا دیگران را از راه خدا گمراه کنند.
وی ادامه داد: خداوند در آیه 77 سوره قصص می‌فرماید «ولا تَنسَ نَصیبِکَ مِنَ الدنیا» نصیب خود از دنیا و لذت‌های حلال دنیویات را فراموش نکن و در جای دیگر قرآن می‌فرماید «وَ ما هذهِ الحیاة الدُنیا الّا لَهوٌ و لَعِب»؛ با توجه به معنای این آیات مشخص میشود که قسمتی از زندگی عادی و معمولی ما به نوعی از اقسام لهو و لعب محسوب میشود اما حرام نیست.
این مدرس قرآن اظهار داشت: در ادامه آیه عبارت «دار الاخره» را داریم که نشان می‌دهد واژه دنیا در برابر آُخری قرار گرفته است لذا دنیا را کلمه‌ای در نظر می‌گیریم که از اَدنی میآید و آن را زندگی نزدیک معنا می‌کنیم. برخی به اشتباه دنیا را از مصدر دَنی مشتق کرده و معنای پست را برای آن در نظر گرفته‌اند، در حالی که این گونه نیست.
وی با اشاره به اهمیت هدف غایی سرگرمی خاطرنشان کرد: در اینجا چرایی، چگونگی و هدف غایی سرگرمی مطرح میشود.
سرگرمی‌ای که مرا از هدف غایی خلقتم که عبودیت خداست جدا کند و مانع و سد راه فرد شود حرام است اما سرگرمی‌ای که موجب نشاط شود و انسان را به خدا برساند چه آن سرگرمی در بازی باشد یا در ورزش، یا در کار و زندگی زناشویی اشکالی ندارد. همین نگاه به سرگرمی مفید را می شود در مورد کتاب، رمان، فیلم و سینما هم داشت.
نصراللهی با اشاره به جایگاه سرگرمی در فیلمسازی گفت: می‌توانیم سه نوع سرگرمی را در نظر بگیریم. سرگرمی نوع اول به‌گونه‌ای‌است که خوب می‌خنداند اما در کنار آن یک مطایبه ظریف و یک نکته‌ای که مفید است را مطرح می‌کند و نکات اخلاقی، سیاسی و اجتماعی دارد. این میشود مصداق سخن معصوم (ع) که تفریح را قسمتی از برنامه روزانه در کنار کار و عبادت دانسته‌اند. چنین فردی انرژی ذخیره می‌کند تا با به دست آوردن نشاط، بازدهی زمان مفیدش بالا برود. اینگونه از سرگرمی گه باعث افزایش کیفیت زندگی میشود را می‌توان مفید دانست.
وی افزود: گونه دیگر از سرگرمی آنهایی هستند که فایده‌ای ندارند اما می‌خنداند. مثل طنزهای تبلیغی که امروز در شبکه نسیم مرسوم شده است. این دسته از سرگرمی‌ها که نه ضرری دارند و نه فایده‌ای نیز اشکال شرعی ندارند هرچند توصیه‌ای هم درباره دیدن آنها نشده ولی تولید آن منع هم نمی‌شود.
نصراللهی با اشاره به سرگرمی‌هایی که موجب گمراهی می‌شوند گفت: دسته دیگری از فیلم‌های سرگرمی هستند که موجب ضلالت می‌شوند. وقت فرد را پر می‌کنند، در عین حال که او را می‌خندانند ولی به گمراهی هم می‌کشانند. شرع این دسته از سرگرمی را حرام می‌داند.
این پژوهشگر هنر با پرهیز از نسبت دادن فرم و قالبی مشخص به ژانر سرگرمی افزود: شرایط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیکی به طور دایم در حال تغییر و تحول است. سینما هم وابسته به شرایط تکنولوژیکی و فرهنگی است لذا نسبت دادن فرم و قالب واحد به یک ژانر در سینما امر صحیحی نیست. تکنولوژی می‌تواند بر فرم و قالب موثر باشد و آن را تعریف می‌کند.
سلسله نشست‌های «اندیشه و سینما، از منظر قرآن» هر هفته در گروه مستند روایت فتح واقع در خیابان سپهبد قرنی ساعت 4:30 عصر برگزار میشود.
