یکی از نکات قابل توجه در سخنان رئیس کل بانک مرکزی، انعکاس گرای قیمتی مورد نظر بازارساز بود. همتی در دو گفت‌وگوی تلویزیونی پیشین خود نیز وعده کاهش نرخ ارز را داده بود، اما این بار ضمن تکرار این وعده کانال ۱۱ هزار تومان را به‌عنوان مقصد روند کاهشی نرخ ارز معرفی کرد.
اظهاراتی که به نظر می‌رسد باعث ایجاد دیاپازون کاهشی در معاملات روز یکشنبه بازار ارز نیز شد. یکی دیگر از نکات جالب توجه در اظهارات همتی، افزایش ۷/ ۱ درصدی ذخایر بانک مرکزی طی ماه‌های شهریور تا دی بود. روندی که در عین فعال بودن نیروهای فرساینده ذخایر ارزی و آمار ارائه شده از عملکرد صادرکنندگان در سامانه نیما طی ماه‌های اخیر، عجیب به نظر می‌رسد.
سراشیبی کاهش پیش پای متغیر ارزی
عبدالناصر همتی در بخش دوم سخنان خود در گفت‌وگوی ویژه خبری در نخستین شامگاه هفته، به تشریح سیاست‌های ارزی بانک مرکزی پرداخت. همتی در بخش نخست از سخنان خود به بررسی علل افزایش نرخ ارز در ثلث ابتدایی ماه انتهایی سال پرداخت.
به عقیده همتی ورود تقاضای پایان سال به بازار، اخبار منفی در رابطه با تصویب FATF در کنار «برخی جوسازی‌ها» عامل اصلی افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر بوده‌است. البته همتی که در گفت‌وگوی خبری پیشین خود «دشمن» را به‌عنوان یکی از عوامل افزایش نرخ ارز معرفی کرده‌بود، این‌بار از اظهارات برخی از مقامات سیاسی کشور انتقاد کرد. اظهاراتی که به عقیده همتی غیرکارشناسانه بوده و حکم هیزم برای آتش نوسان‌سازان بازار ارز داشته‌است. همتی در ادامه سخنانش وعده‌ای را که در دو گفت‌وگوی خبری پیشین خود داده بود برای چندمین بار تکرار کرد. رئیس کل بانک مرکزی در واکنش به این نکته که دلار از کانال ۱۱ هزار به کانال ۱۳ هزار افزایش یافته است و قصد پایین آمدن ندارد، گفت: قیمت دلار مجددا به کانال‌های قبلی بازمی‌گردد. وی با اشاره به تفاوت بین نرخ ارز در بازار ارز و سامانه نیما اظهار کرد: «نرخ فعلی بازار ارز در ایران برای واردات به صرفه نیست.» به گفته همتی میانگین معاملات ۱۱ میلیارد یورو در بازار ارز ۱۰ هزار و ۱۲۸ تومان بوده است. در بازار آزاد نیز حدود ۱۵ هزار تومان برآورد می‌شود. رئیس‌کل بانک مرکزی از این مقایسه نتیجه گرفت واردات بیش از قیمت ۱۰ هزار تومان به صرفه نیست.
تفاوت سخنان شنبه‌شب رئیس‌کل با گذشته در یک نکته بود؛ او در اظهار نظرهای پیشین خود محافظه‌کاری بیشتری در رابطه با انعکاس مسیر آتی نرخ ارز داشت، اما این بار برای مسیر کاهشی نرخ ارز مقصد تعیین کرد. به گفته همتی نرخ ارز فعلی در بازار «پایدار» نبوده و در آینده نرخ ارز در مسیر نزولی خود به کانال ۱۱ هزار تومان وارد خواهد شد. رئیس کل بانک مرکزی در گفت‌وگوی پیشین خبری خود در آخرین شامگاه آبان ماه و در حالی که نرخ ارز در بازار تهران در محدوده ۱۳۱۵۰ تومان بود وعده کاهش نرخ ارز را داد. چند ساعت پیش از سومین حضور تلویزیونی همتی نرخ ارز در بازار تهران در محدوده ۱۳۶۰۰ تومان معامله می‌شد. همچنین بررسی نرخ ارز در بازار آزاد نشان می‌دهد که این بازار به سرعت به وعده کاهشی بازارساز واکنش نشان داده است به نحوی که یک روز پس از دومین گفت‌وگوی خبری همتی نرخ ارز حدود ۴۵۰ تومان کاهش یافت. روز گذشته نیز نرخ ارز در معاملات میان روز کاهشی در همین محدوده در مقایسه با نرخ بسته شدن بازار در روز شنبه داشت.
کارنامه نیما
عبدالناصر همتی در ادامه سخنان خود به تشریح عملکرد سامانه نیما پرداخت. بر مبنای آمارهای همتی تاکنون حدود ۵/ ۱۱ میلیارد یورو در سامانه نیما عرضه شده‌است. این میزان برآیند عرضه ارز ۵/ ۳ میلیارد یورویی بانک مرکزی و عرضه ارز ۸ میلیارد دلاری از سوی صادرکنندگان است. رئیس کل بانک مرکزی در گفت‌وگوی پیشین خبری خود میزان عرضه ارز از سوی صادرکنندگان را حدود ۷ میلیارد دلار عنوان کرده بود. بنابراین می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که میزان عرضه ارز صادراتی در ماه‌های آذر و دی حدود یک میلیارد دلار بوده‌است. این در حالی است که آمار ۷ میلیارد دلاری از عرضه ارز صادراتی در ماه‌های مرداد تا آبان نشان می‌دهد کهدبی جریان ورود ارز به نیما از سوی صادرکنندگان در دو ماه اخیر احتمالا کمتر از ماه‌های پیشین بوده است. همتی در ادامه سخنان خود، از روند تکمیل چرخه ارز صادراتی اظهار ناخشنودی کرد. به گفته همتی در حالی که میزان صادرات غیر نفتی کشور در ۱۰ ماه گذشته چیزی در حدود ۴۰ میلیارد دلار بود، اما از این رقم تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد به چرخه ارزی کشور بازگشته است. به عقیده رئیس کل ساختمان شیشه‌ای میرداماد، در صورتی که صادرکنندگان ارز صادراتی خود را به کشور بازگردانند نیازی به مداخله بانک مرکزی برای مدیریت قیمت در بازار ارز وجود نخواهد داشت.
افزایش ذخایر ارزی؟
همتی در ادامه سخنان خود به بررسی عملکرد بانک مرکزی در تامین ارز برای واردات کشور پرداخت. بر مبنای اظهارات همتی بانک مرکزی در ۱۰ ماه ابتدایی سال جاری حدود ۲۴ میلیارد دلار ارز برای تامین واردات کالا اختصاص داده است. با فرض اینکه نرخ ورود ارز صادراتی به نیما در ماه‌های آذر و دی تفاوت آشکاری با پیش از آن نداشته باشد، در این صورت بانک مرکزی در دو ماه دی و بهمن ۴ میلیارد دلار ارز صرف واردات کالا کرده‌است. این در حالی است که در این دوماه ایران در سناریوی خوش‌بینانه روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه نفت فروخته است. با فرض نرخ ۶۰ دلاری برای قیمت هر بشکه نفت میزان فروش نفت ایران در این بازه ۲/ ۴ میلیارد دلار بوده است. بنابراین می‌توان گفت که میزان ارز صرف شده برای تامین کالا از سوی بانک مرکزی تقریبا معادل میزان فروش نفت ایران در ماه‌های دی و بهمن بوده است. در صورت کنار گذاشتن سهم شرکت نفت از درآمدهای ارزی و در نظر گرفتن تقاضای ارز خدماتی در ارز عرضه شده از سوی بانک مرکزی، سناریوی احتمالی فرسایش ذخایر ارزی بانک مرکزی تقویت می‌شود.
این در حالی است که به گفته رئیس کل بانک مرکزی، در بازه زمانی ماه‌های شهریور تا دی و به واسطه پیشی گرفتن میزان فروش نفت ایران در مقایسه با پیش‌بینی‌ها میزان ذخایر ارزی بانک مرکزی حدود ۷/ ۱ درصد افزایش یافته است. به این ترتیب از حرف‌های رئیس کل بانک مرکزی می‌توان این نتیجه را گرفت که در ماه‌های شهریور، مهر و آبان ذخایر بانک مرکزی منبسط شده است. موضوعی که با توجه به بیشتر بودن فروش نفت روزانه ایران در ماه‌های آذر و دی و بهمن در مقایسه با ماه‌های شهریور، مهر و آبان عجیب به نظر می‌رسد. رئیس کل بانک مرکزی در تشریح سیاست‌های ارزی بانک مرکزی با اشاره به مثبت بودن تراز تجاری کشور و اظهار امیدواری در رابطه با مثبت شدن تراز ارزی کشور، حجم ذخایر ارزی و اسکناس بانک مرکزی را برای پشتیبانی از برنامه‌های بانک مرکزی در بازار ارز مناسب دانست.
بخش پایانی سخنان همتی در رابطه با تحولات ارزی کشور متمرکز بر سیاست تامین ارز با نرخ ترجیحی برای واردات کالاهای اساسی بود. سیاستی که از سوی برخی از نهادهای پژوهشی کشور، از جمله بازوی پژوهشی مجلس مهر «مردود» گرفت، چرا که در عین تحمیل هزینه سنگین در قالب یارانه ارزی، نتوانست آن‌گونه که سیاست‌گذاران پیش‌بینی می‌کردند، قیمت کالاهای اساسی را محبوس کند. موضوعی که به نوعی مورد تایید رئیس کل بانک مرکزی نیز قرار گرفت. هر چند رئیس کل بانک مرکزی، بر خلاف کارشناسان انگشت اتهام را نه به سمت سیاست‌های ارزی دولت که به سمت شبکه توزیع کالاهای اساسی نشانه رفت.
