افزایش قیمت قریب به اتفاق سهم‌ها و صنایع سبب شد تا شاخص کل سهام پس از ۸ افت متوالی به مسیر صعودی بازگردد و ۲ هزار و ۱۴۳ واحد از افت خود طی روزهای ماقبل را جبران کند و به ارتفاع ۱۵۶ هزار و ۶۹۴ واحدی دست یابد. ارتقای ۴/ ۱ درصدی دماسنج سهام را می‌توان بر مبنای دو روایت نگریست. یک روایت که هواداران زیادی در میان اهالی بورس تهران دارد، بازگشت شاخص سهام به مدار صعودی را به خریدهای حمایتی سهامداران بزرگ نسبت می‌دهد. روایت بدیل، جهش شاخص طی روز گذشته را ناشی از برخورد قیمت‌ها به سطوح بنیادی سخت می‌داند. مراجعه به واقعیت‌های آماری روایت نخست را تایید نمی‌کند و نشان می‌دهد که رسیدن قیمت به کف‌های بنیادی نقش پررنگ‌تری در رشد شاخص کل طی روز گذشته داشته است.
نماگر اصلی سهام در جریان دادوستدهای دیروز طی چرخشی مثبت بیش از ۲ هزار واحد ارتفاع گرفت. این نماگر جهشی تا به این اندازه را طی سه هفته گذشته، یعنی از دوازدهم آذرماه تا قبل از معاملات دیروز تجربه نکرده بود. این اتفاق در حالی رخ داد که ارزش معاملات خرد نیز رشد نسبی را رقم زد و به سقف ۱۰ روز اخیر دست یافت. رفتار این دو متغیر در کنار حضور نسبی سرمایه‌های خرد در سمت خرید سهام جملگی از جنبه‌های بنیادی جهش قیمت‌ها طی روز گذشته حکایت دارند. البته این وقایع سه‌گانه در معاملات دیروز دو گونه روایت شد که یکی آن را متکی به نقش حمایتی فعالان بزرگ بازار می‌دانست و دیگری به مقتضیات و زمینه‌های بنیادی سهام تاکید داشت.
روایت نخست: برخورد به کف‌های بنیادی
واقعیت این است که شاخص اصلی سهام در موج اصلاحی اخیر حدود ۱۲ هزار واحد از ارزش خود را طی ۸ روز کاری از دست داده بود. شاخص کل در این مدت ضمن واگذاری مرز ۱۶۶ هزار واحد، رفته‌رفته تا کانال ۱۵۴ هزار واحد عقب نشست. قیمت بسیاری از سهم‌ها با افت‌های پی‌درپی در این بازه زمانی به سطوح نازلی رسیده بودند و انتظار برای بازگشت قیمت‌ها چه به لحاظ تکنیکی و چه از حیث بنیادی وجود داشت. پیش از این، «دنیای اقتصاد» در گزارشی زیر عنوان «شاخص سهام به کف رسید؟» برآورد اجماعی ۴۳ گروه تحلیلی فعال در بازار سهام را منتشر کرد. نتایج این گزارش حاوی ارزیابی تحلیلگران از متغیرهای اصلی حاکم بر سودآوری شرکت‌های بورسی بود که به نوعی می‌توان آینه تمام‌نمای انتظارات بازار از سودآوری شرکت‌ها دانست. مطابق داده‌های این گزارش، بدبین‌ترین تحلیلگران بازار مرز ۱۵۴ هزار واحدی را به‌عنوان کف بنیادی برای شاخص کل برآورد کرده بودند. از دیدگاه این گروه از تحلیلگران، اثر تحریم‌ها بر فروش شرکت‌های بزرگ صادراتی و افت جهانی قیمت مواد خام طی این مدت در عقبگرد بی‌وقفه قیمت سهام وابسته منعکس شده است. از این رو، چرخش مثبت شاخص کل در جریان دادوستدهای دیروز چندان دور از انتظار نبود. به عبارت دیگر، تنزل قیمت بسیاری از سهم‌ها به سطوح نازل در روزهای اخیر و جذابیت سهام از حیث نسبت قیمت به درآمد، عامل اصلی تحریک تقاضا و حضور نسبی سرمایه‌های خرد در سمت خرید سهام ارزیابی می‌شود.
روایت دوم: حمایت «حقوقی»ها
هر چند روایت یادشده از واقعیت‌های آماری هم بهره می‌جوید اما بازگشت شاخص در روز گذشته از منظر برخی فعالان بورسی تفسیر دیگری داشت. در روایت دوم، حمایت سهامداران بزرگ از بازار عامل اصلی چرخش شاخص سهام قلمداد می‌شود. این گروه از فعالان بازار رشد شاخص در معاملات دیروز را ناشی از خرید فعالان حقوقی در سهام شرکت‌های بزرگ و شاخص‌ساز می‌دانند. سنت نانوشته‌ای در بورس تهران جا افتاده که در حرکت‌های نزولی شاخص، از فعالان بزرگ انتظار دارد تا به حمایت از سهم‌ها بیایند و بر جذابیت بازار بیفزایند. افت فرساینده قیمت در روزهای قبل هم این توقع را در بازار ایجاد کرد که فعالان حقوقی با حمایت از سهم‌ها- شما بخوانید دستکاری- از قیمت‌ها حمایت کنند و سیمای سرخ‌پوش سهام را تغییر دهند.
با وجود حدس و گمانه‌ها از جنبه‌های حمایتی جهش شاخص در معاملات دیروز اما واقعیت‌های آماری چنین فرضیه‌ای را تایید نمی‌کند. در واقع، دیروز بر خلاف تصور این دسته از بورس‌بازان، جریان تغییر کل مالکیت سهام از مسیر پرتفوی حقوقی به حقیقی بود. به عبارت ساده‌تر، سهامداران حقوقی بازار طی روز گذشته بیشتر فروشنده سهم بودند تا خریدار. از این منظر، نسبت دادن جهش شاخص در روز گذشته به تصمیمات سهامداران بزرگ مبنی بر حمایت از سهام با واقعیت مطابقت ندارد. در واقع، اگر تزریق نقدینگی از سوی فعالان عمده بازار صورت بگیرد باید خود را در تغییر مالکیت نشان دهد. نکته جالب توجه این است که با وجود حضور پررنگ سهامداران عمده در سمت تقاضای سهام طی ۱۰ روز کاری ماقبل، اما شاخص مسیر نزولی را طی کرده بود. بنابراین نمی‌توان حمایت یا دستکاری سهامداران بزرگ را عامل حرکت صعودی سهام طی روز گذشته دانست؛ دست کم واقعیت‌های آماری چنین فرضیه‌ای را تایید نمی‌کند. از این منظر، می‌توان متغیرهای بنیادی را بازی‌ساز اصلی معاملات سهام دانست که تغییر رفتار چند بازیگر قدرت تغییر آن را ندارد.
انتظار برای رویداد غیرمنتظره
چنان که عنوان شد بازگشت شاخص به مسیر صعودی را طی روز گذشته می‌توان ناشی از برخورد قیمت‌ها به سطوح بنیادی دانست. با چرخش مسیر سهام طی روز گذشته مهم‌ترین پرسش سهامداران احتمالا در مورد تداوم یا عدم تداوم این روند است. هر‌چند ریزش‌های سنگین در شرایط فعلی بعید به‌نظر می‌رسد اما محرک قدرتمندی هم برای رشدهای پرشتاب به‌چشم نمی‌خورد. واقعیت این است که رشد شتابنده قیمت سهام در شرایط فعلی و با در نظر گرفتن ریسک بازارهای جهانی و مشکلات بنگاه‌های بزرگ در قلمرو فروش صادراتی، مستلزم تغییر غیرمنتظره در معادلات کلان حاکم بر سودآوری سهام است. در این میان، غالب کارشناسان نیز بر قابلیت‌های بنیادی سهام تاکید دارند اما سرعت زیادی برای حرکت صعودی سهام متصور نیستند. تنها عامل درونی که شاید بتواند جهت بازار را تغییر دهد گزارش‌های ماهانه است. گزارش عملکرد آذر بنگاه‌های بورسی از روز شنبه در حال انتشار روی سامانه کدال است. اغلب فعالان سهام گزارش‌های ماهانه را محرک چندان قدرتمندی برای حرکت رو به رشد سهام نمی‌دانند. با این حال، هر‌گونه تغییر غیرمنتظره در گزارش‌های ماهانه می‌تواند ضمن غافلگیری بورس‌بازان سهام را دستخوش نوسان کند. البته ریسک‌های محیطی حاکم بر بازارها باعث می‌شود به‌جای گذشته‌نگری و اتکای به گزارش‌های مورد‌انتظار ماهانه به آینده تحولات در محیط سهام چشم بدوزند.
هیجان مجدد در بانک‌ها
پرمعامله‌ترین صنعت بورسی در معاملات دیروز گروه بانک‌ها بود که توانست با جذب نزدیک به یک‌سوم از کل جریان نقدینگی در رتبه نخست فهرست بیشترین ارزش معاملات صنایع بورسی قرار بگیرد. دیروز ۱۱۵ میلیارد تومان از ارزش ۳۶۰ میلیارد تومانی کل معاملات خرد در سهام بانک‌ها به گردش درآمد. دست‌به‌دست شدن یک‌سوم از ارزش معاملات خرد بازار در گروه بانکی طی روز گذشته در حالی صورت گرفت که نقدینگی به مراتب کمتری در سایر صنایع اصلی اعم از پالایشی، خودرو، پتروشیمی و فلزی-معدنی جابه‌جا شد.
جنبه جالب‌توجه معاملات دیروز تحرکات بورس‌بازان در دو سهم خاص این گروه بود که معمولا دادوستدهای پرهیجانی را در حرکت‌های صعودی و نزولی تجربه می‌کنند و آن دو سهم «وتجارت» و «وبملت» هستند. این دو نماد در روز گذشته مجموعا ۱۰۰ میلیارد تومان از نقدینگی بازار را جذب کردند. نماد «وتجارت» دیروز پس از افشای اطلاعات درخصوص تعدیل سنواتی به جریان معاملات پیوست و پس از بازگشایی گوی سبقت را در جذب نقدینگی و رشد قیمت از سایر سهم‌های بازار ربود. هیجان خرید در فضای مثبت بازار سبب شد که این سهم در لحظه بازگشایی بیش از ۱۱ درصد رشد قیمت را تجربه کند و نقدینگی قابل‌توجهی از بازار را جذب کند.
ضمن اینکه نماد بانک ملت نیز طی روز گذشته عنوان یکی از پرتقاضاترین سهام را به خود اختصاص داد و ضمن تجربه صف طولانی خرید، رتبه دوم بیشترین ارزش معاملات را به خود اختصاص داد. وضعیت بغرنج نظام بانکی و تعلل بانک مرکزی در جهت تعیین تکلیف دو سوی ترازنامه بانک‌ها یکی از بهانه‌های اصلی نوسانات پردامنه قیمت در سهام این گروه بورسی است. البته باید شرایط حاکم بر معاملات صنایع رقیب را هم اضافه کرد که در مستعدساختن بستر برای جولان نقدینگی در سهام غیربنیادی بی‌تاثیر نبوده است. در واقع محدودیت در فروش صادراتی و وضعیت ناپایدار بازارهای جهانی از مهم‌ترین عوامل کم‌شدن اقبال به سهام کالایی قلمداد می‌شود که موجب خروج بخشی از منابع پولی از این گروه‌ها و حرکت به سمت صنایع رقیب شده است.
بازگشت شکننده «حقیقی»ها به جبهه تقاضا
جریان مالکیت سهام در معاملات دیروز بورس تهران پس از ۱۰ روز تغییر کرد. سهامداران حقیقی بازار در روزهای ماقبل، یعنی از هجدهم آذر تا روز شنبه هفته جاری غالبا در نقش فروشنده سهام بودند. حضور پررنگ و پیوسته این گروه از فعالان در سمت عرضه سهام به خروج بیش از ۳۰۰ میلیارد تومانی سرمایه‌های خرد از بازار انجامید. با خروج سرمایه‌های خرد طی این مدت، شاخص کل سهام نیز بیش از ۱۲ هزار واحد از ارزش خود را از دست داد و به پایین‌ترین ارتفاع از بیستم شهریور رسید.
همبستگی نسبتا بالای شاخص سهام و ورود و خروج سرمایه‌های خرد یکی از ویژگی‌های سنتی بورس تهران است که معمولا در نتیجه تغییر در محیط سودآوری یا بروز ریسک‌های جدید خودنمایی می‌کند. اما روز گذشته با وجود عدم تغییر قابل‌ملاحظه در محیط سهام-چه بازارهای جهانی و چه در سطح داخلی اقتصاد- شاهد تغییر جریان مالکیت از مسیر پرتفوی سهامدار حقوقی به فعالان حقیقی بودیم. به عبارت دیگر، سهامداران حقیقی در این روز پس از مدت‌ها به جبهه تقاضا بازگشتند و در پایان معاملات حدود ۱۴ میلیارد تومان به سبد سهام خود افزودند. بررسی جزئیات جابه‌جایی سهام در روز گذشته نشان می‌دهد که بخش عمده خالص مثبت خریدهای فعالان حقیقی در سهام بانک‌ها و به‌طور مشخص سهام بانک تجارت صورت گرفته است. به عبارت دقیق‌تر، سهامداران حقیقی بیش از ۹ میلیارد تومان از سهام بانک‌ها را طی معاملات دیروز به نام خود ثبت کردند که بیش از ۹۰ درصد آن حاصل تغییر صورت‌گرفته در مالکیت سهام بانک تجارت بود. در گروه پالایشی نیز شاهد حضور موثر سهامداران خرد در جبهه خرید بودیم. این گروه پس از بانک‌ها بیشترین نقدینگی فعالان حقیقی را از آن خود کردند.
خالص خرید بیش از ۳ میلیارد تومانی فعالان حقیقی در سهام پالایشی در حالی رقم خورد که سهامداران خرد تنها در نماد پالایش نفت اصفهان ۴ میلیارد تومان سهم را به نام خود ثبت کردند. گروه محصولات کاغذی با خریدهای پرحجم در نماد «چکارن» هم در رتبه سوم فهرست بیشترین خالص‌های خرید سهامداران حقیقی قرار گرفت. گروه‌های اصلی بازار اعم از پتروشیمی و فلزات و خودرویی‌ها نیز با استقبال سهامداران حقیقی بازار با رشد قیمت مواجه شدند. در مجموع، سهامداران خرد در ۱۷ صنعت بورسی بیشتر خریدار بودند تا فروشنده. در نقطه مقابل، در ۱۲ گروه بورسی تغییر مالکیت از مسیر پرتفوی حقیقی به حقوقی صورت گرفت. در این میان، گروه اطلاعات و ارتباطات با تک‌نماد «های‌وب» در معرض بیشترین خروج سرمایه‌های خرد در معاملات دیروز قرار گرفت. بیش از ۳ میلیارد تومان هم «های‌وب» در روز گذشته را سهامداران عمده به مالکیت خود در‌آوردند. گروه فنی و مهندسی و سهام معدنی‌ها هم جزو گروه‌هایی بودند که با خروج سرمایه‌های خرد به معاملات خود در روز گذشته پایان دادند. پس از نماد «های‌وب»، دو نماد توسعه معادن و فلزات و پالایشنفت تبریز نیز بیشترین خروج پول حقیقی را طی روز گذشته تجربه کردند.
همگام با صنایع
چنان‌که گفته شد شاخص کل در معاملات دیروز بیشترین رشد را طی سه هفته اخیر تجربه کرد. مروری بر فهرست نمادهای موثر بر شاخص نشان می‌دهد که گروه‌های مختلف در رشد شاخص کل نقش داشته‌اند. از نمادهای زیرمجموعه گروه فلزات گرفته تا نمادهای برجسته پالایشی و گروه بانکی در صدر این فهرست قرار گرفته‌اند. به عبارت دقیق‌تر، چرخش صعودی شاخص در معاملات دیروز نتیجه رشد متوسط قیمت در ۳۴ صنعت از صنایع ۳۸گانه بورسی است. در این روز، شاخص گروه محصولات کاغذی با جهش قیمت در نماد «چکارن» ۲/ ۸ درصد رشد کرد و صدرنشین جدول صنایع با بیشترین رشد روزانه شد. گروه استخراج نفت، اطلاعات و ارتباطات و گروه بانک‌ها هر کدام به ترتیب ۳/ ۴، ۸/ ۳ و ۷/ ۳ درصد رشد کردند و در رتبه‌های بعدی این فهرست قرار گرفتند. قیمت سهام گروه‌های اصلی بازار اعم از فلزات، معدنی‌ها، پالایشی‌ها و خودرویی‌ها هم به طور متوسط بیش از ۲ درصد افزایش یافتند و در این میان، پتروشیمی به رشد ۴/ ۰ درصد بسنده کرد. شاخص گروه‌هایی چون یارانه و کاشی و سرامیک نیز افت‌های محدودی را ثبت کرد.
