مقدمه :پل میشل فوکو (Paul Michel Fou cault) فیلسوف معاصر فرانسه (1) معتقد است قدرت در جامعه مدرن امروزی نظامی و داشتن منابع انسانی و طبیعت نیست بلکه قدرت مبتنی بر دانش و اطلاعات است. لذا سیطره قدرت امروز در حوزه پزشکی ، اجتماعی،روان‌شناسی، فرهنگی، اقتصادی و ... بر مبنای میزان علم، دانش و اطلاعات است کشورهای پیشرفته جهان مثل ژاپن و کشورهای غربی برخلاف کشورهای آفریقایی و آسیایی دارای فناوری و اطلاعات بروز در همه حوزه‌های اجتماعی اقتصادی و حتی سیاسی می‌باشند.
در دنیای امروز قدرت فردی افراد نیز متکی بر میزان علم و دانش آنها در کسب وکار، موقعیت و جایگاه‌های اجتماعی در جامعه می‌باشد تفاوت یک فرد عادی با یک متخصص قلب، علوم اجتماعی و ... بستگی به سواد او دارد در دنیای امروز 31 نوع سواد تعریف شده است. (2) که چگونگی شکل‌گیری شخصیت و موفقیت فرد در تسلط بر سوادها می‌باشد. و لذا سوال اینجاست آیا باید دانش‌آموزان را از دریافت اطلاعات و دانش روز محروم کرد؟ و یا صرفاً متکی بر محفوظات کتب درسی نمود؟ جواب روشن است امکان کنترل سخت‌گیرانه و محصور آنان با نظارت‌های سنتی وجود ندارد.
از آنجا که اهداف رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی اقناع‌سازی ( قانع نمودن) مخاطبین می‌باشد و برای این‌کار از فنون، تملق، دروغ، واژه‌های پر زرق و برق، شخصیت‌های علمی ، سیاسی، ورزشی، هنری و .... و حتی ایجاد ترس و تهدید استفاده می‌کنند که یک سردرگمی و شک و تردید در اذهان پاک و روبه رشد دانش‌آموزان بخصوص در حوزه‌های اعتقادی و سیاسی به وجود می‌آورند بطوری‌که آنان قدرت تجزیه و تحلیل و تشخیص درست از نادرست را ندارند با عنایت به اینکه بیش از
80 درصد یک خانواده شبکه‌های ماهواره‌ای را در ایران مشاهده می‌کنند که با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما هم‌گونی وهم‌سانی ندارد و روزانه بطور متوسط هر فرد ایرانی بیش از 3 ساعت از شبکه‌های مجازی مثل تلگرام، اینستاگرام و ... استفاده می‌کند طبیعی است تشخیص و انتخاب بسیار دشوار و سخت خواهد بود.
وضعیت موجود کاربران شبکه‌های مجازی در ایران
براساس یک نظرسنجی از هر 10 ایرانی 6 نفر در شبکه‌های
مجازی عضو هستند که 72 درصد ساکن شهرها و 28 درصد ساکن روستا و 61 درصد دارای تحصیلات دیپلم و پایین‌تر از دیپلم می‌باشند. شبکه‌های اجتماعی تلگرام بیشترین و سپس اینستاگرام از روند صعودی میزان کاربر برخوردار هستند گروه سنی 12 تا 17 سال دانش‌آموزان دوره اول و دوم متوسطه با 69 درصد بالاترین درصد کاربران در کشور می‌باشند بیش از 8/90 درصد مردم حداقل عضو یک شبکه مجازی می‌باشند (3)
19 میلیون کاربر اینترنت ایران زیر 18 سال هستند که سرانه مصرف در ایران روزانه 13 برابر ژاپن می‌باشد در سال 1998 در آمریکا قانونی تصویب شد که اگر نوجوانان زیر 16 سال از اینترنت استفاده کنند سرپرستی آنها از خانواده‌های‌شان گرفته خواهد شد که این یکی از عوامل بلوغ جنسی زودرس در کشور که دختران به 8 سال و پسران به 11سال رسیده است. (4)
50 میلیون نفر کاربر ایرانی عضو تلگرام بوده و 750 کانال فارسی تشکیل شده است. (5) البته این آمارها برای سال 96 می‌باشد.
لذا شبکه‌های مجازی یک ویروسی است که به صورت لجام گسیخته وارد جامعه بخصوص میان نوجوانان و جوانان شده که تبعات زیر را دارد:
1- بلوغ جنسی زودرس در دختران و پسران
2- کاهش مطالعه و سرگرمی‌ها و تفریحات بدنی
3- ایجاد عوارض و تبعات جسمی مثل کاهش بینایی ( چشم ) و ...
4- کاهش ارتباطات عاطفی با اعضای خانواده ، دوستان و ...
5- افزایش زمینه‌های هنجارشکنی در جامعه با رفتارهای نامطلوب
راهکارهای کاهش آسیب‌های شبکه‌های مجازی در دانش‌آموزان:
1- تصویب قوانین برای مصون نگه‌داشتن دانش‌آموزان در استفاده از گوشی موبایل و...
2- آگاه‌سازی از اثرات مطلوب و زیان بار استفاده از شبکه‌های مجازی به طوری‌که جنبه‌های علمی و سرگرمی و اطلاع‌‌رسانی می‌تواند نقاط مطلوب ومثبت باشد
3- آموزش خانواده‌ها به صورت فیلم و کلاس‌های آموزش خانواده در مدارس
4- ایجاد فضاهای تفریحی سالم برای دانش‌آموزان مثل اردو، بازدید از اماکن تفریحی و ...
5- غنی‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان با برنامه‌های جذاب و شاداب در مدرسه و در خانواده‌ها
6- افزایش مهارت‌های دستی و مشغولیت‌های فکری و ذهنی مثل مطالعه دروس و کتبی علمی و ...
7- تولید محتواهای تفریحی،خبری و علمی سالم متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی
8- آموزش سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان که قدرت تجزیه و تحلیل، ارزیابی انواع رسانه‌ها و محتوای آن‌را داشته باشند.
9- بسترسازی زیر ساخت‌های اینترنت ( سخت افزاری) در مدارس جهت استفاده بهینه از آنان
10- کنترل و نظارت محتوای شبکه‌های مجازی از طرف اولیاء و کار در مدرسه.
پی نوشت ها:
1- میشل فوکو ( 1984- 1926) فیلسوف و متفکر فرانسوی بنیانگذار مکتب پسا ساختارگرایی
2- سواد هنری، سوادحقوقی، سواد عاطفی، سواد بهداشتی و ...
3- خبرگزاری برنا. مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران ( ایسپا)
4- گزارشی ایمنا- روح‌ا... مومن نسب کارشناس فضای مجازی
5- حمید ضیایی‌پرور معاون مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
صفی‌اله ملکی
