سال ۲۰۱۳، صدها نفر از مأموران «سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا» (سیا) به دنبال مهار فاجعه‌ای با تبعات جهانی بودند: نظام ارتباطی مخفیانه و اینترنت‌محور این سازمان برای تعامل با مخبرانش در ناشناخته‌ترین نقاط دنیا مختل شده بود.
تیم‌هایی از کارشناسان سیا سرسختانه در تلاش بودند وب‌سایت‌هایی که از آنها برای ارتباط‌های مخفیانه استفاده می‌شدند را از کار انداخته و مجدداً راه‌اندازی کنند. عده‌ای دیگر، درگیر عملیات‌هایی برای خارج کردن ایمن جاسوس‌ها از مناطق حساس بودند.
یک مقام سابق جامعه اطلاعاتی آمریکا به «یاهونیوز» که جمعه این خبر را گزارش داده گفت: «وقتی این اتفاق افتاده بود، تنها مسئله مهم همین بود.» یک مقام ارشد اطلاعاتی دیگر گفت: «اوضاع، فاجعه‌بار بود.»
بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳، این نظام مخفیانه ارتباط اینترنتی شکست‌های اطلاعاتی فلج‌کننده‌ای برای جامعه اطلاعاتی آمریکا رقم زد. این برنامه، روشی کلیدی برای برقراری ارتباط میان افسران سیا و منابع میدانی آنها در سراسر جهان به شمار می‌رفت.
۱۱ مقام سابق اطلاعاتی و امنیتی به یاهونیوز گفته‌اند اخلال جهانی در این نظام ارتباطی ابتدا از ایران آغاز شد و بعد به سایر کشورها تسری پیدا کرد. مشکل، علی‌رغم هشدارهایی که درباره آن داده شده بود، حل‌نشده باقی ماند تا زمانی که بیش از ۲۰ نفر از مخبران سیا بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ در نتیجه آن در چین اعدام شدند.
یاهونیوز نوشته در دنیایی که وابستگی به فناوری‌های پیشرفته به یک «ضرورت فتنه‌انگیز» برای جاسوسی‌های مدرن تبدیل شده‌اند، این نوع شکست‌های فنی- به ویژه در کشورهای دشمن با آمریکا که مقام‌های آمریکایی نمی‌توانند آزادانه در آنجا فعالیت کنند- نماینده خطراتی همیشگی هستند که با گذشت زمان تنها حادتر می‌شوند.
این رسانه از ناتوانی دولت وقت آمریکا برای جلوگیری از این مشکل انتقاد کرده و نوشته است: «ناتوانی دولت آمریکا برای رفع ناامنی‌های این نظام ارتباطی تا قبل از گیر افتادن برخی منابعش در چین، فاجعه‌بار بود.»
یک مقام سابق امنیتی گفت: «تبعات آن اتفاق هنوز ما را درگیر کرده است. ده‌ها نفر در سراسر دنیا به خاطر آن فوت شدند.»
***
ماجرا چگونه آغاز شد؟
یک مقام سابق اطلاعاتی آمریکا گفت ایرانی‌ها بعد از سال ۲۰۰۹ به دنبال شکار جاسوس‌های خارجی بودند که اطلاعات مربوط به برنامه هسته‌ای این کشور را به بیرون درز می‌دادند.
کار ایران برای شکار این جاسوس‌های خارجی، آن‌طور که یاهونیوز می‌گوید، چندان دشوار نبوده؛ یکی از مهم‌ترین دلایل آن ظاهراً این بوده که سیا از یک نظام ارتباطی معیوب برای تعامل با جاسوسانش استفاده می‌کرده است.
مقام‌های اطلاعاتی سابق آمریکا گفته‌اند این نظام ارتباط اینترنتی که سیا قبلاً از آن برای تعامل با عاملانش در مناطق جنگ‌زده خاورمیانه استفاده کرده بود به گونه‌ای طرحی نشده بود که در برابر اقدامات ضداطلاعاتی بازیگران دولتی مانند ایران یا چین نفوذناپذیر باشد.
یک مقام سابق آمریکایی گفت: «هیچ‌وقت قرار نبود برای مدت طولانی از این سیستم برای صحبت کردن با جاسوس‌ها استفاده شود.»
او اضافه کرد: «مسئله این بود که نظام [ارتباطی] مورد نظر مدت‌های مدید کارآمد بود و افراد زیادی از آن استفاده کرده بودند، اما در نهایت برنامه‌ای ابتدایی بود. همه داشتند از این نظام برای مقاصدی استفاده می‌کردند که اصلاً برای آن طراحی نشده بود.»
مقام‌های سابق اطلاعاتی گفته‌اند سهولت استفاده از این نظام ارتباطی موجب شده بود خطرات آن نادیده گرفته شوند. هیچ روش کاملاً مطمئن و قابل‌اعتماد برای برقراری ارتباط - آن هم به صورت سریع و اضطراری- با منابعی که در کشورهای دشمن مانند ایران و چین کار می‌کنند وجود ندارد، اما اعتماد بیش از حد به این روش ارتباط آنلاین موجب شده بود استفاده از آن از آنچه ایمن یا عقلانی بود طولانی‌تر شود.
متلاشی شدن شبکه سیا در ایران
سال ۲۰۱۰، ظاهراً ایران موفق به شناسایی عوامل سیا شده بود؛ و اوایل سال ۲۰۱۱، ایرانی‌ها یک شبکه جاسوسی سیا را متلاشی کردند. (ماه می سال ۲۰۱۱ دستگاه‌های اطلاعاتی ایران علناً اعلام کردند که یک شبکه جاسوسی متشکل از ۳۰ جاسوس سیا را متلاشی کرده‌اند.)
در شکستی برای دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا که یکی از مقام‌های سابق این کشور آن را «بسیار آسیب‌زا» توصیف کرده، ایران برخی از مخبران سیا را اعدام و عده‌ای دیگر را زندانی کرد. اما سیا توانسته برخی از مخبرانش را هم با موفقیت از ایران خارج کند.
مقام‌های سابق گفته‌اند شمار عاملان سیا که در ایران کشته شدند، به اندازه کسانی که در چین کشته شدند، نبود، اما شکست اطلاعاتی سیا در ایران توان این سازمان را برای جمع‌آوری اطلاعات از برنامه هسته‌ای ایران مختل کرد.
نخستین گام‌ها برای کشف شبکه سیا
مقام‌های آمریکایی معتقدند ایرانی‌ها احتمالاً از روشی تحلیلی برای ردیابی شبکه جاسوسان سیا استفاده کردند به این صورت که آنها ابتدا اطلاعات خودشان که به واشنگتن درز کرده بود را شناسایی کردند، بعد مشخص کردند چه کسانی به آن اطلاعات دسترسی داشتند و سرانجام از طریق این سرنخ‌ها به مخبران سیا رسیدند. این روش مثمر ثمر بود و در نهایت به کشف نظام ارتباطی مخفیانه سیا منجر شد.
تلویزیون ایران سال ۲۰۱۱ گزارشی از متلاشی شدن یک شبکه جاسوسی سیا پخش کرد. در آن گزارش عنوان شد عوامل دستگاه اطلاعاتی آمریکا وب‌سایت‌هایی برای برخی شرکت‌های جعلی درست کرده و سعی داشتند با وعده شغل، ویزا و تحصیلات در خارج، در ایران جاسوس جذب کنند. ایرانی‌هایی که در ابتدا فکر می‌کردند فرصت‌های شغلی مناسب و قانونی پیش رویشان قرار گرفته در نهایت سر از ملاقات با مأموران سیا در دبی یا استانبول درمی‌آوردند.
با آنکه ایرانی‌ها دقیقا نگفته‌اند چطور توانسته‌اند به شبکه جاسوسی سیا نفوذ کنند دو مقام سابق اطلاعاتی آمریکا معتقدند آنها با کمک یک جاسوس دوجانبه توانسته‌اند به سرنخ‌هایی برای کشف نظام ارتباطی مخفی سیا دست پیدا کنند.
یک مقام سابق گفت نیاز مبرمی که آمریکا در آن زمان برای داشتن جاسوس در جایی مثل ایران داشته موجب شده سیا بدون طی مراحل لازم برای تأیید صلاحیت برخی را به عنوان مخبر به کار بگیرد که در نهایت یکی از آنها جاسوس دوگانه از آب درآمده است. بعد از این اتفاق، دستگاه‌های جاسوسی اسرائیل به سیا اطلاع دادند که ایران احتمالاً برخی از مخبران آنها را شناسایی کرده است.
بهت سیا از تکنیک ایرانی‌ها
رویدادهای بد برای سیا می‌توانست در همینجا متوقف شود، اما مقام‌های آمریکایی معتقدند دستگاه‌های اطلاعاتی ایران توانسته‌اند در نظام ارتباطاتی مخفی سیا اخلال ایجاد کنند. یک مقام سابق گفت سیا از اینکه ایرانی‌ها با چه تکنیک‌های ساده‌ای توانسته بودند این نظام را مختل کنند «مات و مبهوت» شد.
در واقع، ایرانی‌ها از طریق گوگل اقدام به شناسایی وب‌سایت‌های مورد استفاده سیا جهت برقراری ارتباط با عاملانش کردند. اینکه گوگل برای کسب اطلاعات درباره وب‌سایت‌های دنیا دائماً اقدام به استخراج داده از اینترنت می‌کند می‌تواند ابزار مهمی برای تحقیقات، حتی در عملیات‌های ضدجاسوسی باشد. ضمن آنکه، کارکردهای جستجوی گوگل به کاربران اجازه می‌دهد از عملگرهای پیشرفته-مانند AND و OR و دیگر عملگرهای پیشرفته‌تر- برای محدود کردن داده‌ها و رسیدن به داده‌ها و وب‌سایت‌هایی که مدنظر دارند، استفاده کنند.
طبق گفته این مقام سابق، وقتی که جاسوس دوجانبه ایرانی به دستگاه‌های اطلاعاتی ایران وب‌سایت مورد استفاده برای ارتباط‌گیری با عوامل سیا را نشان داد، آنها در اینترنت وب‌سایت‌هایی با نشانگرهای دیجیتال مشابه را جستجو کردند و در نهایت توانستند مجموعه کلیدواژه‌های مناسب برای ردیابی سایر وب‌سایت‌های سیا را کشف کنند. از اینجا به بعد، دستگاه‌های اطلاعاتی ایران کسانی که از این وب‌سایت‌ها بازدید می‌کردند و مکان آنها را رصد کرده و شروع به کسب اطلاعات درباره شبکه گسترده‌تر سیا کردند.
یاهونیوز نوشته مقام‌های اطلاعاتی آمریکا به خوبی از توانمندی‌های هراس‌آور ایرانی‌ها در زمینه جاسوسی سایبری باخبر بودند اما آنچه آنها را مبهوت کرده بود این بود که ایران توانسته بود کل شبکه جاسوسی سیا را با تکنیکی که به گفته یک مقام آمریکایی «ابتدایی» بود، از بیخ و بن نابود کند.
شکست فضاحت‌بار در چین
اما اتفاقات محدود به ایران باقی نماند و با یک افتضاح عملیاتی تقریباً همزمان دیگر در چین بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ همراه شد. در این کشور هم مسئولان چین حدود ۳۰ نفر از جاسوس‌هایی که برای سیا کار می‌کردند را شناسایی و اعدام کردند.
اینکه آیا چین و ایران با یکدیگر در این زمینه همکاری کردند یا خیر مشخص نیست، اما مقام‌های سابق آمریکایی می‌گویند نظام‌های ارتباطی مورد استفاده در هر دو کشور، مشابه بودند. حکومت‌های دو کشور ممکن است مستقلاً این سیستم را متلاشی کرده باشند، اما یکی از مقام‌های ارشد اطلاعاتی می‌گویند ایران، چین و روسیه تقریباً در همین زمان‌ها با هم ارتباطات سطح بالایی در زمینه مسائل سایبری داشتند.
مقام‌های آمریکایی گفته‌اند متلاشی شدن این سیستم‌ها تبعاتی جهانی داشته و احتمالاً تمامی مخبران سیا در سراسر جهان که به نوعی از سامانه‌های آنلاین برای ارتباط‌گیری استفاده می‌کرده‌اند را تحت تأثیر قرار داده است.
