«هر کس که بگوید کمبود در بازار نفت را جبران می‌کند، ضد ایران صحبت و یک بیانیه سیاسی صادر می‌کند.» این جملات بخشی از صحبت‌های وزیر نفت ایران در گفتوگو با دو سایت خبری بین‌المللی پلاتس و بلومبرگ است. بیژن زنگنه هرچند از هیچ کشوری به‌طور مستقیم نام نمی‌برد، اما به وضوح به کشورهایی چون «عربستان و امارات» اشاره می‌کند که در ماه‌های اخیر مدام پیام توان افزایش تولید خود را به بازار مخابره کرده‌اند. زنگنه می‌گوید ادعای برخی کشورها برای «افزایش تولید با هدف جلوگیری از ایجاد کمبود نفت در بازار» در ظاهر دارای اهداف اقتصادی است، اما این کشورها در واقع یک«بیانیه سیاسی» منتشر می‌کنند و به آمریکا این پیام را می‌دهند که ایران را با حداکثر توان تحریم کند، چراکه آنها با افزایش تولید مانع از ایجاد کمبود نفت و افزایش قیمت‌ها در بازار خواهند شد. زنگنه در این گفتوگو که به بهانه برگزاری نشست کمیته وزارتی نظارت بر اجرای توافق اوپک و غیراوپک در هفته جاری انجام شده، از نگرانی‌های خود از تضعیف و حذف اوپک نیز سخن گفته است. او که از عدم حضورش در نشست روز یکشنبه این کمیته خبر می‌دهد، دلیل غیبت خود را تلاش برخی کشورها برای مهم جلوه دادن این نشست بیش از آنچه هست اعلام می‌کند. او تبلیغات رسانه‌ای و بزرگ جلوه دادن نشست کمیته وزارتی نظارت بر اجرای توافق اوپک و غیراوپک را گامی برای کاهش اهمیت نشست اوپک و حذف تدریجی این سازمان می‌داند. دو سایت خبری پلاتس و بلومبرگ اظهارات وزیر نفت را به‌طور خلاصه منتشر کردند و متن کامل این گفتوگو توسط شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) منتشر شده که گزارش آن در ادامه آمده است.
فقط در نشست رسمی اوپک حق تصمیم‌گیری وجود دارد
نشست کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک (JMMC) ۲۳سپتامبر یعنی یکشنبه هفته جاری در الجزایر برگزار خواهد شد. بیژن زنگنه بر خلاف آنچه پیش از این اعلام کرده بود، در نشست کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک که در الجزایر برگزار خواهد شد، شرکت نخواهد کرد. آن‌طور که وزیر نفت اعلام کرده حسین کاظم پوراردبیلی، نماینده ایران در هیات عامل اوپک، ریاست هیات اعزامی جمهوری اسلامی ایران به الجزایر را به‌عهده خواهد داشت. یک منبع آگاه در وزارت نفت درمورد دلیل عدم حضور زنگنه در نشست الجزایر به «ایسنا» گفته است: «این جلسه فقط رصد بازار جهانی است و جلسه تصمیم‌گیری نیست؛ به همین دلیل از نظر وزیر نفت جلسه مهمی نیست و در آن شرکت نخواهد کرد. » نگاهی به گفت‌وگوی زنگنه با دوسایت خبری بلومبرگ و رویترز این اظهارات را تایید می‌کند؛ او نمی‌خواسته با حضور خود مشروعیت بیشتری به این کمیته بدهد.
JMMC شامل وزیران کشورهای کویت، عربستان، ونزوئلا، الجزایر، روسیه و عمان است؛ امارات نیز به‌عنوان رئیس دوره‌ای اوپک در این نشست‌ها حضور دارد. این کمیته از ابتدای اجرای توافق یعنی از ژانویه ۲۰۱۶ تشکیل شد و تنها کار نظارت بر اجرای توافق را بر عهده داشت، یعنی میزان پایبندی اعضا به توافق و چگونگی اثرگذاری توافق بر بازار نفت را رصد می‌کرد. با این حال با گذشت زمان به خصوص بعد از برگزاری آخرین نشست اوپک در ژوئن به نظر می‌رسد این کمیته نقش بالاتر و مهمتری برای خود تعریف کرده است. در نشست رسمی ماه ژوئن تصمیم بر آن شد که میزان پایبندی به توافق به ۱۰۰ درصد برسد، میزان پایبندی به توافق به دلیل افت تولید ناخواسته برخی اعضا از جمله ونزوئلا در آن زمان به بیش از ۱۵۰ درصد رسیده بود. برخی اعضا این تصمیم را به معنای افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید کشورهای حاضر در توافق تعبیر کردند. اما در حالی که هیچ تصمیمی درخصوص میزان افزایش تولید کشورها و سهم هر یک از اعضا از این افزایش تولید اتخاذ نشده، به نظر می‌رسد کشورهای کمیته ویژه نظارت بدون در نظر گرفتن دیگر کشورهای حاضر در توافق، قرار است در نشست پیش رو افزایش تولید را تقسیم کنند. آن‌طور که خبرها نشان می‌دهد در نشست پیش‌رو قرار است ۴پیشنهاد برای چگونگی تقسیم میزان افزایش تولید و سهمیه هر یک از کشورها از آن مطرح و در این باره تصمیم‌گیری شود. این موضوعی است که به شدت مورد اعتراض ایران قرار گرفته است؛ ایران هرگونه تصمیم‌گیری درخصوص موضوعات مربوط به اوپک را مختص به نشست‌های رسمی این سازمان می‌داند.
وزیر نفت با بیان اینکه اخذ هرگونه تصمیمی در کمیته ویژه غیرقانونی است، می‌گوید: «اعتقاد ما این است که کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق کاهش عرضه نفت اوپک و غیراوپک هیچ حق تصمیم‌گیری ندارد. این کمیته اختیار قانونی ندارد و از نظر حقوقی دارای صلاحیت نیست که درباره هیچ مساله‌ای به تصمیم برسد. این نهاد تنها نظارت و بررسی می‌کند و به نشست وزارتی گزارش ارائه می‌دهد.» به گفته او، «کمیته مشترک نظارتی فراتر از اختیارات خود عمل می‌کند. اختیار این نهاد این نیست که تصمیم بگیرد یا سهمیه‌ها را تعیین و آنها را توزیع کند.»
زنگنه می‌گوید: «جای تصمیم‌گیری، نشست وزیران نفت و انرژی اوپک است.» وزیر نفت با بیان اینکه کمیته وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک، تنها نظارت می‌کند، اعلام می‌کند که همه این تبلیغات و اطلاع‌رسانی درخصوص نشست هفته جاری تنها با هدف تبلیغات برای متفرق کردن اوپک است. زمانی که از او پرسیده می‌شود، اگر تصمیم نشست کمیته نظارتی در قالب پیشنهاد در نشست رسمی اوپک مطرح شود، ایران چه واکنشی خواهد داشت، می‌گوید: «بدون لحظه‌ای تردید، من هر تصمیمی را که منافع ملی ما را تهدید کند وتو می‌کنم. بدون لحظه‌ای تردید. وتو به این معناست که آن تصمیم قانونی نیست.»
JMMC، کمیته‌ای علیه ایران؟
وزیر نفت می‌گوید: «دو عضو اوپک، سردمداری جهانی ضدیت با ایران را در بازار نفت به‌عهده گرفته‌اند. این کار نه در عالم همسایگی و نه در عالم همکاری، صحیح نیست. آنها این موج ضد ایرانی را پی می‌‌گیرند و سپس در همکاری با آمریکا همسو می‌شوند تا به ایران آسیب بزنند و برخی کشورهای غیر عضو اوپک را نیز با خود همراه می‌کنند که الزاما عمق این پیچیدگی سیاسی را درک نمی‌کنند.» هرچند که زنگنه به‌طور مستقیم از هیچ کشوری نام نمی‌برد، اما آشکار است که منظور او دو کشور امارات و عربستان سعودی است که هر دو نیز در نشست‌های کمیته ویژه حضور دارند. این دو کشور برای افزایش تولید و جلوگیری از ایجاد کمبود نفت در بازار به ترامپ اعلام آمادگی کرده‌اند. آن‌طور که وزیر نفت تاکید می‌کند، پیام آنها به بازار نفت و آمریکا مبنی بر اینکه «مانع ایجاد کمبود در بازار نفت خواهند شد» هرچند در ظاهر دارای اهداف اقتصادی است و برای اقتصاد جهان کارآمد به نظر می‌رسد، اما در بطن خود کاملا سیاسی و ضد‌ایرانی است. در واقع در شرایطی که به دلیل تحریم فشارهای دولت ترامپ میزان صادرات نفت ایران در مسیر کاهشی قرار دارد، این کشورها این پیام را به آمریکا صادر می‌کنند که بیشترین فشار ممکن را به میزان صادرات نفت ایران اعمال کند و نگران قیمت نفت نباشد، چراکه آنها با افزایش تولید مانع از رشد شدید قیمت‌ها خواهند شد. زنگنه با تاکید بر اینکه این کشورها (احتمالا امارات و عربستان) نه تنها اوپک، بلکه کشورهای غیرعضو اوپک را هم به یک بازی سیاسی کشانده‌اند، می‌گوید: «اما از آنجا که این بازی سیاسی همسو با سیاست‌های آمریکا است، نمی‌خواهند به‌طور علنی درباره آن صحبت کنند.» وزیر نفت همچنین معتقد است که حتی برخی در دبیرخانه اوپک نیز همسو با سیاست‌های آمریکا حرکت می‌کنند. او به دبیرخانه تذکر می‌دهد که درباره بخشی از فعالیت‌های خود، مراقب باشد و به آنها یادآوری می‌کند که اوپک سازمانی مستقل است و زیر‌مجموعه وزارت انرژی آمریکا نیست.
این اظهارات در حالی از سوی وزیر نفت ایران گفته شده که همزمان ترامپ برای چندمین بار ظرف کمتر از ۶ ماه به اوپک دستور داده که باید مانع از رشد قیمت نفت شود. رئیس‌جمهور آمریکا در توییتر خود روز پنج‌شنبه نوشته است: «ما امنیت خاورمیانه را تامین می‌کنیم، آنها بدون ما برای مدت طولانی امن باقی نمیمانند و آنها هنوز قیمت نفت را بالا میکشند.» او سپس خطاب به اوپک نوشته است: «کارتل اوپک باید همین حالا قیمت نفت را کاهش دهد.» هرچند ترامپ به اوپک لقب کارتل را داده است، اما این سازمان چه در تئوری و چه در عمل کارتل محسوب نمی‌شود. در پی اظهارات ترامپ در روز پنج‌شنبه قیمت نفت اندکی کاهش یافت. اما روز گذشته به دلیل نگرانی از تحریم‌های ایران و کاهش شدید موجودی انبارهای نفتی آمریکا در هفته گذشته قیمت‌ها مجددا در مسیر افزایشی قرار گرفت. در حال حاضر بهای نفت خام آمریکا به بیش از ۷۰ دلار بر بشکه رسیده است و نفت برنت نیز در سطوح نزدیک به ۸۰ دلار معامله می‌شود.
وزیر نفت بر این باور است که روند قیمت نفت افزایشی است. او می‌گوید که آمریکایی‌ها به شدت تلاش می‌کنند جلوی رشد قیمت‌ها را تا ماه نوامبر بگیرند و با مداخله قیمت را پایین می‌آورند. وزیر نفت همچنین برخی گزارش‌ها که از تمایل عربستان برای نفت ۸۰ دلاری خبر می‌دهند را رد می‌کند. او می‌گوید: «آمریکایی‌ها نمی‌خواهند که قیمت شاخص نفت خام WTI بالا رود، زیرا در این صورت ترامپ و جمهوری‌خوا‌هان (در انتخابات میاندورهای کنگره)رای نخواهند آورد. آنها تلاش می‌کنند قیمت نفت را به ۶۰ دلار برای هر بشکه برسانند، اما باز هم میل قیمت‌ها رو به افزایش است.» وزیر نفت معتقد است آمریکا و عربستان برای پایین نگه داشتن قیمت‌ها از نفت انبار شده خود استفاده می‌کنند. به گفته او «به محض افزایش قیمت‌ها مقداری از ذخیره‌سازی‌های نفت خام خود را در جاهای مختلف به بازار سرازیر می‌کنند تا قیمت‌ها را پایین بیاورند. آنها درباره کارهایی که انجام می‌دهند حقیقت را نمی‌گویند.»
تلاش برای آگاه‌سازی تولیدکنندگان نفت
آن‌طور که از متن کامل گفت‌وگوی وزیر نفت که توسط «شانا» منتشر شده برمی‌آید، تلاش خبرنگاران دو سایت خبری پلاتس و بلومبرگ برای اینکه زنگنه، روسیه را همتای امارات و عربستان به همراهی با آمریکا برای تحریم ایران متهم کند، بی‌فایده بوده است. روسیه دیگر کشوری است که برای افزایش تولید به بهانه متعادل کردن بازار اعلام آمادگی کرده است. زنگنه در پاسخ به این سوال که «آیا شما با دیگر اعضای اوپک و روسیه برای کمک به تغییر این اقدام‌ها که همسو با اهداف آمریکا هستند، مذاکره کرده‌اید؟» گفته است: من نمی‌گویم که روسیه همسو با اهداف آمریکا اقدام می‌کند. روسیه آن‌قدر بزرگ است که چنین کاری نکند، اما ممکن است برخی از همکاری روسیه سوء‌‌استفاده کنند.
وزیر نفت در ادامه از ارسال نامه به برخی وزیران کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای توضیح و جلب توجه آنها به این مساله (هماهنگی افزایش عرضه با سیاست‌های ضد ایرانی آمریکا) خبر داده است. آن‌طور که زنگنه اعلام می‌کند، او نامه‌هایی درباره پایبند نبودن برخی اعضا به توافق کاهش عرضه نفت، به دبیرکل اوپک نیز ارسال کرده است. وزیر نفت می‌گوید: «آنها با تخلف از توافق بیش از حد سهم خود تولید و تلقی اشتباهی از توافق را القا می‌کنند. اگر می‌خواهند بیش از حد تولید کنند، نمی‌توانیم جلوی آنها را بگیریم. هیچ ابزار الزام‌آوری در اوپک نیست، اما نباید این کار را به‌عنوان اوپک انجام دهند.» زنگنه معتقد است که این کشورها باید بگویند «آمریکا با ما تماس گرفته و به ما گفته است که تولید را افزایش دهیم و ما هیچ راه دیگری نداریم جز اینکه این کار را انجام دهیم.» او می‌گوید: «نمی‌خواهیم با یکدیگر دعوا کنیم، اما نگویید این موضوعی است که اوپک گفته است. آنها باید بگویند که این تصمیم خود آنهاست، زیرا آنها نمی‌توانند در برابر آمریکا مقاومت کنند.»
اوپک قربانی می‌شود؟
زنگنه همکاری برخی اعضا با آمریکا و ترس ایجاد شده در اوپک از مطرح شدن قانون ضداوپکی در کنگره آمریکا با عنوان نوپک (NOPEC) را دو عاملی می‌داند که در حال قربانی کردن اوپک است. کنگره آمریکا لایحه‌‌ای با عنوان «قانون ضد انحصار در تولید و صادرات نفت» را که به اختصار نوپک(NOPEC) نامیده می‌شود برای رای‌گیری و تبدیل کردن به قانون به صحن مجلس برده است. این اولین‌بار نیست که کنگره علیه اوپک اقدام می‌کند؛ در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۸ نیز نمایندگان و سناتورهای آمریکایی به ضدیت با اوپک برخاستند و تلاش کردند لایحه نوپک را به قانون تبدیل کنند. با این حال اقدامات آنها با مخالفت روسای‌جمهور وقت یعنی جورج دبلیو بوش و باراک اوباما مواجه شد و به مرحله اجرا در‌نیامد. اما آنچه در حال حاضر موجب نگرانی از به جریان افتادن قانون ضداوپک شده، حضور ترامپ در کاخ سفید است. در واقع این احتمال وجود دارد که او برخلاف روسای جمهور قبلی آمریکا این قانون را تصویب کند و به مرحله اجرا درآورد. تصویب این لایحه به وزارت دادگستری آمریکا اجازه می‌دهد بر اساس قانون ضد‌انحصار (antitrust) در این کشور، علیه اعضای اوپک اقامه دعوی کند و این می‌تواند به غرامت‌های میلیارد دلاری برای کشورهای عضو منجر شود.
به اعتقاد زنگنه، تلاش برای تشکیل سازمانی خارج از اوپک نیز در راستای قربانی کردن اوپک است. او می‌گوید: «آنها اوپک را قربانی می‌کنند و به آهستگی، بدون اعلام علنی این مساله، تعداد زیادی از کشورهای تولیدکننده را گردهم می‌آورند و مجمعی ایجاد می‌کنند تا جای اوپک را بگیرد.» با این حال زنگنه دست زدن به چنین اقداماتی از ترس قوانین ضداوپکی آمریکا را «خودکشی از ترس مرگ» می‌داند. او می‌گوید: «در عمر نزدیک به ۶۰ ساله اوپک، چنین شرایطی بارها اتفاق افتاده است، فراز و نشیب‌های بیشتری هم در آینده وجود خواهد داشت. شما نباید اوپک را تنها به دلیل ترس قربانی کنید. از دید من اوپک یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های جهان سوم است، نه تنها برای تولیدکنندگان نفت بلکه سازمانی است که می‌تواند در اقتصاد جهان کارآمد باشد.» این اظهارات در حالی از سوی وزیر نفت سومین تولیدکننده بزرگ اوپک مطرح می‌شود که بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان نیز وجود اوپک برای اقتصاد جهان را ضروری دانسته‌اند؛ «دنیای اقتصاد» پیش از این در گزارشی با عنوان «هشدار نفتی دوم به ترامپ» ضرورت اوپک برای بازار نفت را بررسی کرده است.
زنگنه بزرگنمایی درخصوص اهمیت نشست هفته جاری کمیته وزارتی اوپک و غیراوپک را در راستای ایجاد سازمانی خارج از اوپک دانسته است. او می‌گوید: «همه ماجرای میان اوپک و غیر اوپک، برای کاهش حدود روزانه ۵۰۰ هزار بشکه از عرضه نفت غیر اوپکی‌ها بود. در این میان جز روسیه و به نظرم قدری هم مکزیک، بقیه کشورها، چیزی از تولید خود را کاهش ندادند. در واقع، آنها ظرفیت افزایش تولید نداشتند.» زمانی که از زنگنه پرسیده شده که به‌عنوان یک عضو بنیان‌گذار اوپک، آیا درباره این سازمان نگران هستید، گفته است: «بله ما نگران هستیم، اما بیشتر درباره خود ایران. من اوپک را برای ایران می‌خواهم، نه برعکس.» او در ادامه افزوده است: «اوپک تنها زمانی معنادار و اثرگذار است که تولید را کاهش می‌دهد تا قیمت‌ها را بالا ببرد. زمانی که قیمت‌ها بالا هستند و بازار تقاضا دارد، اعضا هر کاری که دلشان می‌خواهد می‌کنند. اگر مراقب نباشیم، با دست خود گور اوپک را می‌کنیم.»
صادرات نفت ایران
بخش دیگری از سوالات خبرنگاران پلاتس و بلومبرگ به میزان صادرات نفت ایران و فشارهای ترامپ اختصاص داشته است، با این حال وزیر نفت به هیچ یک از سوالات، پاسخ شفافی ارائه نمی‌دهد. زنگنه دلیل عدم پاسخگویی خود را این‌طور تشریح می‌کند: «من نه درباره رقم تولید، نه درباره صادرات و مقاصد صادراتی صحبت نمی‌کنم. زیرا آمریکایی‌ها برخی منابع و نیروهای غیرنظامی خود را در بسیاری از بنادر و کشورها گماشته‌اند و آنها بر همه تحرکات نظارت دارند و نظارتی هوشمند انجام می‌دهند. آنها افراد ما را زیرنظر دارند، از این رو نمی‌خواهم به آنها اطلاعات اضافه بدهم.» زنگنه افزوده است: «من امروز نه می‌خواهم برای آمریکا رجزخوانی کنم و نه می‌خواهم تدابیر مقابله خود با تحریم‌ها را تشریح کنم. نمی‌خواهم بگویم که چقدر تولید می‌کنیم. همه اینها به آنها کمک می‌کند که اطلاعات مجانی به دست آورند. من این اطلاعات را به آنها نمی‌دهم. مجموعه صنعت نفت با همه توان کار می‌کند و شما سرانجام نتیجه این تلاش‌ها را خواهید دید.»
زنگنه درخصوص احتمال دستیابی ترامپ به هدف خود مبنی بر «به صفر رساندن صادرات نفت ایران» می‌گوید: «من فکر می‌کنم که به‌واقع آقای ترامپ بدون مشورت با کارشناسان حتی درون دولت آمریکا چنین تصمیمی را گرفته که صادرات نفت ایران را به صفر برساند، مصرانه و سرسختانه هم در‌صدد اجرای آن است. به‌تازگی متوجه شده‌اند که این تصمیم شدنی نیست، بنابراین در پی آن هستند که حتی برای یک ماه هم که شده به‌طور نمادین صادرات ایران را به صفر برسانند، بنابراین آقای ترامپ به‌طور جدی و با همه قوای خود در‌صدد صفر کردن صادرات نفت ایران است. البته این یک طرف ماجراست و ماهم دست و پا بسته نیستیم و افزون بر همه تلاش‌هایمان معتقدیم که دست خداوند هم در کار است.»
