کمتر از دو ماه به اجرای مجدد تحریم های نفتی آمریکا باقی مانده و تلاش‌های مسئولان آمریکایی برای کاهش میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران به اوج رسیده است. علی رغم تلاش های گسترده و پیگیری های «میدانی» مسئولان آمریکایی برای اجرایی شدن این تحریم ها که منجر به کاهش میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران در ماه های اخیر شده، مدیران وزارت نفت بخصوص امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به عنوان مسئول اصلی فروش نفت کشورمان در این زمینه سکوت کرده اند و صرفا در اتاق های خود، نظاره گر تکرار کاهش چشمگیر میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران مشابه اوایل دهه نود هستند. این در حالی است که این امر به علت وابستگی شدید اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی، تبعات سنگینی دارد و فشار سنگین اقتصادی به دولت و مردم وارد می کند.
استفاده آمریکا از همه ابزارهای خود برای اجرای حداکثری تحریم‌های نفتی
دولت جمهوری‌خواه ترامپ مشابه دولت دمکرات اوباما، از تمام توان خود برای عملیاتی کردن تحریم های نفتی بر ضد ایران استفاده می کند. در این کشور، وزارت خرانه داری با همکاری وزارت امور خارجه و وزارت انرژی، تحریم‌ها را تدوین می کنند و وزارت امور خارجه، از همه ابزارهای خود برای متقاعد کردن سایر کشورها را برای اجرایی کردن آنها استفاده می کند. در دوره قبلی اجرای تحریم های نفتی (اوایل دهه نود)، وزارت امور خارجه آمریکا از همه توان و ظرفیت موجود در سایر دستگاه‌ها بهره برد و در سفرهایی که وزیر وقت امور خارجه این کشور به کشورهای مختلف داشت، نمایندگان بلندپایه‌ای از وزارتخانه‌های خزانه‌داری و انرژی حضور داشتند و تمامی راه‌های همکاری این کشورها با ایران را محدود می‌کردند. دقیقاً چنین روندی در ماه های اخیر نیز در حال پیاده سازی است یعنی مایک پمپئو، وزیر امور خارجه فعلی آمریکا به کشورهای خریدار نفت ایران سفر می‌کند تا برنامه تحریمی کشورمان به‌درستی اجرا شود. همچنین وزیر انرژی آمریکا با وزرای نفت برخی از تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان (عربستان و روسیه) دیدار می‌کند و رایزنی های لازم را برای دوران آغاز تحریم‌های نفتی با آنها می‌کند. تمامی تحرکات آمریکا که دراین‌باره مطابق با یک برنامه‌ریزی دقیق و اصولی انجام می‌شود و عملا این کشور تمامی ظرفیت های خود برای اجرای حداکثری تحریم های نفتی را بسیج کرده است.
تدبیر وزارت نفت در مقابله با تحریم های نفتی کجاست؟
با این وجود، وزارت نفت کشورمان نه تنها سناریو‌های دقیقی برای مقابله با تحریم های آمریکا ندارد، بلکه شاهد نوعی بی‌تفاوتی دراین وزارتخانه بخصوص در امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران هستیم. مهمترین اقدام زنگنه در نیمه اول امسال، نامه‌نگاری با دبیرکل اوپک با هدف تاکید بر ضرورت پایبندی کشورهای عضو اوپک به سهمیه ها بوده است. همچنین علی کاردر، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اقدام خاصی درباره مقابله با تحریم های نفتی آمریکا انجام نمی دهد. شاید علی اکبر پورابراهیم، مدیرعامل شرکت نیکو یعنی همان شرکتی که نقش بسیار مهمی در مقابله با تحریم های نفتی آمریکا در دوره قبلی اجرای تحریم ها ایفا کرد، تنها مدیر فعال وزارت نفت برای مقابله با تحریم ها باشد ولی پورابراهیم هم جوانی 32 ساله و فاقد تجربه و مقبولیت کافی در داخل این وزارتخانه برای نقش آفرینی موثر در این زمینه است.
سعید خوشرو، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران و مسئول اصلی فروش نفت کشورمان هم فعالیت خاصی در زمینه مقابله با تحریم های نفتی آمریکا انجام نمی دهد و حتی حاضر نیست در فضای رسانه‌ای، جلوی این تحریم ها بایستد و روزه سکوت خود را بشکند. در واقع، صرفا کارشناسان این مدیریت هستند که به کشورهای خریدار نفت ایران سفر می‌کنند تا جلوی کاهش صادرات نفت کشورمان همزمان با اجرایی شدن تحریم های آمریکا را بگیرند. به صورت خلاصه، ظاهرا مدیران ارشد وزارت نفت انگیزه ای برای مقابله با تحریم های آمریکا ندارند و یا منتظر امدادهای غیبی در این زمینه هستند که با وجود رایزنی های گسترده و سطح بالای آمریکا با سایر کشورها برای اجرایی شدن این تحریم ها، در اتاق های خود در تهران نشسته اند و کارشناسان خود را برای رایزنی به کشورهای خریدار نفت ایران اعزام می کنند.
شاید بتوان کل صحنه درگیری مدیران ایرانی و آمریکایی درباره تحریم های نفتی را در این جمله خلاصه کرد: «مدیران آمریکایی با استفاده حداکثری از تمامی ابزارهای خود به دنبال صفر کردن صادرات نفت ایران هستند ولی مدیران ایرانی بدون انجام دادن اقدامات خاصی، صرفا به مردم کشورمان اطمینان می دهند که با توجه به شرایط بازار، صفر کردن صادرات نفت ایران غیرممکن است». انگار خط قرمز ایران و آمریکا در این جنگ اقتصادی تغییر کرده و موضوع اصلی، قطع کامل صادرات نفت کشورمان است و کاهش چشمگیر آن، اهمیت زیادی ندارد یا امری محتوم و غیرقابل پیشگیری است!
اعتراف وزرای نفت به ضعف شدید امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در زمینه بازاریابی
جالب است بدانید که این همه بی تفاوتی مدیران نفتی درباره مقابله با تحریم های آمریکا در حالی رخ می دهد که این جمله مشهور در میان کارشناسان و حتی در داخل وزارت نفت وجود دارد و حتی توسط برخی وزرای نفت دولت های مختلف صراحتا بیان شده است که: «این وزارتخانه نفت را نمی فروشد بلکه خریداران از او نفت می خرند». به عنوان مثال، بیژن زنگنه، وزیر نفت در مصاحبه با هفته نامه «صدا» در اواسط خردادماه 94 درباره توان بازاریابی ایران گفت: «بعد از بیش از صد سال تولید نفت در ایران، ما هنوز در زمینه بازاریابی نفت و فرآورده‌های آن، خیلی خیلی تازه‌کاریم. مدتهاست که می‌گویم توان فروش نفت و فرآوده‌های نفتی صنعت نفت بالا نیست. بلکه بیش از آنکه ما این محصولات را بفروشیم، خریداران می‌آیند و از ما نفت و فرآورده می‌خرند». همچنین سید شمس الدین حسینی، وزیر اقتصاد دولت های نهم و دهم در بخشی از جلد اول کتاب «محرمانه های اقتصاد ایران» (منتشر شده در سال 95) درباره این موضوع گفت: «به یاد دارم زمانی که آقای علی آبادی سرپرست وزارت نفت بود، به او گفتم: «واقعا برای من عجیب است که شرکت نفت با تلفن نفت می فروشد». علی آبادی لبخندی به من زد و گفت: «کاش با تلفن نفت می فروختند، با تلفن نفت از آنها می خرند» یا آقای رستم قاسمی به عنوان وزیر نفت می گفت: «شاید قدیمی ترین و ناکارآمدترین سیستم فروش نفت در دنیا متعلق به ایران باشد»».
انحصار گرایی امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران، مانع اصلی عرضه نفت در بورس
علی رغم ضعف شدید امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در زمینه بازاریابی نفت و میعانات گازی و ضرورت استفاده از روش های مختلف برای جلوگیری از کاهش آنها در دوران تحریم، این بخش به عنوان فروشنده انحصاری این محصولات، هیچ تمایلی به استفاده از توان بخش غیردولتی در این زمینه ندارد. به همین دلیل هم با عدم همکاری مناسب، جلوی عرضه موفق نفت در بورس را در سال های 90 و 93 گرفت و در ماه های اخیر هم از پیشنهاد جهانگیری مبنی بر عرضه نفت در بورس با هدف بی اثر کردن تحریم های نفتی آمریکا، استقبال نکرد و اقدامی در راستای اجرایی شدن آن انجام نداد تا این راهکار مهم و موثر مقابله با این تحریم ها همچنان روی زمین باقی بماند.
در مجموع، تا زمانی که این رویکرد منفعلانه وزارت نفت و بخصوص امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران درباره مقابله با تحریم‌های نفتی آمریکا تغییر نکند، نمی توان امیدوار بود که ایران در این جنگ اقتصادی موفق شود و مجددا شاهد کاهش چشمگیر صادرات نفت و میعانات گازی نباشیم.
