شاید شما هم با کودکانی برخورد کرده باشید که بسیار خجالتی اند و قدرت بیان خواسته های خود را در جمع و یا گروه همسالان ندارند؛ این کودکان اغلب نمی‌توانند حق خود را گرفته و اغلب مورد ظلم واقع می شوند، مشکلاتی که ریشه در عزت نفس و اعتماد به نفس پایین آن ها داشته و باید تحت درمان قرار بگیرد. در این مطلب روش‌های مؤثر در افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس کودکان را به شما معرفی خواهیم کرد.
عزت نفس چیست؟
زهرا سعیدواحد روانشناس کودک و خانواده درباره افزایش عزت نفس در کودکان اظهار کرد: عزت نفس، احساس ارزشمندی در درون خود است؛ افراد با عزت نفس بالا، با وجود ضعف و یا قدرت شخصیتی و همچنین توانایی و یا عدم کارایی مناسب، حسی ارزشمند نسبت به خود دارند. حسی که از نخستین سالهای زندگی کودک توسط والدین و مراقب های کودک در او ایجاد شده و در واقع والدین یا دایه های کودک در شکل‌گیری عزت نفس کودکان تأثیری چشمگیر دارند.
وی با اشاره به مهم ترین راه کارهای ایجاد عزت نفس در کودکان گفت: در دسترس بودن همیشگی مراقب به هنگام نیاز کودک، یکی از راه‌های موثر در شکل‌گیری عزت نفس کودکان است. آغوش گرفتن و نوازش کردن نوزاد توسط مراقب، احساس عزت نفس و ارزشمندی را در او شکل می دهد، در واقع کودک حس می کند دنیا مکانی با ارزش است و کسی است که در هنگام نیاز به او کمک کند. از این رو او در این دنیا امنیت خواهد داشت.
این روانشناس کودک و خانواده افزود: فردی که عزت نفس دارد علاوه بر اینکه خود را عزیز می‌شمارد در بزرگسالی هم به طبیعت آسیب نمی‌زند؛ اگر والدین به فرزندانشان به شکل خاص و ویژه نگاه کنند و آنها را با ارزش بدانند در این صورت احساس عزت نفس در کودکان شکل می‌گیرد.
عزت نفس کودکان از مرحله پیش کلامی پایه‌ریزی می‌شود
سعیدواحد تأکید کرد: عزت نفس کودکان از مرحله پیش کلامی (زیر یک سالگی) پایه‌ریزی می‌شود؛ در آغوش گرفتن و نوازش کردن کودکان در شکل‌گیری احساس عزت نفس آنها بسیار مؤثر است، والدین نباید حتی در ذهنشان فرزندانشان را با کودکان دیگر مقایسه کنند.
وی تصریح کرد: وقتی کودک در مرحله کلامی است و نیازهایش را بیان می‌کند والدین باید این نیاز‌ها را به خوبی شنیده و بر مبنای آنها برنامه‌ریزی کنند، در این صورت عزت نفس کودکان تقویت می‌شود. والدین باید وقتی فرزندشان صحبت می‌کند به او به دقت گوش دهند، به چشم‌های کودک نگاه کنند و اجازه انتخاب را به کودک بدهند، حتی در نظرخواهی‌های خانواده نظر او را نیز بپرسند.
این روانشناس کودک و خانواده گفت: والدین باید خودشان هم عزت نفس داشته باشند تا بتوانند احساس عزت نفس را در فرزندانشان ایجاد کنند، بنابراین اگر عزت نفس والدین پایین است باید این احساس را در وجود خودشان افزایش دهند؛ خواهر یا برادر بزرگتر هم می‌تواند احساس عزت نفس کودک را افزایش یا کاهش دهد.
مؤثرترین راهکار‌ها برای افزایش احساس عزت نفس
سعیدواحد درباره مؤثرترین راهکار‌ها برای افزایش احساس عزت نفس اظهار کرد: افراد برای افزایش عزت نفس نخست باید نیاز‌های خود و دیگران را به خوبی بشناسند و زمانی را به صورت جداگانه برای برآورده کردن هر کدام از این نیاز‌ها در نظر بگیرند.
وی گفت: افرادی که عزت نفس بالایی دارند علاوه بر اینکه وجود خودشان را ارزشمند می‌بینند به نیاز‌های دیگران هم توجه می‌کنند. در مقابل اشخاص با عزت نفس پایین در زندگی شخصی‌شان محبت‌های دیگران را واقعی نمی‌پندارند و با وجود اینکه این افراد بسیار به دیگران لطف و محبت می‌کنند، اما بیشتر اوقات تنها هستند.
این روانشناس کودک و خانواده بیان کرد: این افراد محبت و نوازش دیگران را به راحتی نمی‌پذیرند حتی اگر دیگران هم به آنها بگویند که انسان‌هایی ارزشمند هستند باز هم احساس ارزشمندی نمی‌کنند برای اینکه از مهم‌ترین اشخاص زندگی خود (والدین) دریافت کرده‌اند که ارزشمند نیستند.
سعیدواحد افزود:برای تقویت عزت نفس و احساس ارزشمندی در وجود خود باید به خودمان اجازه بدهیم که در برخی از موقعیت‌ها صحبت و خواسته خود را بیان کرده و منتظر نظر دیگران نباشیم.
وی یادآوری کرد: والدین تا سن هفت سالگی در شکل‌گیری احساس عزت نفس کودکان بسیار مؤثر هستند، اما پس از این سنین این وظیفه برعهده خود افراد است که بیشتر به خودشان توجه و نیازهایشان را بیان کنند، حتی اگر پاسخ منفی از دیگران بشنوند.
اصلاع عزت نفس
در ادامه شکوفه اویار حسینی کارشناس ارشد مشاوره خانواده درباره اضلاع عزت نفس اظهار کرد: عزت نفس از مثلثی با سه ضلع دوست داشتنی، ارزشمند و توانمند بودن تشکیل می‌شود؛ افرادی کهاعتماد به نفس بالا دارند به خودشان اجازه اشتباه کردن و شکست خوردن را می‌دهند تا کار‌ها را به خوبی یاد بگیرند.
وی بیان کرد: خودپنداره (تصویر ذهنی من از خودم) ترکیبی از عزت نفس و اعتماد به نفس است؛ در دوران کودکی خودپنداری ما شکل می‌گیرد؛ محیط، اعضای خانواده، دوستان و فامیل با عکس‌العمل‌هایی که نسبت به رفتار‌های کودک نشان می‌دهند سه سوال "آیا من دوست داشتنی هستم؟ "، " آیا من توانمند هستم؟ " و " آیا من ارزشمند هستم؟ " را در ذهن کودک ایجاد می‌کنند و پاسخ این سوال‌ها نشان‌دهنده عزت نفس پایین یا بالای کودک است.
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده افزود: خودپنداره افراد در کودکی شکل می‌گیرد و در نوجوانی تثبیت می‌شود؛ برخی از مشکلاتی که نوجوانان با اعضای خانواده دارند ناشی از تثبیت نشدن خودپنداره است بنابراین آنها عکس‌العمل‌های غیر قابل پیش‌بینی از خود نشان می‌دهند.
اویار حسینی تأکید کرد: اگر محیط بازخورد‌هایی را بدهد که عزت نفس افراد در دوران کودکی و نوجوانی آسیب ببیند و ما با این عزت نفس آسیب دیده وارد بزرگسالی شویم در بزرگسالی دیگر والدین ما را سرزنش نمی‌کنند بلکه ما با افکارمان خودمان را سرزنش و توبیخ می‌کنیم؛ این افکار ارزش‌ها، باید و نباید‌ها و صدای والدین در سر ماست.
چگونه عزت نفس آسیب دیده‌مان را تقویت کنیم؟
وی تصریح کرد: اگر ما به علت عزت نفس آسیب دیده‌مان دچار افسردگی و اضطراب شده باشیم و عملکرد روزانه‌مان افت پیدا کرده باشد در این مواقع باید از یک روان درمانگر برای بهبود حالمان کمک بگیریم.
این کارشناس ارشد مشاوره خانواده گفت: در مواردی که به علت عزت نفس پایینمان عملکرد روزانه ما مختل نشده باشد و تنها در برخی از موقعیت‌ها دچار اضطراب و افسردگی شده باشیم در این صورت نخست باید آن موقعیت‌ها را ثبت و از خودمان سوال کنیم که "آیا بهتر می‌توانستم در این موقعیت عمل کنم؟"، "من چه عکس‌العمل‌های دیگری می‌توانستم از خودم نشان دهم؟" یا "آیا به شیوه دیگری می‌توانستم فکر و اقدام کنم؟" سپس آن شیوه‌های مختلف را روی کاغذ می‌نویسیم و از بین این شیوه‌ها ۲ مورد از بهترین‌ها را انتخاب و این راه حل‌ها را در ذهنمان تمرین می‌کنیم تا اگر مشابه این موقعیت‌ها برایمان اتفاق افتاد آنها را جایگزین راه حل‌های قبلی کنیم.
اویار حسینی یادآوری کرد: ما با تمرین راه حل‌های جدید رفتار‌های زیادی را یاد می‌گیریم بنابراین در موقعیت‌های مختلف می‌توانیم رفتار‌های بهتر و مناسب‌تری از خودمان نشان دهیم به این شیوه عزت نفس و اعتماد به نفسمان در تجارب جدید رشد پیدا می‌کند.
