زباله‌گردی و زباله‌دزدی در جای جای شهر تهران به‌دلیل نبود مدیریت جامع پسماند در حال گسترش است. کودکان و نوجوانانی که بعضاً قدشان به اندازه طول مخازن زباله هم نمی‌رسد با مشقت فراوان زباله‌های شهری را با کیسه‌هایی بر دوش در شهر جداسازی و حمل می‌کنند. این نوجوانان در نبود نظارت‌های سیستمی به‌صورت غیرمستقیم و با اندک دریافتی به خدمت پیمانکاران این بخش‌ها درآمده‌اند تا با دور ریختنی‌ها زندگی خود را تأمین کنند. جمع‌آوری زباله روی دوش، با چرخ‌دستی یا وانت‌بار فرقی در نوع فعالیت این نوجوانان ندارد. آنان سلامت خود را با تفکیک زباله به خطر می‌اندازند تا عده‌ای در قالب قرارداد‌های کلان به چپاول خود بپردازند. بهره‌کشی از کودکان در پروسه زباله‌گردی و تفکیک، واکنش شورای شهر را در پی داشت بلکه شاید کسی به‌داد این کودکان قربانی برسد.
نبود الگوی مناسب مصرف سبب شده است تا روزانه در پایتخت ۶ تا ۷ هزار تن انواع زباله تولید شود. زباله‌های تولیدی در مبدأ بدون تفکیک در مخازن زباله رها می‌شوند و کار تفکیک و حمل زباله‌ها در شهر به پیمانکاران واگذار شده است. در خلوتی شب‌های پایتخت، زباله‌گرد‌ها کار خود را آغاز می‌کنند تا از میان زباله و پسماند‌های شهری مواد قابل بازیافت را جداسازی کنند.
کیسه‌های بزرگ پر از زباله‌های تفکیک شده بعضاً چندبرابر جثه نحیف کودکان و نوجوانان است که به زحمت آن‌ها را در گوشه‌ای از فضای شهری در پشت درختان یا محله‌های خلوت روی هم انباشته می‌کنند تا صبح نشده توسط وانت‌بار یا کامیون جابه‌جا شوند. در این جابه‌جایی حق درخوری هم نصیب این کودکان بینوا نمی‌شود.
برده‌داری نوین!
طرح موضوع بهکارگیری غیرمستقیم کودکان در بحث تفکیک زباله انتقادات فراوانی به همراه داشته است، به گونه‌ای که رئیس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران در خصوص لزوم توجه به حقوق کودکان کار و افراد به کار گرفته شده توسط پیمانکاران بازیافت واکنش نشان داد و عنوان کرد: بازیافت زباله و منابع سرشار اقتصادی ناشی از این طلای کثیف، سبب شده تا ما شاهد شکل‌گیری مافیای منفعت‌گرای کثیفی باشیم که نه فقط محیط‌زیست شهر را قربانی مطامع و منافع مادی خود می‌کند، بلکه با بهره‌کشی و استثمار کودکان کار، اتباع بیگانه و آسیب‌دیدگان اجتماعی را به عنوان زباله‌گرد به خدمت می‌گیرد تا از جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ها، کیسه منافع خود را پر‌تر کند.
رشوه‌خواری و باج‌گیری در سایه مدیریت پسماند
سود فراوان طلای‌کثیف سبب شده تا عده‌ای سودجو به هر بهانه‌ای سوء‌استفاده کنند. در این خصوص مجید فراهانی معتقد است: فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع‌آوری زباله به پیمانکارانی که کودکان محروم را که برای نان، ناچار هستند کار کنند؛ سبب شکل‌گیری مراکز مجاز و غیرمجاز بازیافت زباله در حاشیه مناطق جنوبی تهران شده است و متأسفانه در این مراکز همچون گود محمودآباد و دیگر گود‌ها عده‌ای از هموطنانمان و اتباع بیگانه در بدترین شرایط زیستی در میان کوهی از زباله هم کار می‌کنند و هم متأسفانه زندگی!
رئیس کمیته بودجه و نظارت خاطر نشان کرد: این شرایط زندگی و کار که ناشی از فقر شدید است، متأسفانه با رشوه‌خواری و باج‌گیری برخی کارکنان و مأموران فاسد شهرداری تهران تشدید می‌شود و کودک کار ۹ ساله‌ای که ۲۰ ساعت زباله جمع می‌کند تا آخرماه حداقل درآمد را داشته باشد، گاه ناچار می‌شود تا نیمی از درآمد اندکش را به مأموران فاسد شهرداری باج دهد. بر همین اساس، به‌عنوان نماینده مردم تهران در اجرای بند ۳ ماده ۷۱ قانون شورا‌های اسلامی کشور، درباره «لزوم توجه به حقوق کودکان کار و افراد به کار گرفته شده توسط پیمانکاران بازیافت» به شهرداری تهران تذکر می‌دهم.
وی ابزار امیدواری کرد تا با اقدام به موقع، مؤثر و اهتمام شهردار تهران و حسن استفاده از ظرفیت سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران در همکاری با حوزه معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شاهد توجه به حقوق کودکان کار و بهبود شرایط بهکارگیری، محیط کار و زندگی این گروه از شهروندان باشیم. هرچند این موضوع بلافاصله از سوی شهرداری تهران تکذیب شد و گفتند که پیمانکاران شهرداری، کودکان را به کار نمی‌گیرند. با این حال فراهانی معتقد است: به کارگیری کودکان طبق پیمان‌نامه در ایران ممنوع است، اما کودکان در اموری مانند پسماند به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند. چیزی که در شهر دیده می‌شود با موضوعی که روی کاغذ می‌آید، متفاوت است. قرارداد‌ها و پیمان‌ها مطابق قانون بسته می‌شود. پیمانکاران لیستی را که ارائه می‌کنند، تمامی کارگرانشان بزرگسال می‌باشند؛ اما مسئله این است، چیزی که در شهر می‌بینیم به خصوص در ساعات تاریکی و بعضاً در روز روشن این است که کودکان و نوجوانان کیسه‌های زباله به دوش از این سطل به آن سطل در حال حرکت هستند، در روی کاغذ سندی مبنی بر اینکه این تخلف رخ می‌دهد، نمی‌بینیم.
نیازمند نظارت فعال و سنجیده‌تری هستیم
الهام فخاری، تأکید می‌کند که باید از نظر نظارتی فعال‌تر و سنجیده‌تر عمل کنیم. کار خلاف قانون را روی کاغذ نمی‌آورند، باید رد پیمانکارانی که به صورت شفاهی و غیررسمی کودکان را به کار می‌گیرند، زده شود و برخورد جدی با آن‌ها صورت گیرد که البته این کار با یک برنامه نظارتی مشخص صورت می‌گیرد و تأکید می‌کنم، این کار غیرممکن نیست و جزو وظایف است.
با این حال تجارت سودآور و سنگینی پشت پسماند وجود دارد. زباله برخی مناطق بسیار خوب است و کیفیت بالاتری دارد و بهتر تبدیل می‌شود؛ برخی افراد در زمینه ساماندهی پسماند مقاومت می‌کنند؛ چراکه بازار سیاهی در این‌باره وجود دارد و ترجیح می‌دهند که اوضاع سروسامان پیدا نکند؛ چراکه درآمد آن‌ها دچار مشکل می‌شود.
