شناخت شب قدر لازم است، چرا که درک شب قدر، شبی که از هزار شب بهتر است و در آن تقدیر یک سال ما را رقم می‌زنند، متوقف بر شناخت درست این شب ارزشمند است.
برای این منظور و به جهت درک بهتر شب قدر، به سراغ حجت الاسلام شیخ محمود صنیعی رفته ایم، تا با بیانات ایشان بخشی از نیاز‌های معرفتی نسبت به شب قدر را پاسخ دهیم.
یکی از سوال‌هایی که درباره شب قدر مطرح شده این است که آیا فقط شب قدر داریم و یا قدر تا ۲۴ ساعت امتداد دارد و روز بعد را در بر می‌گیرد؟ و اساسا چه خصوصیتی در شب وجود دارد که قدر با آن همه منزلت و اهمیتی که دارد در شب رخ داده است؟
روز قدر مثل شب آن است
حجت الاسلام صنیعی: در آیه شریفه آمده است «سلام هی حتی مطلع الفجر»، مطلع فجرِ کجا مقصود است؟ مطلع فجر تهران؟ مکه یا جای دیگر را می‌گوید؟ ظاهر این است که مطلع فجر از آن جایی که تاریکی شروع می‌شود در کل زمین، تا تاریکی کل زمین تمام می‌شود و روشنایی شروع می‌شود؛ پس با این حساب تقریبا یک روز کامل قدر محسوب می‌شود. برای همین در روایات ما می‌فرماید «یوم القدر، مثل لیلها»، یعنی روز قدر مانند شب قدر است. اصلا یک باب احادیث داریم در این موضوع. اما ما فقط تا مطلع الفجر خودمان بیداریم و بعد می‌رویم می‌خوابیم، در حالی که فرمودند: روز قدر مثل شب آن است. ظاهرا تحلیل این روایت همین است.
حالا چرا شب این اتفاقات می‌افتد؟ علتش این است که آقایان می‌گویند، چون نجوا‌ها در تاریکی است و ارتباطات ملکوت با عالم ملک بر اساس تاریکی اتفاق می‌افتد. پس اینکه لیله القدر می‌گویند یکی از دلیل هایش همین است.
هرچه به ملکوت ربط دارد و در قرآن آمده در شب رخ داده است؛ «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى»، «إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ»، «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ».
در شب قدر چه اتفاقات تکوینی و تشریعی رخ می‌دهد که قرآن تعبیر می‌کند این شب بهتر از هزار شب است؟
شبی که رزق یک سالت را می‌دهند
حجت الاسلام صنیعی: بگذارید یک مثال بزنم؛ شب قدر شبی است که به تعبیر بنده انباری‌ها را پر می‌کنند. اینکه چه چیزی می‌دهند و یا وسعتش چقدر است، نگاه می‌کنند به گذشته و آینده را نسبت به گذشته پر می‌کنند.
می‌گویند شما چقدر سال گذشته از انباریت استفاده کردی، یعنی چه قدر از رزق‌ها و برکاتی که به تو رسید استفاده کردی، ما بر اساس همان سال آینده را به تو رزق می‌دهیم. به شما مثلا هزار کیلو سال قبل برنج دادیم، اما شما ششصد کیلو را فقط استفاده کردید، پس اندازه ات همان ششصد کیلو است و ما همان را می‌دهیم. به تعبیر دیگر هر چه سال گذشته بیشتر نیکی کرده باشی و اعمال خیر انجام داده باشی، شب قدر تقدیر بهتری در انتظارت است.
در بعضی از روایات اول سال را اول ماه رمضان معرفی می‌کنند، در بعضی از نقل‌ها روز بعد از شب قدر یعنی یوم القدر را گفته اند، در بعضی از روایات هم عید فطر آمده است.
برای همین است که می‌گویند استغفار بکن که گذشته ات را پاک کنند، تبدیل به گلستان بشود، تا آینده ات را زیبا رقم بزنند. حالا شما بر اساس اختیار خودت از این انباری استفاده می‌کنید، امکان دارد در طول سال گذشته اشتباه کرده باشم و درست از این انباری استفاده نکرده باشم، آیا ممکن است بعد از شب قدر، دوباره پُرش کنند، یعنی تقدیری را که شب قدر رقم خورده است را تغییر دهند؟ بله می‌شود کار‌هایی کرد که این اتفاق بیفتد، به طور مثال در وسط سال بین الطلوعین یکی از کار‌هایی است که رزق و برکت الهی را افزایش می‌دهد.
بعضی از عرفا روز قدر را اولین روز سال معرفی می‌کنند آیا این مطلب منبع روایی دارد؟
حجت الاسلام صنیعی: در بعضی از روایات اول سال را اول ماه رمضان معرفی می‌کنند، در بعضی از نقل‌ها روز بعد از شب قدر یعنی یوم القدر را گفته اند، در بعضی از روایات هم عید فطر آمده است؛ هر کدام از این‌ها به یک اعتباری است، چون که اول سال بحث زمان است و زمان هم یک بحث اعتباری است.
اعتبار اول رمضان، اعتبار بندگی است. اعتبار شب قدر از این جهت است که سال رزقی شروع می‌شود و عید فطر به این جهت که گویا از مادر متولد شده اید. برای مطالعه بیشتر کتاب اقبال در باب ماه رمضان دراینباره بحث کرده است.
شب قدر پیوند خورده با امیر المونین؛ آیا می‌توان گفت: بین این دو ارتباطی وجود دارد؟ و آیا شب قدر با وجود حضرت زهرا ارتباطی دارد؟
حضرت زهرا، باطن شب قدر
حجت الاسلام صنیعی: شب قدر قبل از امیرالمومنین هم بوده است، حضرت شهادتش واسطه در فیض شده است که ما بر اساس آیه قرآن که می‌فرماید: «وابتغو الیه الوسیله»، اینکه ما با وسیله برویم سراغ خدا، ما امیرالمومنین را وسیله قرار می‌دهیم آن هم در بهترین شب که خوب است وسیله ببری نزد خدا، یعنی شب قدر. این لطف خدا بوده است که در این شب‌ها امیرالمومنین را واسطه کرده اند.
مرحوم صدوق می‌فرماید بهترین کار‌ها مذاکره علم است، اما به نظر من شاید این به درد شب قدر نخورد، آن چیزی که می‌فهمم این است: دعا دعا دعا.
اما درباره قسمت دوم روایت؛ در روایات باطن شب قدر، باطن حضرت زهرا سلام الله علیها است. در ذیل آیه شریفه «انا انزلناه فی لیله القدر» امام صادق (ع) فرموده اند: «لیله القدر باطنش وجود حضرت زهرا است. این یعنی چه؟
یعنی شب قدری که همه تقدیرات نوشته می‌شود، چه کسی باید توشیح بکند؟ به طور ظاهری امام زمان علیه السلام این کار را انجام می‌دهند، اما مناط رزق عالم هستی و ملاک کمالات هستی از ناحیه حضرت زهرا می‌باشد و در حقیقت باید به امضای ایشان برسد.
چه راهکاری وجود دارد برای اینکه بتوانیم شب قدر را درک کنیم؟
دعا، بهترین کار در شب قدر
حجت الاسلام صنیعی: مرحوم صدوق می‌فرماید بهترین کار‌ها مذاکره علم است، اما به نظر من شاید این به درد شب قدر نخورد، آن چیزی که می‌فهمم این است: دعا دعا دعا.
اگر دعا نباشد خدا به شما نگاه نمی‌کند؛ نفرمود: اگر قرآن نخوانید خدا به شما نگاه نمی‌کند.
چون «الدعا یرد القضا». دعا فرمان الهی را رد می‌کند.. اگر خدا به چیزی فرمان دهد، کن فیکون باید بشود، ولی با دعا رد می‌شود. اصلا یکی از عوامل بدا دعا کردن است. در روایات داریم که اگر دعا هایتان نبود، خداوند به شما نگاه نمی‌کرد.
در ذیل همین مباحث در تهذیب شیخ هست که یک نفر آمد خدمت یکی از معصومین، عرض کرد دو نفر دارند با هم نماز می‌خوانند و در یک زمان هر دو نماز را تمام می‌کنند، یکی از این دو سوره اش را طولانی‌تر می‌خواند و دیگری قنوتش را طولانی‌تر می‌خواند، «ایهما افضل؟»، کدام یک برترند؟ آقا فرمودند: هر دو خوب هستند، گفت: آقا من می‌دانم هر دو خوب اند، سوالم این است که کدام یک افضل است؟ حضرت فرمودند: «الدعا اشدهن» یعنی آن که دعا می‌کند برتر است یعنی آن که قنوتش را طولانی‌تر می‌کند.
خب چرا دعا این ویژگی را دارد؟ چون همان طور که عرض کردم، اگر دعا نباشد خدا به شما نگاه نمی‌کند؛ نفرمود: اگر قرآن نخوانید خدا به شما نگاه نمی‌کند. در آن آیه شریفه هم می‌فرماید کسانی که دعا نمی‌کنند استکبار می‌کنند، یعنی تکبر دارند و کسی که اهل تکبر باشد جهنمی می‌شود. پس آن شب می‌شود تمام حکم‌هایی که در گذشته وجود داشته را با دعا و توسل به اهل بیت تغییرش داد.
