ماه رمضان ماهی است که قلب‌های مؤمنین برای روزه داری و اطاعت از امر خدا می‌تپد. در این بین هستند افرادی که به برخی بیماری‌ها مانند دیابت مبتلا هستند که نیاز به مراقبت و رژیم غذایی کنترل شده دارد.
سؤال اینجاست که آیا افراد مبتلا به دیابت مجاز به روزه داری هستند یا خیر و اگر هستند تحت چه شرایطی می‌توانند به این فریضه دینی عمل کنند. در این مطلب دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص امکان روزه داری و شرایط آن برای دیابتی‌ها بیشتر توضیح می‌دهد.
روزه داری بیماران دیابتی در چه شرایطی امکان پذیر است؟
روزه‌داری یک امر شرعی بوده و برای سلامتی بدن مفید است. بهترین کس برای تشخیص توانایی روزه داری خود فرد است. پزشک براساس دستورالعمل‌های بین‌المللی توصیه‌های کلی را ارائه می‌دهد تا فرد در سلامت کامل به انجام فرایض دینی خود بپردازد. در واقع بیماران دیابتی می‌توانند با رعایت شرایط خاص مثل بقیه افراد در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند. این شرایط خاص عبارت است از کنترل منظم قندخون، مصرف به موقع داروها و رعایت رژیم مناسب غذایی. بیمارانی که بدون مصرف دارو و تحت رژیم غذایی خاص بیماری خود را کنترل می‌کنند و همچنین بیمارانی که تحت درمان با داروهای خوراکی دیابت هستند به خصوص بیمارانی که دچار عوارض ناشی از دیابت مانند آسیب‌های وارده به چشم‌ها، کلیه‌ها و دیگر اعضا نیستند می‌توانند در این ماه روزه داری کنند.
آیا بیماران انسولینی می‌توانند روزه بگیرند؟
در خصوص افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا بوده و تحت درمان با انسولین هستند توصیه می‌شود که ترجیحاً روزه نگیرند چون ممکن است دچار افت قند شده و مشکلاتی برایشان به وجود بیاید. افرادی که در ماه‌ها و هفته‌های اخیر دچار حملات کاهش سطح هشیاری شده‌اند یا نوسانات شدید قند خون داشته‌اند نیز نباید روزه داری کنند. علاوه بر این افرادی که دچار عوارض دیابت مزمن دیابت مانند نارسایی کلیه، بیماری‌های قلبی حاد، مشکلات بینایی و غیره هستند نیز بهتر است از روزه گرفتن خودداری کنند. روزه داری به خانم‌های باردار دیابتی نیز توصیه نمی‌شود. بقیه افراد دیابتی می‌توانند با رعایت اصول خاص غذایی و مصرف به‌موقع داروها روزه داری کنند.
بدون شک با وجود روزه داری اهمیت مصرف داروها پررنگ‌تر می‌شود. در خصوص دستورالعمل مصرف دارو در بیماران دیابتی روزه دار توضیح دهید.
بیماران دیابتی که تحت درمان با داروهای خوراکی قرار دارند باید دقت بیشتری در مصرف داروهایشان داشته باشند. بهتر است داروها عمدتاً در وعده افطار مصرف شوند. به‌عنوان مثال اگر فردی قرص متفورمین مصرف می‌کند بهتر است یک سوم قرص را در وعده سحر و دو سوم را در وعده افطار مصرف کند. در صورت مصرف داروهای دیگر بهتر است با نظر پزشک معالجشان عمل کنند. لازم است که بیماران دیابتی در طول سحر تا افطار مایعات زیادی مصرف کنند بخصوص در فصل تابستان که هوا گرم بوده و ساعات روزه داری طولانی است.
اگر فردی مصرف دارو در وعده سحری را فراموش کرد چه باید بکند؟
داروها تأثیر آنی ندارند. بنابراین در صورت فراموش کردن دارو در وعده سحر لازم است که در طول روز قند خون به طور مرتب کنترل شود. در صورت پایین بودن، افت یا افزایش شدید قند خون لازم است روزه داری خاتمه پیدا کند. افرادی که قندخون بالای 300 میلی‌گرم در دسی لیتر دارند نیز نباید روزه بگیرند چون دچار تکرر ادرار و کم آبی می‌شوند که برای بدن خطرناک است. اگر دارو فراموش شده باشد فرد می‌تواند دارو را در وعده‌های بعدی یعنی افطار و سحری بعد استفاده کند.
آیا روزه داری صحیح می‌تواند راهی برای کنترل قند خون باشد؟
برای افراد سالم روزه داری صحیح می‌تواند راهی برای کنترل قند خون باشد. در خصوص افراد مبتلا دیابت نتایج مطالعات نشان داده است که در ماه رمضان این افراد به دو دسته تقسیم می‌شوند: افرادی که با روزه داری قند خونشان کاهش پیدا می‌کند و افرادی که بالعکس دچار افزایش قند خون می‌شوند. دلیل این مسئله به ترس افراد مربوط می‌شود که برای جلوگیری از افت قند خون بیش از نیازشان به مصرف مواد غذایی و کربوهیدرات‌ها روی می‌آورند. اما افرادی که مواد غذایی را کنترل شده مصرف می‌کنند شاهد تأثیر مثبتی در قند خون خود خواهند بود.
کنترل قند خون در ماه رمضان چگونه باید باشد؟
بهتر است در طول ماه رمضان دفعات کنترل قند خون بیشتر شود. توصیه می‌کنیم دیابتی‌های روزه دار قبل از افطار قند خونشان را چک کنند. لازم است که این افراد دو ساعت بعد از افطار و همچنین قبل از سحری نیز به اندازه‌گیری مجدد قند خونشان اقدام کنند. اگر قند خون فرد دیابتی دو ساعت بعد از افطار بالای 250 میلی‌گرم در دسی لیتر بود لازم است که در شب بعد کالری دریافتی در زمان افطار را به میزان 20 درصد کاهش دهد. اگر پیش از وعده سحری قند خون فرد بیش از 200 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد حتماً باید 20 درصد از کالری دریافتی همیشگی کم شود. اما اگر فرد متوجه شود که قند خونش به بالای 350 میلی‌گرم در دسی لیتر رسیده است بهتر است از روزه داری خودداری کرده و با پزشک خود مشورت کند. کنترل قند خون در طول روز نیز لازم است و در صورت مشاهده عوارض افت قند خون در هر ساعتی از روز باید روزه داری خاتمه پیدا کند.
با مشاهده چه علائمی فرد باید روزه خود را بشکند؟
اگر فرد دیابتی در هر ساعتی از روز با علائمی مانند تپش قلب، ضعف و بی‌حالی شدید، لرزش دست و پا، سرگیجه، تاری دید، عرق سرد زیاد، گرسنگی شدید و خواب آلودگی مواجه بشود لازم است که بلافاصله قند خون خود را چک بکند. اگر قند خون کمتر از 70 تا 65 میلی‌گرم در دسی لیتر رسیده باشد فرد باید حتماً روزه خود را افطار کند. در غیر این صورت ممکن است دچار افت شدید قند خون، کاهش سطح هشیاری، کما و عوارض خطرناک دیابت شود.
برای افرادی که انسولین تزریق می‌کنند و در عین حال اصرار به روزه گرفتن دارند چه توصیه‌هایی دارید؟
توصیه می‌شود افرادی که انسولین تزریق می‌کنند روزه نگیرند. گرچه آمارهای جهانی نشان می‌دهد افرادی که تحت درمان با انسولین هستند نیز روزه داری می‌کنند و روزه داری آن‌ها بلامانع است. اگر فردی با تزریق انسولین نیز اصرار به روزه داری داشته باشد لازم است که تغییراتی در دوز انسولین و نوع انسولین دریافتی داده شود. هم اکنون انسولین‌های قلمی در دسترس است که کنترل قند خون ساده‌تر کرده‌اند. در نتیجه این افراد نیز می‌توانند با کمک انسولین‌های قلمی روزه بگیرند اما لازمه آن کنترل منظم قند خون است. همان‌طور که گفته شد فرد در هر ساعتی از روز که با افت قند خون مواجه شود باید روزه خود را افطار کند.
