همواره بزرگترین آسیب‌های تهدیدکننده برای جامعه دینی، آسیب‌هایی بوده است که از درون جامعه نشأت گرفته و دامنگیر آن می شوند. خطر انحراف مسئولین، انحراف جامعه را به همراه دارد و البته گاهی رفتار مردم نیز آتش فساد و انحراف مسئولین را شعله ورتر می کند. از جمله رفتارهای خطرناک مردم که تاثیر بسیار بدی بر مسئولین داشته و اسباب انحراف ایشان را فراهم می کند، تملّق و چاپلوسی نسبت به مسئولین است که اکثر آنها را به ورطه خودبرتر بینی و لااقل اهمال در انجام وظایفشان می‌کشاند.
شاید بهترین تعریف دینی از تملّق را در تعبیر امام علی علیه السلام بیابیم که می فرمایند: اَلثَّناءُ بِاَکثَرَ مِنَ الاستِحقاقِ مَلَقٌ؛ تعریف بیش از استحقاق، چاپلوسى است. (1)
بدگمانی در اجتماع، از آثار سوء تملّق است
از دو منظر می‌توان به این مقوله پراخت. نخست، از جهت شخصی که چاپلوسی می‌کند و سپس، از جهت شخصی که تملّق می شود.
شخص متملّق، با تمجید نابجا از اعتبار و عزّت ساقط می شود. امام علی علیه السلام می فرمایند: کَثْرَةُ الثَّنَاءِ مَلَقٌ یُحْدِثُ الزَّهْوَ وَ یُدْنِی مِنَ الْغِرَّةِ؛ بسیار ستایش کردن از افراد، چاپلوسی است که تکبر را سبب می شود و شخص (متملق) را از عزت دور می سازد.
(2) تأسف بارتر آنکه تملّق، شخص مقابل را از بین می برد و باعث بدگمانی در هر دو می شود به همین خاطر امام هادی علیه السلام در جواب شخصی که در تعریف و تمجید آن حضرت زیاده‌روی کرد، فرمودند: أَقْبِلْ عَلَى شَأْنِکَ فَإِنَّ کَثْرَةَ الْمَلَقِ یَهْجُمُ عَلَى الظِّنَّةِ؛ از این کار خودداری کن که تملق بسیار، بدگمانی به بار آورد.(3) البته بدگمانی در اجتماع نیز، از جمله آثار سوء تملّق است.
تعریف و تمجید نابجا نه تنها نشانه دوستی نیست بلکه ...
در تعالیم اسلامی از تعریف و تمجید نابجا نهی شده است تا جایی که این کار نه تنها نشانه دوستی نیست، بلکه چنانکه در ادامه خواهد آمد اثری خلاف دوستی دارد. امام حسین علیه السلام در این باره می فرمایند: مَن اَحَبَّکَ نَهاکَ وَ مَن اَبغَضَکَ اَغراک؛ کسی که تو را دوست دارد، از تو انتقاد می کند و کسی که با تو دشمنی دارد، از تو تعریف و تمجید می کند.(4) به راستی مگر تعریف و تمجید چه آثار زیان باری بر روی شخص مورد تمجید دارد؟
تملّق و ایجاد فاصله توهمی میان مردم و مسئولین
همانطور که پیش از این گفته شد، مهمترین ضرر تملّق، ایجاد کبر و خودبرتربینی شخص نسبت به دیگران است اتفاقی که منشأ همه گرفتاری‌های انسان می‌شود. تملّق باعث می شود به خصوص کسانی که در جامعه اسلامی مسئولیتی دارند و قرار است به آحاد مردم جامعه خویش خدمت کنند، بین خود و مردم فاصله جدی ببینند، لذا از انجام مسئولیت‌هایشان بازمی مانند. البته آثار خودبرتربینی به همین جا ختم نمی شود بلکه تا انسان را به انواع گمراهی‌ها نکشاند او را رها نخواهد کرد. دلیلش هم این است که خطاهای انسان را از جلوی دیدگانش می برد و نمی تواند اشکالات کار و مسئولیتی که به عهده گرفته است را ببیند لذا در خطا غوطه‌ور می‌شود بدون آنکه متوجّه شود.
به صورت چاپلوسان خاک بپاشید
گفتیم مردم با تملق می‌توانند در مسئولین اثر سوء بگذارند، امّا نباید فراموش کنیم که عدم برخورد صحیح مسئولین با این رفتار زشت است که باعث گسترش و دوام تملّق می‌شود. به عبارت دیگر وقتی افراد سودجو در قبال کار زشت خود، عکس العمل منفی از مسئولین نمی‌بینند بلکه احساس رضایت را در مسئولین حس می‌کنند به این کار خود ادامه می دهند و همه جامعه را از آسیب های آن متضرّر می کنند. در روایتی منسوب به پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله آمده است که فرمودند: احْثُوا فِی وُجُوهِ الْمَدَّاحِینَ التُّرَاب؛ به صورت چاپلوسان خاک بپاشید. (5) البته در تبیین این جمله گفته شده است که منظور از خاک پاشیدن، بی توجهی به آنان و عدم هر گونه تقدیری از آنهاست.(6) با این اوصاف، با مسئولی که در جامعه اسلامی افرادی را به خدمت می گیرد تا تملّقش بگویند چگونه باید برخورد کرد؟! اجتماع، وقتی افراد متملّق را دستِ پُر می بیند، متمایل به فساد و انحراف می شود!
پی‌نوشت:
1. نهج البلاغه،صبحی صالح،، ص 535، حکمت 347
2. عیون الحکم و المواعظ، للیثی ؛ ص389
3. بحار الانوار، ج70، ص295
4. بحار الانوار(ط-بیروت)ج75،ص128
5. من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 11
6. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر ؛ ج1 ؛ ص184
