فاجعه منا دوم مهر۱۳۹۴ همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در خیابان۲۰۴ نزدیک تقاطع آن با خیابان۲۲۳، در منطقه منای شهر مکه رخ داد و منجر به کشته شدن دست‌کم ۲٬۲۳۶ زائر شد. مقامات رسمی عربستان دو روز پس از وقوع حادثه تعداد جانباختگان را ۷۶۹نفر اعلام کردند.
بر اساس مجموع آماراستخراج شده از گزارش‌های جداگانه کشورها، تعداد جانباختگان ۲٬۴۳۱نفر بوده است. تعداد جانباختگان ایرانی در این حادثه ۴۶۴نفر اعلام شد که تمامی مفقودان حادثه تا روز ۱۶دی سال۱۳۹۴ شناسایی شدند. ۴۶۴خانواده ایرانی داغ‌دار شدند و انتظار داشتند تا دولت و به‌ویژه سازمان حج‌وزیارت برای احقاق حق جانباختگان آن‌ها در فاجعه‌ای که عربستان و شاهزاده آن بی‌تقصیر نبودند، اقدام سریع و صریحی انجام دهند. با این حال در حدود دو‌سال‌و‌نیمی که از این حادثه گذشته اقدام مؤثر و قابل دفاعی از سوی دولت و مسوولان سازمان حج‌وزیارت صورت نگرفته است.
دیه؛ سال 95
روزنامه «الحیات» به نقل از کارشناسان بیمه سلامت سال۹۴ و بعد از این حادثه نوشت: «بازماندگان زائران کشته‌شده در حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام و همچنین افراد مجروح شده در این اتفاق می‌بایست از شرکت بیمه پروژه ساخت‌وسازِ مسجدالحرام دیه دریافت کنند.
کل مبلغ دیه برای افراد حادثه‌دیده در این اتفاق بالغ بر ۳۲میلیون‌ریال عربستان خواهد بود که به‌طور میانگین، به هر فرد کشته‌شده در این حادثه حدود ۳۰۰ هزار‌ریال عربستان (۲۷۰ میلیون‌تومان) تعلق می‌گیرد.» آقای سعید اوحدی، رییس وقت سازمان حج‌وزیارت با اشاره به آخرین وضعیت پیگیری دیه شهدای منا گفته بود: «هنوز مبلغ دیه و زمان دقیق پرداخت آن از سوی عربستان اعلام نشده است.
در جلساتی که با وزرای قبلی و جدید حج عربستان داشتیم، نخستین موضوعی که مطرح شد دیه شهدای منا و شهدای حادثه مسجدالحرامبود. هر دو وزیر تأکید کردند دیه و غرامت شهدای حادثه مسجدالحرام قبل از حج تمتع سال ۹۵ را پرداخت خواهند کرد. امیدواریم سعودی‌ها به قول خود عمل کنند البته هنوز این دیه به هیچ کشوری پرداخت نشده است.
عربستان در آمار‌های فاجعه منا دچار اختلاف نظر است و از این رو اعلام کرده پس از بسته شدن دیه حادثه مسجدالحرام موضوع دیه منا را نیز بررسی می‌کنند که این موضوع به پس از موسم حج موکول می‌شود.» او اضافه کرد: «دیه حق شرعی خانواده‌های مناست بر اساس احکام شرعی اهل سنت و شیعه دیه قتیل‌الزحام است که بیت‌المال عربستان باید پرداخت کند. مسوولیت حقوقی پیگیری دیه شهدای منا به عهده دستگاه دیپلماسی کشور است که تا‌کنون تلاش خوبی انجام داده‌اند، اما سازمان حج‌وزیارت و بعثه مقام معظم رهبری هر تلاشی نیاز باشد انجام می‌دهند تا این حق شرعی به خانواده‌های شهدای منا برسد.»
وعده‌های بی‌پایان
حجت‌الاسلام سید‌علی قاضی عسکر، نماینده، ولی فقیه در سازمان حج‌وزیارت نیز در راستای تأمین دیه جانباختگان حادثه منا در تاریخ ۲۸اسفند۱۳۹۵ گفته بود: «ما درگیر دو موضوع شهدای مسجدالحرام و دیگری شهدای منا بودیم. در مورد شهدای منا پادشاه عربستان قول‌هایی داده است، همچنین توافق شده است شرکت بن‌لادن دیه شهدای مسجدالحرام را در دو مرحله پرداخت کند. برای پیگیری دیه شهدای منا وکیلی از کشور عربستان گرفته‌ایم تا به امور رسیدگی کند، همچنین اسناد و مدارکی تهیه کردیم و در اختیار کمیته حقیقت‌یاب قرار داده‌ایم تا ان‌شاالله به نتیجه برسیم.»
او ادامه داد: «موضوع دیگر که بین فق‌های شیعه و سنی مطرح شده، این است که دیه افرادی که در نماز‌های جماعت و اعمال دینی فوت می‌شوند اگر مقصری برای آن وجود نداشت از طریق بیت‌المال پرداخت شود، امیدواریم سقف دیه شهدای منا هم مانند شهدای مسجدالحرام تعیین شود.»
حج۹۷ نزدیک است
کمتر از دو ماه دیگر تا آغاز حج۹۷ باقی‌مانده و در شرایطی که عربستان مواضع سخت سیاسی را در برابر ایران اتخاذ کرده، نگرانی‌هایی درباره حضور زائران ایرانی در حج پیش آمده است. قاضی‌عسکر درباره سرانجام پرونده شهدای منا و مسجدالحرام، با توجه به آخرین مذاکرات صورت‌گرفته با عربستان برای پرداخت غرامت به بازماندگان حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام و پیگیری سریع این پرونده، گفته است: «شاید به‌دلیل آگاه نبودن از تلاش‌های انجام‌شده، ناراحتی‌هایی ایجاد شده باشد، لیکن به هیچ‌وجه مسأله شهدای منا و مسجدالحرام را رها نکرده‌ایم و از همان روز نخست هر چه تلاش داشتیم به‌کار گرفته‌ایم تا به نتیجه برسیم.»
او اضافه کرد: وقتی رابطه سیاسی قطع است و از سوی دیگر دشمنی‌ها هم افزایش یافته و کارشکنی‌هایی صورت گرفته که کار را مشکل کرده است و کسی نمی‌تواند برای گفت‌وگوی دوجانبه برود، بنابراین پیگیری چنین موضوعاتی به درازا می‌کشد. عربستان موضوعات مربوط به این دو پرونده را از یکدیگر جدا کرده است. آن‌ها پرداخت غرامت شهدای مسجدالحرام را آغاز کرده‌اند.
درباره شهدای ایرانی مسجدالحرام نیز اعلام کرده‌اند که این غرامت را پرداخت می‌کنند. در دو سفر رییس سازمان حج به عربستان نیز در این‌باره با قوت مسائل مطرح شده است. به آن‌ها گفته‌ایم که در شرایط قطع روابط، ما به‌عنوان متولی حج می‌توانیم مبالغ مربوط به زائران را دریافت و به آن‌ها پرداخت کنیم.
وزارت حج عربستان نخست این موضوع را پذیرفت، اما وزارت خارجه آن کشور قبول نکرد. پیگیری‌های زیادی در این‌باره انجام شد تا از طریق دفتر نمایندگی عربستان در سازمان‌ملل این کار انجام شود.
بیشتر بخوانید:فاجعه منا در مکه مکرمه تکرار می‌شود؟
دوستان وزارت خارجه کشورمان نیز تماس‌هایی گرفته و موضوع را دنبال کرده‌اند. او ادامه داد: ما درباره فاجعه منا و مسجدالحرام ساکت نبوده‌ایم برای همین وکیلی را از عربستان انتخاب کردیم که قاعدتاً باید وزارت خارجه کشورمان این کار را انجام می‌داد، ولی آن‌ها گفتند بودجه‌ای برای آن ندارند.
به‌هر‌حال پرونده را با همکاری دادستان محترم کل کشور و وزارت خارجه پیگیری کردیم و مبلغی علی‌الحساب پرداخت شد و آن وکیل پیگیری‌ها را آغاز کرد، اما عربستان اعلام کرد که سفارتخانه ایران باید وکالت‌نامه را مُهر کند که به‌دلیل نبود سفارتخانه در عربستان مشکلاتی ایجاد شد؛ بنابراین موضوع را به دفتر نمایندگی ایران در سازمان‌ملل ارجاع دادیم.
سرپرست حجاج ایرانی افزود: فاجعه منا را مستندنگاری کرده‌ایم و با ۸۰۰حاجی مصاحبه‌هایی انجام شده، علاوه‌بر آن تمام رسانه‌ها رصد شده‌اند تا آثار این حادثه از بین نرود. از نظر فقهی نیز موضوع را بررسی و به این استدلال رسیده‌ایم که اگر فرض کنیم عربستان مقصر نباشد، ولی بر اساس قاعده «قتیل‌الزحام» آن‌ها باید دیه شهدا را پرداخت کنند.
همه این مستندات برای وزیر حج عربستان فرستاده شده تا به کمیته حقیقت‌یاب تحویل داده شود که هنوز نتیجه را اعلام نکرده‌اند. خانواده‌های جانباختگان حوادث در عربستان انتظار بیشتری برای حمایت از خود داشتند. عربستان به‌عنوان مقصر اصلی این حادثه و همچنین بی‌درایتی در حفاظت از جان زائران همیشه یک متهم است، موضوع مهم‌تر شاید این باشد که در اوضاع موجود گویا مسوولان سازمان حج‌وزیارت نمی‌خواهند با مردم روراست باشند.
