حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان در سالی که گذشت سخنان و اظهارنظرهای مختلفی را به مناسبت‌های گوناگون مطرح کرد؛ برخی از این اظهارات با حاشیه‌هایی که ایجاد کرد، جنجال‌برانگیز شد تا جایی که برخی از این اظهارات تا مدت‌ها واکنش‌ها و نقدهایی را به همراه داشت.
در این گزارش به برخی از اظهارات جنجالی رئیس جمهور و واکنش‌های پس از آن در سال گذشته اشاره شده است.
در شرایطی که حجت الاسلام‌حسن روحانی در ماه‌های ابتدایی سال ۹۶ به عنوان رئیس‌جمهور دولت یازدهم، عنوان کاندیدای ریاست جمهوری دوره دوازدهم را نیز به همراه داشت در کسوت رئیس‌جمهور کشور، اظهارات جنجالی را در فضای رقابت‌های انتخاباتی مطرح کرد.
سخنرانی‌های جنجالی در رقابت داغ انتخاباتی
یکی از سخنرانی‌های جنجال‌برانگیز وی در فضای انتخابات سخنانش در سوم اردیبهشت‌ماه در جمع مردم قزوین بود. اظهاراتی که به نوعی یادآور اظهارات وی قبل از پیروزی در انتخابات سال ۹۲ بود.
"امروز موضوع مهم این نیست که فردی به عنوان رئیس‌جمهور برگزیده می‌شود، بلکه بحث بر سر این است که آیا از امروز به بعد، می‌خواهیم مسیر آزادی بیان را ادامه دهیم یا نه و آیا از امروز به بعد باید باز هم فضای امنیتی به دانشگاه‌ها برگردد یا نه؟ و بحث بر سر این است که آیا امروز فضای جامعه ما باید بازتر شود یا فضای جامعه به گذشته برگشته و بسته گردد.
اساس بحث بر سر این است که آیا می‌خواهیم دو مرتبه تقابل با جهان آغاز شده و سایه شوم جنگ به کشور برگردد؟ یا می‌خواهیم فضای تعامل عزت‌مند یا سازنده را با جهان ادامه دهیم؟ اساس ما در انتخابات این است که آیا می خواهیم مسیر عزت و عظمت ایران را در سراسر جهان ادامه دهیم، یا اینکه می خواهیم دوباره به دوره‌ای برگردیم که برای انتقال پول نیازمند صرافی‌ها باشیم، یا می خواهیم از سیستم بانکی جهانی استفاده کنیم.یا می خواهیم دوباره به شرایط حصر ایران برگردیم، یا اینکه می خواهیم حصر را برای همیشه برداریم."
اظهارات رئیس جمهور در رقابت‌های انتخاباتی در سفر به همدان نیز با کلمه جنجال برانگیزدیوارکشی حاشیه‌ساز شد.
وی ۱۸ اردیبهشت‌ماه در جمع مردم همدان گفت: "اگر همه جوانان و غیورمردان و زنان بدانند که دومرتبه می‌خواهند ناامنی، اختلاف و تنش را در منطقه بیشتر کنند و همه آنهایی که می‌دانند عده‌ای می‌خواهند آرامش کشور را برهم زنند ما برای ایجاد امنیت، آرامش و آزادی به پای صندوق رأی می‌رویم. برای پیشرفت ایران عزیز به پای صندوق رأی خواهیم رفت و برای اشتغال جوانان، مدیریت جوانان و اشتغال زنان پای صندوق رأی می‌رویم.
کسانی که در طول هشت سال هنرشان این بود که ۸۶۰ هزار نفر از خانم‌ها را بیکار کردند و ما در دولت یازدهم ۷۵۰ هزار خانم را مشغول به کار کردیم. اگر شما جوانان خانه بنشینید و هر نفر ۱۱ نفر را همراه خود به پای صندوق نبرد، بدانید در پیاده‌روهای ما نیز دیوار خواهند کشید، شما اینها را نمی‌شناسید، من اینها را می‌شناسم. اینها روزی در جلسه‌ای تصمیم گرفته بودند در تهران در خیابان دیوار بکشند و می‌خواستند مردانه، زنانه در پیاده‌رو ایجاد کنند، همانطور که در محل کار بخشنامه جدایی جنسیت زنانه، مردانه ایجاد کردند."
هر چند این اظهارات در فضای رقابت‌های انتخاباتی مطرح شد اما از سوی حجت الاسلام رئیسی اصلی‌ترین رقیب انتخاباتی روحانی بی‌پاسخ نماند.
وی در سخنانی در جمع مردم زاهدان در واکنش به روحانی گفت: "می‌گویند می‌خواهند در خیابان‌ها دیوار بکشند؛ چرا عقل مردم را دست کم می‌گیرید؟ما دیواری بین چپاول‌گران و حقوق مردم خواهیم کشید."
اظهارات جنجالی روحانی درباره مبنای ولایت
اظهارات روحانی در ۱۷ خرداد ۹۶ درباره مبنای ولایت نیز جنجال‌برانگیز شد.
وی در مراسم افطاری با اهالی رسانه درباره حکومت حضرت علی (ع) گفت: "حکومت علی(ع) با خواست و اصرار مردم تشکیل شد و این در حالی بود که ایشان در برابر اصرار مردم به آنها فرمودند که حکومت عدل من برای شما سنگین است و باید به سراغ فرد دیگری بروید، اما در عین حال این را نیز گفتند که اگر شما مردم فرد دیگری را انتخاب کنید، من در اطاعت از او که شما مردم آن را برگزیدید، اولین نفر خواهم بود. مبنای حکومت از دیدگاه علی (ع) نیز انتخاب و نظر مردم بود."
این سخنان روحانی بازتاب‌هایی میان روحانیون، عالمان دینی و برخی سیاستمداران داشت.
آیت الله مکارم شیرازی با نقد سخنان روحانی این اظهارات را عجیب خواند و اظهار داشت: «یکی از دولتمردان گفته است که مبنای ولایت از دیدگاه امام علی(ع) نظر مردم بود و دموکراسی میراث این امام معصوم است، این حرف عجیبی است، او یک صفحه از نهج البلاغه را دیده و بقیه را ندیده است. نباید بگوییم که حاکم را رای مردم تعیین می‌کند، رسول اکرم(ص) فرمود که تعیین جانشین من با خدا است و خداوند به هر کسی که خواست، ولایت می‌دهد و کتاب‌های زیادی در خصوص غدیر نوشته شده است." "دموکراسی برای غرب است و حتی این نوع حکومت، حکومت مردم بر مردم نیست، گاهی یک نامزد با ۲۵ درصد رای از مردم به ریاست می‌رسد، در آمریکا افراد با ثروت و تبلیغات، مغز مردم را شستشو می‌دهند و رای می‌آورند."
آیت‌الله مصباح یزدی نیز در واکنش به این اظهارات رئیس جمهور گفت: «برخی می‌گویند وقتی مردم با کسی بیعت کردند، علی(ع) وظیفه خود دانست از آن شخص اطاعت کند و حق نداشت که مخالفت کند، چون مردم رأی داده بودند، اگر یک مسلمان ایرانی این‌گونه فکر کند، پذیرفته است؟ آیا نمی‌توانست درباره این مسئله تحقیق کند به‌ویژه اگر سابقه طلبگی داشته باشد». «اگر کسی درس‌خوانده باشد، کتاب ببیند و اسم الغدیر شنیده باشد و چنین اظهاراتی داشته باشد، بعید است، نه‌تنها عقیده برخی این‌گونه است، بلکه به‌صورت رسمی می‌گویند علی(ع) حکومت برخی را پذیرفت، چون رأی مردم بود و بعد گفت هر که را شما قبول دارید، من هم قبول دارم. آیا جریان این‌گونه بوده است؟ این نشان می‌دهد که در این زمان باید درباره اصلی‌ترین مسائل تحقیق عمیق کرده و مسائل را باید برای جامعه تبیین کنیم».
علی مطهری در یادداشتی در این خصوص نوشت: "پس از رحلت رسول اکرم (ص) زمانی که مردم به هر دلیلی علی‌رغم نص پیامبر اسلام به شخص دیگری اقبال نشان دادند، آن حضرت به‌خاطر حفظ اساس اسلام و وحدت مسلمین قیام نکرد و حتی در مواردی با خلیفه اول و دوم همکاری داشت و طرف مشورت آنها بود، ولی پس از مرگ خلیفه سوم و اقبال مردم به امیرالمؤمنین و اتمام حجت بر او، حکومت و خلافت را پذیرفت، درحالی‌که قبل از آن نیز امام بود و از سه شأن امامت یعنی مرجعیت بیان دین و ولایت معنوی و زعامت سیاسی، تنها شأن زعامت سیاسی و رهبری اجتماع را در اختیار نداشت."
اظهاراتی جنجالی درباره قوه قضائیه در دانشگاه
اظهارات روحانی در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها در دانشگاه تهران نیز حاشیه ساز شد.
او در بخشی از سخنانش بدون نام بردن از فرد و دستگاه خاصی گفت: "شاید بعضی از دستگاه‌ها بیکارند و باید شغلی داشته باشند ناچار هستند عده‌ای را احضار کنند یک جناحی از اول دیوارش کوتاه ساخته شده است، اگر کسی تأثیرگذاری زیادی هم داشته باشد، مثلا برای تشویق جامعه مردم را تکرار کند که پای صندوق بیایند خب آنها نباید تشویق شوند یک عده باید تشویق شوند یک عده تنبیه شوند تشویق و تنبیه برای همین است یک جناح تشویق و یک جناح تنبیه."
این اظهارات دو روز بعد با واکنش شدید رئیس دستگاه قضائی کشور روبرو شد. آیت‌الله آملی لاریجانی نیز بدون اینکه نامی از روحانی مطرح کند، گفت: "اخیراً برادر بزرگواری گفته است که قوه قضائیه از سر بیکاری دائماً اقدام به احضار افراد می‌کند. این سخنان بسیار کم‌لطفی است. در پاسخ باید گفت که قوه قضائیه حسب وظیفه اصلی و ذاتی خود اقدام به رسیدگی قضایی و اجرای عدالت می‌کند، دستگاه قضایی با دریافت گزارش‌ها و یا دریافت شکایت، باید در صورت اقتضا افرادی را احضار کند و از آنان تحقیق به عمل آورد. بنابراین قوه قضائیه از سر بیکاری افراد را احضار نمی‌کند.اگر بیکاری وجود دارد این شما هستید که چهار سال کشور را رها کردید و دور برجام سینه زدید، گویی کشور کار و مشکل دیگری ندارد. ما هم کار داریم و هم محکم در مسیر قانونی خود ایستاده‌ایم."
سخنانی در نقد معصومین
شاید جنجال برانگیزترین اظهارات روحانی در سال گذشته در دیدار با وزیر و معاونان وزارت امور اقتصادی و دارایی مطرح شد. روحانی در این مراسم مطالبی را در خصوص نقد و انتقاد مطرح کرد و به بیان روایتی از مواجه پیامبر اسلام با نقد پرداخت.
"همه باید انتقاد شوند و استثناء ندارد. تمام مسئولین در کشور قابل نقداند. ما در کشور معصوم نداریم مگر اینکه یک‌وقت امام دوازدهم ظهور کرد که آن وقت هم می‌شود نقد کرد. پیغمبر هم اجازه نقد می‌داد بالاتر از پیغمبر که در تاریخ نداریم. وقتی پیغمبر صحبتی می‌کرد یک نفر بلند می‌شد و می‌گفت «ا من الله ام منک؟" حرف خودت است یا خدا وحی کرده است؟ اگر می‌گفت "من الله" که هیچ امر خداست اما اگر می‌گفت "منّی" طرف مقابل می‌گفت قبول ندارم و نقد می‌کرد. ما در زمان حکومت معصوم هم نقد را داریم"
این اظهارات، موجی از واکنش‌ها را به خصوص از سوی روحانیون در بر داشت.
آیت‌الله سیداحمد خاتمی عضو مجلس خبرگان رهبری با انتشار مطلبی در کانال تلگرام خود در این خصوص نوشت: "این روزها سخنی گفته شده که شایسته نقد اعتقادی است و آن، این است که گفته شد پیغمبر و معصومین هم قابل نقداند. این سخن نادرست است و یک خلط در این عرصه صورت گرفته است؛ آن خلط این است که پیامبر و معصومین اجازه نقد می‌دادند ولی این به آن معنا نیست که آنها قابل نقداند، به دلیل آنکه، آنان معصوم‌اند.
معصوم یعنی کسی که از اول تا آخر عمرش نه خطا، نه اشتباه به عمد یا سهو از او سر نمی‌زند؛ باری اجازه نقد می‌دادند و این برای احترام به شخصیت امت و الگوسازی بوده است و این که گفته شده که یکی از اصحاب پیامبر در تصمیمی از تصمیم‌های پیامبر پرسید أمن الله أمنک؟ که در داستان جنگ بدر است؛ این سخن مستند تاریخی ندارد و علامه سید جعفر مرتضی در «الصحیح» آن را مورد نقد قرار داده است. از آنان که تریبون در دست دارند انتظار می‌رود که اعتقادات حق، مستند و مستدل اسلامی و مذهبی را در مسلخ اهداف سیاسی قربانی نکنند.»
آیت الله ممدوحی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و آیت‌الله شیخ مهدی شب‌زنده‌دار استاد دروس عالی حوزه علمیه و عضو ارشد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز به این اظهارات واکنش نشان دادند و بیان این نوع مطالب را از روی ناآگاهی دانستند.
حاشیه‌هایی که تمامی ندارد
اظهارات حسن روحانی در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی دوم بهمن ماه نیز به دور از حاشیه نبود. به خصوص اظهاراتی که با نسبت داد مسکن مهر به "قوطی" جنجالی شد.
روحانی در بخشی از سخنان خود گفته بود "مسکن مهر در خارج از شهر ساخته شده که امکانات ندارد و تلاش‌ها برای تکمیل همین مسکن مهر بود. اینکه قوطی را به نام مسکن بسازیم، مسکن نمی‌شود، این سرپناه است؛ ما خانه‌هایی که در کوچه‌های باریک بودند و خدمات‌رسانی به آنها مشکل است تخریب می‌کنیم و شرایط و امکانات جدیدی می‌دهیم."
پس از این اظهارات سیل انتقادات به سمت روحانی سرازیر شد.
بسیاری از نمایندگان مجلس و فعالان سیاسی این مسئله را اهانت به مردم اعلام کردند و خواستار عذرخواهی رئیس جمهور شدند.
استفاده از کلمه قوطی در قبال مسکن مهر، صدای فعالان فضای مجازی را درآورد و هشتگ قوطی_کبریت در توئیتر دست به دست چرخید. ضرغامی در پیامی خواستار عذرخواهی رئیس جمهور شد و بسیاری از فعالان دانشجویی و هنری به این سخنان انتقاد کردند.
نیکزاد طراح اصلی مسکن مهر و وزیر راه و شهرسازی دولت دهم نیز در یادداشتی به رئیس جمهور پاسخ داد و خواستار پایان دادن به وضعیت مسکن مهر و مطالبات به زمین مانده مردم در این حوزه شد.
۲۲ بهمن ماه و اظهاراتی درباره رفراندوم
سخنان روحانی در مراسم پرشکوه ۲۲ بهمن نیز با حاشیه همراه شد. وی در جریان سخنرانی خود به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب برای دومین بار از همه پرسی سخن گفت.
"اگر جایی ما با هم بحث داریم باید به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اصل ۵۹ قانون اساسی می‌گوید در برخی موارد قانونگذاری و اعمال قوه مقننه در مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مراجعه به آرای مستقیم مردم است. اگر در دو تا مساله اختلاف نظر داریم، جناح‌ها اختلاف دارند، دعوا و شعار ندارد، صندوق آرا را بیاوریم و طبق اصل ۵۹ قانون اساسی هر چه مردم گفتند، به آن عمل کنیم، این ظرفیت قانون اساسی ما است و باید به ظرفیت‌های قانون اساسی‌مان عمل کنیم."
این سخنان با واکنش‌هایی از سوی سیاسیون و تحلیل‌گران مواجه شد.
حسین شریعتمداری مدیر مسئول کیهان پیشنهاد رفراندوم را اهانت رئیس‌جمهور به ده‌ها میلیون شرکت‌کننده راهپیمائی ۲۲ بهمن دانست و گفت: "همه پرسی که در اصل ۵۹ قانون اساسی آمده است مربوط به مواردی است که قانون درباره آن گویا و صریح نیست که در آن صورت با تصویب دو سوم نمایندگان مجلس درباره آن همه پرسی صورت می‌گیرد, اما وظایف قانونی رئیس جمهور به صراحت در قانون اساسی و قوانین جاری آمده است و رئیس‌جمهور ملزم به اجرای آن است از این جهت پیشنهاد رفراندوم تنها در قالب یک حاشیه سازی قابل تعریف است که انشاءالله برای فرار از وظایف برزمین مانده ایشان نباشد."
سلیمی‌نمین نیز در واکنشی به این اظهارات گفت: سخنان رئیس‌جمهور در مورد رفراندوم مجهول است. مشاوران روحانی به دنبال دعوای کاذب بین دو جناح هستند.
حمیدرضا مقدم‌فر کارشناس مسائل سیاسی در این باره در یک برنامه تلویزیونی گفت: مَثَل سخن‌گفتن از رفراندوم آن‌هم در حضور راهپیمایان میلیونی ۲۲ بهمن مَثَل آن فردی است که رفت جنگل و هنگام برگشت از او پرسیدند "جنگل چطور بود؟" گفت "والله ما رفتیم ولی آن‌قدر درخت آنجا بود که نتوانستیم جنگل را ببینیم"!
عزت الله ضرغامی رئیس اسبق صدا و سیما با کنایه به صحبت‌های روز گذشته حسن روحانی با هشتگ رفراندوم در صفحه توئیترش نوشت: در برابر حضور ده‌ها میلیون ایرانی غیرتمند در کف خیابان‌های ایران و اعلام موضع صریح در مقابل دشمن، حرف از رفراندوم زدن نه تدبیر است و نه حتی سلیقه! هرچند که اصل حرف هم خیلی مورد اعتنا نیست.
حاشیه‌هایی درباره علم دینی
سخنان رئیس‌جمهور در سی و یکمین جشنواره بین المللی خوارزمی در ۵ اسفندماه درباره علم اسلامی و غیراسلامی با واکنش‌هایی از سوی جامعه سیاسی و آکادمیک مواجه شد.
رئیس جمهور در این خصوص گفته بود "علم به نوع تفکر و ایدئولوژی وصل نمی‌شود. در کشور جناح بندی داریم، اما نمی‌توانیم بگوییم علم ریاضی اصولگرایان و علم ریاضی اصلاح‌طلبان. علم مرز نمی‌شناسد عده‌ای در کشور سال‌ها فیزیک و شیمی اسلامی درست کردند، مقصود چیست؟ پول‌های زیادی خرج شده است و وقت زیادی صرف شده است. جبر، جبر است.ریاضی هم ریاضی است عده‌ای در کشور ما سال‌ها وقت صرف کردند تا ریاضی، شیمی و فیزیک اسلامی درست کنند؛ ایشان پول، وقت و امکانات زیادی صرف کردند، اما حاصلی به دست نیاوردند، اینکه یک قرآن در داشبورد خودرو بگذارید که خودروی اسلامی نمی‌شود."
این سخنان نیز واکنش‌هایی را در بر داشت.
جدی‌ترین و در عین حال علمی‌ترین انتقاد به سخنان روحانی را آیت الله آملی لاریجانی انجام داد. وی گفت:"گر چه معنای اسلامی شدن علوم نیاز به دقت دارد ولی در هر حال اینکه بگوییم این پروژه در جمهوری اسلامی شکست خورده کاملاً سخن نابجایی است این مقوله یک بحث کاملاً فنی و علمی است و با اظهارات پوپولیستی و بدون تحقیق سازگار نیست لذا کسانی که تخصصی در این زمینه ندارند و نقطه نظرات اندیشمندان داخلی و خارجی را مطالعه نکرده‌اند نباید حرفی به زبان بیاورند که دستمایه بیگانگان شود."
حدادعادل عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس شورای تحول و ارتقا علوم انسانی نیز در این خصوص گفت: "آنچه که در طول روزهای اخیر از قول یکی از چهره‌های مطرح علمی در کشور پیرامون «علم دینی» مطرح شد، دچار برخی سوءتفاهم‌ها شده است.جنس سخنان وی با توجه به شخصیتی که از این چهره علمی سراغ داریم با برخی مدعیان نفی علم دینی متفاوت است. رویه شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی اجتناب از درگیری‌های روزمره سیاسی و رسانه‌ای است."
ولایتی نیز در نشستی در این باره اعلام کرد "تفاوت علوم دقیقه و علم تجربی و علوم انسانی در اسلام و غرب تفاوت در جهان بینی است، در جهان بینی اسلامی خلقت بر اساس حکمت و تدبیر و تقدیرگرایی است، در جهان بینی ماتریالیستی غربی این مساله بر اساس تصادف و اتفاق است و هیچ حکمتی در وراء این خلقت عظیمه نیست. بعضی سوءاستفاده نکنند که فلانی گفت فیزیک اسلامی و فیزیک غربی تفاوت دارد، خیر این طور نیست جهان بینی ها متفاوت است."
سخنانی جنجال‌برانگیز درباره منتقدان
یکی دیگر از اظهارات جنجالی رئیس‌جمهور در سال ۹۶ را می‌توان به اظهارات وی در پنجاه و هفتمین مجمع سالیانه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در جمع مدیران بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مربوط دانست. مراسمی که رئیس جمهور در آن صفت دیگری به منتقدان دولت داد و آنها را کم عقل خواند.
وی در بخشی از اظهارات خود در این نشست گفته بود:"ما امروز به تورم تک رقمی رسیدیم و این دستاورد بزرگی است که باید آن را حفظ کنیم. بی‌خبر نیستم از افرادی که تلاش می‌کنند، این دستاورد صدمه ببیند. البته این از روی کم‌عقلی است. وقتی حساب می‌کنم، می‌بینم کسانی که با دولت مخالفت می‌کنند، بیشتر بر مبنای کمبود عقل است."
هر چند رئیس دفتر رئیس جمهور تلاش کرد این اظهارات رئیس‌جمهور را به شکل دیگری معنا کند اما این اظهارات نیز انتقادات زیادی به همراه داشت.
مجتبی ذوالنوری نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی از جمله افرادی بود که به این اظهارات واکنش نشان داد و گفت: "کم‌عقل خواندن منتقدان از سوی آقای رئیس جمهور نشان از یک پارادوکس موضعی و تضاد فکری دارد. رئیس جمهور در نوبتی نقد را آزاد اعلام می‌کند و خود را ممنون منتقدان می‌داند و در نوبتی دیگر منتقدان را به جهنم حواله داده و آنها را تازه‌به دوران رسیده و بی‌ریشه و بی‌شناسنامه می‌خواند. اینها همه حکایت از آن دارد که اظهارات رئیس‌جمهور مبنی بر استقبال از نقد یک نمایش فریبکارانه است؛ زیرا ایشان منتقدان را به صورت عام می‌کوبد در حالی‌که بسیاری از صاحب‌نظران و اقتصاددانان نسبت به وضعیت اقتصاد کشور نقد جدی دارند."
