یکی از مشکلاتی که گاه مردم در ارتباط با بازار دارند آن است که نمی توانند نیازهای های خود را از بازار تهیه کنند و یا به تعبیر دیگر کالای موردنیاز را پیدا نمی‌کنند، یافت نشدن کالا علل متعددی می تواند داشته باشد که در هر حال حداقل دو مشکل را بوجود می آورد.
الف :موجب گرانی آن خواهد شد
ب:مردم از کمبود کالا دچار مشکل می شوند و تهیه آن به راحتی در دسترس نیست
در این زمان با چه راهکارهایی می توان گرانی و کمبود کالا را کنترل کرد.بی شک هم حاکمان جامعه و هم مردم می توانند نقش آفرین باشند. این مقاله راهکاری مناسب را تبیین می کند.
انواع رفتارهای مردم در این هنگام :
یکی از موارد بروز گرانی وجود تقاضای زیاد و عرضه کم است ؛ وقتی کالا در بازار کم عرضه شود گران می شود ؛ در این صورت چه باید کرد. و وظیفه جوامع در قبال آن چیست. به عنوان مثال فرض کنید شنیده می شود که چای در بازار کم شده است. مردم می توانند در خصوص آن سه گونه رفتار داشته باشند..
1- اقدام به خرید چای جهت ذخیره کردن آن برای آینده
2- عدم اقدام به خرید جدید یعنی خرید مثل قبل( مثلا اگر قبلا هر دو ماه یک بار ،نیم کیلو چای مصرف می کرد آلان هم به همین صورت خرید کند)
3- اقدام به فروش وعرضه کالای زیادی موجود در خانه
سوال این است که کدام روش مناسب است و مفید برای خود ما و جامعه ما خواهد بود.
هر یک از سه رفتار اثرات خاصی دارد که پس از بررسی اثرات هریک به منشأ رفتاری آن می پردازیم.
رفتار از نوع اول این اثر را دارد که موجب بروز تقاضاهای جدید غیر ضروری می شود و در نتیجه کالای موجود در بازار روز به روز کمتر می شود. و این اقدام نه تنها موجب کاهش قیمت نمی شود بلکه سبب گران تر شدن آن نیز است.
رفتار دوم که در حقیقت عدم اقدام به رفتار خاصی در قبال این مشکل است. نه موجب گرانی کالا و نه موجب ارزانی آن خواهد شد و ازاین لحاظ کاری شایسته و مناسب است زیرا که این کار تقاضاهای جدید غیر ضروری را سبب نمی شود و به مرور زمان با راهکارهای دیگر گرانی کنترل گردد.
رفتار سوم موجب ایجاد عرضه های جدید کالا می گردد و به عبارت دیگر با وجود عرضه های جدید کمبود کالا مورد نظر برطرف می شود و به دنبال آن قیمت ها کاهش می یابد. پس روشن است که بهترین رفتار در وقت گرانی کالا ناشی از کمبود عرضه آن، انجام رفتار از نوع سوم است. و اگر کسانی کالای اضافی از آن را در خانه ندارند که آن را عرضه نمایند می توانند از رفتار نوع دوم استفاده نمایند. با این شرایط است که جامعه به ثبات قیمت نزدیک خواهد و مردم در حقیقت به هم تعاون و مساعدت می کنند تا هم قیمتها ثابت بماند و هم نیاز مردم به کالا بی جواب نماند.
تحلیل رفتارهای سه گانه فوق:
رفتار نوع اول که بدترین اقدام در این زمان است می تواند ریشه در صفت ناپسند حرص داشته باشد. برخی انسانهای دوست دارند کالاها و پول و ... را جمع آوری کنند و حتی به آن هم نیاز نداشته باشد حرص به جمع اموال دنیوی دارند.
یکی دیگر از ریشه های رفتار اول ترس از فقر است. برخی انسانها می ترسند اگر آلان آن کالا را نخرند بعد نتوانند تهیه کنند. یکی از راهکارهای شیطان در فریب انسانها همین وعده فقر است.
برای تبیین بیشتر می توان گفت اینگونه افراد از وجود پول زیاد ویا کالای زیاد در خانه و انبار خود احساس آرامش می کنند
دسته ای دیگر از افراد به این کار به جهت کسب درآمد اقدام می کنند و وقتی پیش بینی می کنند که این کالا کم شده است آن را تهیه کرده و ذخیره می کنند تا وقتی گرانتر شد آن را بفروشند به اصطلاح آن را احتکار می کنند. و در حقیقت هدف آنها کسب در آمد بدون انجام زحمتی مفید و مثمر ثمر است و فقط از طریق افزایش قیمت کالا که موجبات ایجاد سود شخصی کوتاه مدت و بروز مشکلات به جامعه خواهد شد، فکر می کنند..
و اما رفتار سوم که بهترین اقدام است ناشی از آن که انسان درمی یابد نگرانی ناشی از کمبود کالا با عرضه کالا مازاد بر مصرف از بین خواهد رفت و می داند که اقدام به خرید کالا جدید نگرانی از گرانی قیمت را از بین نمی برد بلکه به نگرانی و اضطراب آن خواهد افزود. و از طرف دیگر چنین شخصی ،موثر حقیقی در تأمین حوایج را پول زیاد و یا پربودن انبار از کالا نمی داند بلکه تنها موثر را خداوند متعال می داند. اوست که به انسانها روزی می دهد و اوست که انسانها را سیراب می کند و گرسنگی آن را برطرف می کند و در وقت مریضی شفا می دهد و کلا حل همه مشکلات در نهایت با اتکاء بر خداوند است هرچند در مسیر رفع حوایج، خداوند متعال اسباب و وسایلی قرار داده است و اینک همان خدایی که به حوایج بندگان آگاه است و وسایل و اسباب تأمین حوایج را او فراهم کرده است. از انسانها می خواهد که به یکدیگر کمک کنند. تا آنچه به نفع فردی و جمعی آنها است تحقق یابد. در این وقت است که انسان از فروش کالای مازاد بر مصرف خود در بازار نه تنها احساس نگرانی نمی کند بلکه می فهمد که این کار موجب رفع مشکلات وی و دیگران خواهد شد زیرا که خداوند از چنین کاری خشنود خواهد بود.
--------------------
سیره امام صادق(علیه السلام) در این هنگام:
آنچه از راهکار مناسب در وقت گرانی کالا مطرح شده با تسمک به بیانات راه گشای معصومین برای ما حاصل شده است. امامانی که با گفتار و رفتار خود راه صحیح زندگی در دنیا و بهره مندی هر چه بیشتر از خیرات را برایمان فراهم می نمایند.
در زمان امام صادق علیه السلام وقتی پیش آمد که قیمتها در مدینه بالا رفت. امام از یکی از اطرافیانش به نام معتّب پرسید به چه میزان طعام در نزد ما هست؟ معتّب گفت: به اندازه ای که ماه های زیادی برای ما کفایت می کند . امام فرموند آنها را خارج کن و بفروش . معتب گفت در حالیکه در مدنیه طعام نیست؟! چنین کنم . امام فرمود: بفروش و هنگامی که آنها را فروختی مانند مردم روزانه طعام خرید کن.
نکته ای که تذکر به آن لازم این است که در وقتی که کالا در بازار کم نیست انسان به جهت راحتی خود ممکن است خرید چند ماه خود را یک جا انجام دهد و این نه تنها کار بدی نیست بلکه خوب هم هست. مثلا جهت صرفه جویی در وقت و مشکلات دیگر انسان برنج چندماه خود را خریداری می کند در نتیجه افراد زیادی در شهرها وجود دارند که مازاد بر مصرف چند ماه خود ذخیره غذایی دارند و این روش مورد تأیید دین است اما در وقت کمبود کالا نه تنها تهیه مازاد بر مصرف صحیح نیست بلکه شایسته است آنچه از مازاد بر مصرف در گذشته به جهت راحتی تهیه شده بود به بازار عرضه گردد تا قیمتها شکسته شود و حالت به وضعیت عادی برگردد. و آن افراد نیز مانند دیگران مقطعی خرید کنند.
علاوه بر آن، آنچه از این خاندان عصمت می آموزیم آن است که نه تنها مازاد بر مصرف را بفروشیم بلکه با آنکه توانایی داریم خوب غذا بخوریم ولکن سعی کنیم طوری زندگی کنیم و غذا بخوریم که مردم زندگی می کنند.
روایت از الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج5 ؛ ص166
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ جَهْمِ بْنِ أَبِی جَهْمَةَ عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ تَزَیَّدَ السِّعْرُ بِالْمَدِینَةِ کَمْ عِنْدَنَا مِنْ طَعَامٍ قَالَ قُلْتُ عِنْدَنَا مَا یَکْفِیکَ أَشْهُراً کَثِیرَةً قَالَ أَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ قَالَ قُلْتُ لَهُ وَ لَیْسَ بِالْمَدِینَةِ طَعَامٌ قَالَ بِعْهُ فَلَمَّا بِعْتُهُ قَالَ اشْتَرِ مَعَ النَّاسِ یَوْماً بِیَوْمٍ وَ قَالَ یَا مُعَتِّبُ اجْعَلْ قُوتَ عِیَالِی نِصْفاً شَعِیراً وَ نِصْفاً حِنْطَةً فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ أَنِّی وَاجِدٌ أَنْ أُطْعِمَهُمُ الْحِنْطَةَ عَلَى وَجْهِهَا وَ لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ یَرَانِیَ اللَّهُ قَدْ أَحْسَنْتُ تَقْدِیرَ الْمَعِیشَةِ
روایت از کتاب الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج5 ؛ ص166
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: أَصَابَ أَهْلَ الْمَدِینَةِ غَلَاءٌ وَ قَحْطٌ حَتَّى أَقْبَلَ الرَّجُلُ الْمُوسِرُ یَخْلِطُ الْحِنْطَةَ بِالشَّعِیرِ وَ یَأْکُلُهُ وَ یَشْتَرِی بِبَعْضِ الطَّعَامِ وَ کَانَ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع طَعَامٌ جَیِّدٌ قَدِ اشْتَرَاهُ أَوَّلَ السَّنَةِ فَقَالَ لِبَعْضِ مَوَالِیهِ اشْتَرِ لَنَا شَعِیراً فَاخْلِطْ بِهَذَا الطَّعَامِ أَوْ بِعْهُ فَإِنَّا نَکْرَهُ أَنْ نَأْکُلَ جَیِّداً وَ یَأْکُلُ النَّاسُ رَدِیا
از روایات فوق دو روش موثر در کنترل قیمت در وقت گرانی کالا می آموزیم:
اول : افزایش عرضه کالا :
یعنی کالایی که گران شده است و ما از قبل در خانه ذخیره کرده بودیم را به بازار عرضه کنیم مثلا به سوپر مارکت سر کوچه می فروشیم تا به مردم بفروشد.
دوم : کاهش تقاضای ناشی از تغییر الگوی مصرف:
یعنی به جای آن کالای گران شده، از کالای جانشین استفاده کنیم مثلا در روایت بیان شده که به جای گندم مقداری از جو استفاده شود و می توان به عنوان مثال گفت که اگر گوشت مرغ گران شده است می توان از حبوبات به عنوان تأمین کننده پروتین یا از قارچ استفاده کرد در این صورت تقاضای آن کالا کم می شود و باطبع در کاهش قیمت موثر است.
البته نکته اخلاقی نیز دارد که ما هم مانند دیگران غذا بخوریم اگرچه توان خرید کالای گران را داشته باشیم. و این کار علاوه بر القاء حس همدلی و افزایش همدلی در خود ،موجب تقویت قدرت صبر دیگران در این شرایط خواهد
