موضوع آلودگی هوا هر چند در سال حدود 20 هزار نفر را به کام مرگ می‌کشاند، اما همچنان راه‌حل قطعی برای آن وجود ندارد. سیل قانون، تبصره و لایحه وجود دارد و راهی برای اجرای آن پیدا نمی‌شود.
کمیته اضطرار اما آخرین تیر ترکش مدیریت شهری است که فقط مسکنی است بر آلام شهروندان آن هم با ایجاد محدودیت‌هایی برای خود آنها. هر چند همین آخرین تیر ترکش حالا مدت‌هاست که به عنوان اولین گزینه از سوی مسئولان اعلام می‌شود.
قانون چه می‌گوید؟
ماده 7 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال 1374 در خصوص زمان‌هایی که کیفیت هوا به وضیعت ناسالم می‌رسد، مقرر کرده است «در مواقع اضطراری که به علت کیفیت خاص جوی، آلودگی هوای شهرها به حدی برسد که به تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش‌پزشکی سلامت انسان و محیط‌زیست را بشدت به مخاطره بیندازد، سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری وزارت کشور، شهرداری‌ها و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ممنوعیت‌ها یا محدودیت‌های موقت زمانی، مکانی و نوعی را برای منابع آلوده‌کننده برقرار می‌کند و بلافاصله مراتب‌را از طریق رسانه‌های همگانی به اطلاع عموم خواهد رسانید.»
همچنین بر اساس دستورالعمل اجرایی وضعیت اضطراری آلودگی هوا که بر اساس تبصره 6 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا به تصویب شورای عالی ترافیک رسیده و در آن وظایف دستگاه‌های مختلف در این شرایط تعیین‌شده، در شرایط پایداری و وارونگی دما در صورتی که سازمان هواشناسی برای حداقل 48 ساعت پدیده وارونگی دما و پایداری را پیش‌بینی کند، کمیته بهداشت هوای وزارت بهداشت یکی از شرایط سه‌گانه هشدار، اضطرار و بحران را با توجه به میزان آلاینده‌ها اعلام می‌کند و پس از آن کمیته نظارت بر هماهنگی مواقع اضطراری آلودگی هوا مرکب از نمایندگان تام‌الاختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت بهداشت، وزارت کشور و سازمان هواشناسی با مسئولیت استانداری تشکیل می‌شود تا تصمیمات لازم را بر اساس دستورالعمل موجود اتخاذ و نتایج نیز از طریق دبیر کمیته به اطلاع مردم می‌رسد.
یکی از تصمیمات رایج در این شرایط، همان تعطیلی مدارس، اجرای طرح زوج و فرد از در منازل و ممنوعیت تردد در سطح شهر، تعطیلی کارخانه‌های آلاینده و در نهایت تعطیلی ادارات در شرایط بحرانی است.
مدیریت دود گرفته
«ما همه چیز کشور را به نام اضطرار و هشدار نامگذاری کردیم در حالی که می‌توانستیم پیش از رسیدن به این وضعیت کارهایی انجام بدهیم.»
اینها بخشی از حرف‌های علی سلاجقه، رئیس اتحادیه انجمن‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست است.
او می‌گوید، پیش از رسیدن به مرحله هشدار باید وظایفمان را انجام می‌دادیم که ندادیم.
سلاجقه توضیح می‌دهد: ما درست مدیریت نمی‌کنیم و کار را به مرحله بحران و اضطرار می‌کشانیم. در حالی که دولت برای مواقعی که تمام گزینه‌های مدیریتی‌اش را انجام داده و مشکلی ندارد کمیته‌ای تشکیل می‌دهد که چگونه با مشکل برخورد و مدیریت کند.
وی به سازمان‌های مدیریت ریسک در جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: در همه جای دنیا سازمان‌های مدیریت ریسک وجود دارد که ما همه مباحث مربوط به این نوع مدیریت را رها کرده و چسبیده‌ایم به مدیریت اضطرار! کمیته اضطرار آلودگی هوا چه فرقی با کمیته مدیریت بحران دارد؟ همه اینها در صورتی که واقعه اتفاق افتاده باشد، دردی را دوا نمی‌کند.
به گفته رئیس اتحادیه انجمن‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست، کمیته اضطرار باید کمیته مدیریت آلاینده‌های تهران باشد. یعنی با علمی به نام مدیریت پیشگیری کند از آنچه در آینده قرار است رخ بدهد، نه این که بنشینید تا اتفاق بیفتد و تازه کمیته اضطرار تشکیل بدهد.
او با اشاره به معلوم بودن تصمیمات کمیته اضطرار می‌گوید: چرا مدیریت هوای تهران کمیته ندارد که کار به کمیته اضطرار نرسد؟ ما که در این مورد قانون داریم. ردیف اعتباری برایش وجود دارد و بر اساس همه اینها کمیته‌ای تشکیل شود که از مسئولان ذی‌ربط وظیفه‌خواهی کند.
به باور سلاجقه، بسیاری از دستگاه‌های مسئول براساس قانون به وظایفشان عمل نمی‌کنند و باید کمیته‌ای به جای اضطرار برای بازخواست این دستگاه‌ها تشکیل شود.
کمیته اعلام هشدار
مجید عباسپور، عضو شورای عالی حفاظت محیط‌زیست، اما معتقد است کمیته اضطرار از ابتدا هم قرار نبوده تاثیری در کاهش آلودگی هوای تهران داشته باشد.
او می‌گوید: کمیته اضطرار در واقع کمیته‌ای نیست که راه حل برای آلودگی هوای کلانشهری مثل تهران داشته باشد. برای همین هدفی که از اسم آن هم مشخص است، بنیان گذاشته شده است.
او به تصمیمات این کمیته هم اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به شرایط شاخص آلایندگی، بین سازمان‌های مختلف همچون نیروی انتظامی، آموزش و پرورش و بخش‌های دیگر هماهنگی صورت می‌گیرد و به این تصمیم می‌رسند آیا ضرورتی دارد که مدارس یا دانشگاه‌ها تعطیل شوند یا خیر.
به گفته این عضو شورای عالی حفاظت محیط‌زیست، این کمیته قرار نیست در رابطه با کاهش آلودگی هوا کار کارشناسی کند و طبیعتا با وجود این انتظاری هم نباید داشته باشیم که تاثیری در کاهش آلودگی داشته باشد.
به اعتقاد عباسپور، آلودگی هوا معضلی است که باید به صورت همه جانبه به آن پرداخته شود و بخش‌های مختلفی با آن درگیر هستند.
کمیته تصمیم‌های موقتی
محمدعلی شاعری، سخنگوی کمیسیون کشاورزی هم به فلسفه وجودی چنین کمیته‌ای اشاره می‌کند و معتقد است این کمیته قرار نیست تصمیمات کارشناسی بگیرد.
او با اشاره به این که تصمیمات این کمیته هشداردهنده و موقت است می‌گوید: در شرایط عادی کارگروه‌های آلودگی هوا هم در سازمان حفاظت محیط‌زیست و هم در استان‌ها وجود دارد که بر اساس رخدادهای آلودگی هوا و قوانین و مقرراتی که وجود دارد تصمیمات لازم را اتخاذ می‌کنند، اما در سال‌های اخیر عملکرد این کمیته‌ها بیانگر این است که خیلی تاثیر چندانی در جهت مقابله و کاهش اثرات آلودگی هوا نداشته است.
به باور این عضو کمیسیون کشاورزی، راه‌حل اساسی در خصوص مشکل آلودگی هوای کلانشهرها اجرای دقیق قانون هوای پاک است.
اعمال محدودیت راه‌حل نیست
از سوی دیگر اما حسن عابدی، جانشین رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ معتقد است که آلودگی هوای تهران موضوع تازه‌ای نیست که بخواهیم با کارهای ضربتی برطرفش کنیم.
او هم در ارتباط با کمیته اضطرار می‌گوید: در این میان کمیته اضطرار فقط می‌تواند از تاثیرات مخرب آلودگی هوا روی شهروندان بکاهد؛ به این مفهوم که در مواقع هشدار وارد عمل شود و تصمیمات فوری بگیرد که از آن جمله تصمیمات بخشی هم مربوط به پلیس است.
به گفته عابدی کار پلیس در تصمیمات خروجی کمیته اضطرار معمولا بیشتر می‌شود. او به تغییر محدوده زوج و فرد اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: گسترش محدوده زوج و فرد به در منازل، تصمیمی است که کار پلیس را بسیار بیشتر می‌کند. البته اگر زیرساخت‌های لازم وجود داشت چنین هزینه‌ای را برای پلیس به همراه نداشت.
به باور جانشین فرمانده راهور تهران، تغییر محدوده زوج و فرد به عنوان تصمیمی مقطعی با تائید همین کمیته اضطرار می‌تواند به صورت مقطعی در آلودگی هوای تهران موثر باشد؛ اما عیان است که موضوع آلودگی هوا و تشویق مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی انگیزه می‌خواهد. ایجاد انگیزه برای شهروندان تنها از راه تجهیز این ناوگان و سهولت دسترسی آنها به این وسایل امکان‌پذیر است؛ وگرنه ایجاد محدودیت به واسطه تعیین محدوده جدید زوج و فرد، فقط تاثیر چند روزه در پی خواهد داشت.
با همه این شرایط حتی با وجود تصمیمات تکراری کمیته اضطرار، بسیاری از شهروندان در چند روز گذشته از این گلایه داشتند که همین تصمیمات دیر گرفته و اعلام می‌شود. گلایه‌هایی که واکنش مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران را به همراه داشت. کیومرث کلانتری البته اتهام ناهماهنگی در اطلاع‌رسانی را رد کرده و به ایسنا گفته هیچ‌گونه ناهماهنگی در اعلام مصوبات کمیته هماهنگی شرایط ویژه آلودگی هوا وجود ندارد و پخش اخبار ضد و نقیض در این باره به دلیل عجله برخی دوستان رسانه‌ای است.
با توجه به نظر کارشناسان باید تاکید کرد مسئولان پیشگیری را بر درمان مقدم بدانند؛ زیرا اگر شرایط برای بحرانی شدن آلودگی هوا مهیا نباشد نیازی به تصمیم‌های تکراری و دیر هنگام کمیته اضطرار نیست؛ کمیته‌ای که به نظر می‌رسد برای خود مدیران نیز ارزشی ندارد، چراکه اگر غیر از این بود سرسری برگزار نمی‌شد.
