اگر فرزند شما هم دچار شب ادراری است حتماً می دانید که این مشکل می تواند بسیاری از والدین را خسته و کلافه کند. البته این تنها والدین نیستند که از این مشکل رنج می برند؛ بلکه خود کودک هم ممکن است به عنوان تلخترین تجربه زندگی اش از آن یاد کند.
شب ادراری امری ناخودآگاه است و فرد بر آن اراده ای ندارد. در واقع این مشکل زمانی بروز می کند که مثانه فرد در طول خواب آن قدر پر می شود که ظرفیت آن تکمیل شده و ادرار اضافی را به شکلی غیرارادی خارج می کند. درعین حال حس پر بودن مثانه آن قدر قوی نیست که فرد را از خواب بیدار کند تا ادرار را دفع کند.
انواع شب ادراری
شب ادراری اولیه
شب ادراری اولیه حالتی است که در آن کودک از ابتدای تولد شب ادراری داشته است. علت اصلی شب ادراری اولیه را می توان نارس بودن دستگاه عصبی کودکان دانست. کودکانی که از شب ادراری اولیه رنج می برند، در هنگام خواب نمی توانند تشخیص دهند که چه زمان مثانه آن ها پر شده است به همین علت برای تخلیه مثانه خود از خواب بیدار نمی شود.
شب ادراری اولیه میتواند به علت یک یا چند مورد از عوامل زیر باشد:
کودک هنوز نمی‌تواند ادرار خود را در تمام طول شب نگه دارد.
کودک هنگامی که مثانه‌اش پر میشود، از خواب بیدار نمی‌شود.
کودک در ساعات اول شب و یا در طول شب مقدار زیادی ادرار تولید می‌کند.
عادات دفع ادرار کودک در طول روز ضعیف و ناسالم است.
شب ادراری ثانویه
به حالتی از شب ادراری کودکان گفته میشود که بعد از آنکه کودک مدت زمان قابل توجهی (حداقل شش ماه) را بدون شب ادراری گذرانده است، مجدداً شروع شده است. شب ادراری ثانویه میتواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای یا یک مشکل عاطفی در کودک باشد. در کودکانی که مشکل شب ادراری ثانویه دارند به احتمال زیاد علائم دیگری از قبیل بی‌اختیاری ادرار در طول روز نیز دیده میشود. شایع‌ترین علل شب ادراری ثانویه شامل موارد زیر است:
عفونت مجرای ادرار: تحریک مثانه در اثر عفونت مجرای ادرار میتواند باعث احساس درد در قسمت پایین شکم، احساس سوزش در هنگام ادرار، احساس نیاز شدید به دفع ادرار و نیز تکرر ادرار شود.
دیابت: مقدار قند (گلوکز) موجود در خون بیماران مبتلا به دیابت نوع یک خیلی زیاد است. یکی از پیامدهای بالا بودن میزان گلوکز خون آن است که ادرار بیشتری در بدن بیمار تولید میشود.
ناهنجاری‌های ساختاری یا آناتومیکی: ناهنجاری‌های موجود در اندام‌ها، عضلات و اعصابی که در ساختار دستگاه ادراری نقش دارند میتواند منجر به بروز بی‌اختیاری ادرار و یا سایر بیماری‌های عامل شب ادراری ثانویه شود.
مشکلات عصبی: ناهنجاری‌های سیستم عصبی و یا آسیب‌ها و بیماری‌هایی که دستگاه عصبی را درگیر می‌کند میتواند در تعادل عصبی بسیار ظریفی که بر سیستم کنترل ادرار حاکم است اختلال ایجاد کند.
مشکلات عاطفی: گاهی اوقات استرس و مشکلات روحی که کودکان در خانه با آن روبرو هستند باعث بروز شب ادراری در آنان میشود. تغییرات اساسی در روند عادی زندگی کودکان مانند شروع مدرسه، تولد یک نوزاد جدید، اسباب‌کشی به یک خانه جدید و یا هر نوع استرس دیگر میتواند باعث ایجاد شب ادراری در کودکان شود.
الگوی خواب: آپنه یا وقفه انسدادی در خواب (که علائم آن به صورت خر و پف با صدای بسیار بلند و یا خفگی در حین خواب است) میتواند در بروز شب ادراری ثانویه نقش داشته باشد.
عفونت کرمک: که علائم آن شامل خارش شدید در ناحیه مقعد و آلت تناسلی است میتواند باعث شب ادراری ثانویه شود.
نوشیدن آب و مایعات به مقدار زیاد
اقدامات کمک کننده در درمان شب ادراری کودکان
۱- جلوگیری از خوردن مایعات توسط کودک قبل از خواب
والدین باید همیشه این نکته را به فرزندان خود یاد آوری کنند که قبل از خوابیدن نباید مایعات بنوشند و تا زمانی که کودک این کار را رعایت کند این مسئاله را مدام به او یاد آوری کنند.
نوشیدن یک لیوان آب قبل از خوابیدن باعث شب ادراری می شود، بنابراین از ساعت ۴ بعدازظهر به بعد به کودک نباید هیچگونه مایعاتی داده شود، ولی اگر حقیقتاً کودک تشنه است، پدر و مادر نباید او را از خوردن مایعات منع کنند.
۲- تشویق و ترغیب کودک برای نوشیدن مایعات در روز
پدر و مادر باید کودک را تشویق کنند که در خلال صبح و بعدازظهر (تا ساعت ۴ بعدازظهر) هرچه میخواهد مایعات بنوشد. زیاد نوشیدن مایعات سبب میشود که ادرار کودک زیاد شود و زیاد شدن ادرار سبب میگردد که ادرار در مثانه جمع و سبب گشاد شدن مثانه گردد.
۳- پوشاندن لباس مناسب به کودک هنگام خواب
کودکی که دچار شب ادراری است، تا قبل از سن چهار سالگی غیر از پیژامه، باید یکی دو عدد پارچه جلوی دستگاه تناسلی او گذاشته شود. گذاشتن پارچه سبب میشود که قسمتی از ادرار کودک جذب پارچه‌ها شود.
موقعی که کودک سه یا چهار شب متوالی ادرار نکرد، گذاشتن کهنه را باید قطع کرد. اگر گذاشتن پارچه باعث ناراحتی و زجر کودک میگردد، نباید آنرا به‌کار برد.
از سن ۴ سالگی به‌بعد، هیچگاه نباید کودک را پیچید یا پارچه‌ای جلوی دستگاه تناسلی او گذاشت، زیرا ممکن است کودک حس کند که هنوز شیرخوار است و نسبت به‌موضوع شب ادراری خود بی‌تفاوت شود. این احساس، مانع حس مسئولیت کودک و تلاش برای برطرف کردن مشکل خود می شود.
۴- جلوگیری از خیس شدن و بو گرفتن رختخواب کودک
به‌علت ادرار کردن مکرر کودک، رختخواب او همیشه بوی ادرار خواهد داد. برای جلوگیری از بو گرفتن رختخواب، میتوان از پوشش پلاستیکی روی تشک کشید و پتو یا ملحفه‌ای برای کودک انتخاب کرد که قابل شستشو باشد و در ضمن پلاستیک نازکی زیر ملحفۀ پتو قرار داد تا از خیس شدن مکرر پتو یا ملحفه جلوگیری کرد.
۵- موقع بیدار شدن کودک در صبح اقدامات زیر را انجام دهید.
صبح روزی که کودک در رختخواب خود ادرار کرده است، خودش باید پیژامه و زیرپوش خیس یا خشکش را درآورد و در ظرف آب و در محلی که مادر تعیین کرده است بریزد تا خیس بخورد و بوی آن از بین برود. همچنین کودک باید ملحفه‌های خیس و کثیف شده را جمع‌آوری نماید و به‌محل لباسشویی ببرد.
مادر باید تا سن ۷ تا ۸ سالگی بر او نظارت کند. اگر بدن کودک بوی ادرار می‌دهد، باید آن روز صبح، کودک حمام بگیرد تا مورد سؤال و تمسخر همسالان خود قرار نگیرد.
از نظر بهداشتی ضرورت ندارد هر روز ملحفه‌ها شسته شود، زیرا ادرار کودک معمولاً عاری از میکروب است. اگر هر شب قبل از خوابیدن کودک، حولۀ خشکی در ناحیۀ باسن کودک قرار دهید، وجود حوله سبب میشود که شستشوی ملحفه‌ها کمتر شود.
رختخواب خیس شدۀ کودک را میتوان صبح‌ها در معرض هوا قرار داد تا در مدت چند ساعت خشک شود.
۶- پدر و مادر باید به کودک یادآوری کنند که در خلال روز تا آنجایی که میتواند ادرار خود را نگه دارد
بدون عصبانیت و مشاجره به‌کودک یادآوری نمایید تا حدی که میتواند ادرار خود را در روز نگه دارد و سپس برای دفع ادرار به توالت برود.
