بیانیه ترامپ و موضع گیری اروپایی ها حاکی از چند نکته است:
1 - ترامپ همچنان سیاست «برجام زخمی» را دنبال می کند. بر این اساس آمریکا از برجام خارج نمی شود اما همیشه با رفتارهایی آینده برجام را مبهم باقی نگاه می دارد تا بنگاه های اقتصادی بین المللی نتوانند ریسک همکاری اقتصادی با ایران را بپذیرند.
2- رفتارهای پیشین و شخصیت ترامپ حاکی از این اصل است که نمی توان او را کنش‌گر عقلانی محسوب کرد، در نتیجه مواضع وی را نمی توان، موضعی قطعی دانست و معلوم نیست که ترامپ تا چهار ماه آینده چقدر پایبند شرط خود خواهد بود . با توجه به این که قطعا امکانی برای مذاکره درباره برجام وجود ندارد و شرط او اجرایی نخواهد شد، مشخص نیست که آمریکا از برجام خارج خواهد شد یا همچنان با ادبیاتی متفاوت سیاست برجام زخمی را ادامه خواهد داد.
3- در این میان آن چه مهم به نظر می رسد موضع محتاطانه اروپایی هاست. آن ها تاکنون با صراحت اعلام می کردند که مذاکره بر سر برجام موجود در دستور کارشان نیست اما اکنون همگی به جای این که بر موضع قبلی و همیشگی خودشان تاکید کنند، از بررسی و تصمیم گیری درباره شروط ترامپ صحبت می کنند البته ممکن است بعد از بررسی، بر موضع پیشین خود تاکید کنند، اما این که آن ها این موضوع را قابل بررسی دانستند، مسئله ای است که ما باید در محاسبات خود آن را لحاظ کنیم و نباید به اروپایی ها خوش بین باشیم. واقعیت این است که لغو شدن برجام دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد و آن چه شرایط پس از لغو برجام را رقم می زند موضع اروپایی ها له یا علیه منافع ماست.
4- در عین حال به نظر می رسد متغیر تاثیرگذار دیگر در چهار ماه آینده درباره آینده برجام، اتفاقات داخلی آمریکا خواهد بود و شاید راز اصلی موضع احتیاطی اروپایی ها نیز به این مسئله برگردد. روز به روز احتمال کلیدخوردن رسمی برکناری ترامپ قوی تر می شود و مقدمات و زمینه های این مسئله از طریق مختلف آماده شده است و فقط نیاز به یک تصمیم جدی توسط جمهوری خواهان دارد که با توجه به شکستی که جمهوری خواهان در انتخابات اخیر ایالت آلاباما و به رغم حضور تمام قد ترامپ در حمایت از نامزد شناخته شده آن ها و آن هم بعد از 25 سال خوردند، بسیاری از کارشناسان به هیچ وجه این مسئله را دور از انتظار نمی دانند. البته روشن است که ادامه رئیس جمهوری ترامپ به دلیل رفتارهای غیرطبیعی و تصمیمات رادیکال اش برای ما بهتر از یک رئیس جمهور جمهوری خواه مانند مایک پنس است که نسبت به ایران مواضع بسیار تند دارد اما شخصیت و رفتار غیرمعقولی مثل ترامپ را ندارد. اگر پروسه برکناری ترامپ کلید بخورد همه معادلات از جمله برجام دستخوش تحول می شود و احتمال ماجراجویی ترامپ در سیاست خارجی برای تاثیرگذاری بر بحران مشروعیت داخلی تقویت و همزمان زمینه همراهی نکردن اروپا با زیاده خواهی ترامپ نیز بیشتر می شود.
5- از آن چه ذکر شد می توان تحلیلی را که سال هاست بر آن تاکید می شود مجدد تکرار کرد. ما اگر می خواهیم آینده کشورمان به مسائل داخلی دیگر کشورها وصل نباشد و نگران این نباشیم که چه اتفاقی در فلان کشور می افتد ، باید از فرصت ها استفاده کنیم و با اجرایی کردن سیاست های اقتصاد مقاومتی، حرکت به سمت اقتصاد درون زا و برون گرا را سرعت ببخشیم. ما باید خود را برای اداره کردن کشور با اقتصاد بدون فروش نفت آماده کنیم و این استراتژی همین روزها باید خود را در بودجه 97 با کاهش جدی هزینه های زاید و ایجاد درآمدهای منطقی غیر نفتی و سیاست های حمایت از تولید داخل نشان دهد. ضمن آن که برای حفظ برجام موجود نیز به پیام سیاسی این تصمیمات نیاز شدید داریم.
محمد سعید احدیان
