برخلاف باور بیشتر مردم که بازی را تنها وسیله‌ای برای صرف انرژی مازاد می‌داند، کودک هنگام بازی بخشی از نیروی ذهنی و بدنی خود را به‌کار می‌گیرد و آن را بخشی از زندگی خود می‌داند، اما نباید این نکته را فراموش کرد که بازی یک عملکرد هدفمند است که حتی اگر نتیجه‌ای هم نداشته باشد، کودک از آن لذت می‌برد.
کودکان به وسیله بازی کردن با اطرافیان خود ارتباط برقرار می‌کنند. بسیاری از بازی‌هایی که کودکان در طول رشد خود انجام می‌دهند، تاثیر زیادی بر تجارب بزرگسالی آنها دارد. به بیان دیگر، بازی و اسباب‌بازی می‌تواند رابطه‌ای بین کودک و فرهنگ جامعه‌اش برقرار کند و موجب آماده‌سازی جسمی، فکری و عاطفی او برای ورود به دنیای بزرگسالان باشد.
کودک از راه بازی دنیای پیرامون خود را می‌شناسد و آن را تجربه می‌کند. در جریان بازی احساسات خود را بیان می‌کند، آرزوهایش را به واقعیت نزدیک و بر نگرانی‌ها و اضطرابش غلبه می‌کند. همچنین بازی موثرترین عامل در رشد شناختی او است. بازی‌های تخیلی حافظه کودک را توانمند می‌کند و در بازی‌های نمایشی از لغات توصیفی بیشتری نسبت به دایره لغات روزمره استفاده خواهدکرد.
اگر می‌خواهید فرزندتان در آینده عملکرد مناسبی داشته باشد، باید مراحل مختلف رشد را به خوبی طی کند. برخورداری از فرصت کافی برای بازی آزاد به سپری شدن موفقیت‌آمیز مراحل رشد کمک فراوانی می‌کند. در واقع، شما با بازی کردن درست با کودک شالوده ارتباطی غنی را با او پی‌ریزی می‌کنید. رابطه غنی با کودک سبب دلبستگی ایمن و نشاط او، کاهش لجبازی و پرخاشگری و پذیرش آسان‌تر قوانین از سوی او می‌شود.
شناختن بازی‌های متناسب با سن، داشتن مهارت کافی برای بازی با کودک و خرید اسباب‌بازی‌هایی مناسب با توانایی‌هایش عوامل موثری است که به شما در این زمینه کمک خواهد کرد.
به طور کلی ۳ نوع بازی داریم
• بازی فردی: کودک تا قبل از ۲ سالگی تنها به بازی فردی می‌پردازد، به این معنی که به تنهایی بازی می‌کند. ساعت‌ها با یکی از اعضای بدنش یا یک اسباب‌بازی مشغول می‌شود و به همسالان یا بزرگسالان برای بازی نیازی نمی‌بیند. به علاوه، بازی‌های کودک در این سن، عمدتا به‌صورت اکتشافی است. به این معنی که کودک نسبت به بدن خود و محیط اطرافش بسیار کنجکاو است و کشف نقاط مختلف خانه و سرگرم شدن با وسایل مختلف که در گوشه و کنار خانه وجود دارند برای او یک بازی محسوب می‌شود. نکته مهم این است که کودک را به‌خاطر اکتشافاتش سرزنش نکنید تا حس کنجکاوی وی سرکوب نشود.
• بازی موازی: از سن ۲ تا ۳ سالگی کودک به بازی موازی می‌پردازد. بازی موازی به این‌گونه است که دو کودک در فاصله ۵۰ سانتی‌متری یا کمتر و بیشتر هر دو به یک بازی (مثلا ماشین بازی) مشغول هستند. گاهی به یکدیگر نگاه می‌کنند و اسباب‌بازی‌های خود را با هم عوض می‌کنند، ولی هیچ تعامل دیگری با هم ندارند. به اصطلاح کنار هم بازی می‌کنند، ولی با هم بازی نمی‌کنند. بازی دیگر در این سن بازی نمادی ساده است. به این مفهوم که کودک مثلا یک خیار را جلوی گوش خود می‌گیرد و شروع به حرف زدن می‌کند، گویی آن خیار یک تلفن است و گاهی همان خیار را دم گوش شما می‌گیرد و با ایما و اشاره به شما می‌فهماند که با آن صحبت کنید. این بازی‌های نمادی آغاز شکل‌گیری قوه تخیل و خلاقیت است.
• بازی اجتماعی: کودک بعد از ۳ سالگی با همسالان خود همبازی می‌شود. هنگام بازی دائم با آنها در تعامل است و تنها در این سن کودک قادر به انجام بازی‌های مشارکتی و دسته‌جمعی خواهد بود و هنگام بازی با مفاهیمی مانند رعایت نوبت و برد و باخت آشنا خواهد شد. به همین دلیل است که در این سن وجود همبازی برای کودک اهمیت پیدا می‌کند؛ خواه این همبازی خواهر و برادر یا دوست مهدکودک یا کودکان حاضر در زمین بازی پارک باشد، کودک نیازمند آنهاست. پس باید از این سن شرایطی برای او فراهم کرد تا بتواند با همسالانش ارتباط برقرار کند.
چه نوع اسباب‌بازی برای کودکم بخرم؟
• با توجه به سن کودک و توانایی‌های کودک باید برای او اسباب‌بازی خرید.
• اشکال یا وسایل ساده سیاه و سفید، اشیایی که دارای خطوط با رنگ‌های متمایز هستند و جغجغه مناسب کودکان زیر 3 ماه است.
• اسباب‌بازی‌های نرم، پارچه‌ای و صدا دار برای شیرخواران ۴ تا ۷ ماه مناسب است!
• عروسک‌های بزرگ، استفاده از سطل که اسباب‌بازی‌ها را در آن بریزد و خالی کند، اسباب‌بازی‌هایی که با فشار دکمه آن می‌تواند صداهای گوناگون بشنود مناسب سن ۸تا ۱۲ ماهگی است.
• برای کودکان 1 تا 2 سال میخ‌های بازی که با چکش فرو می‌روند، توپ بازی برای یادگرفتن پرتاب و گرفتن آن و اسباب‌بازی‌های کشیدنی، ماژیک‌های پهن که در دست گرفتن آن آسان باشد و کتاب‌های داستانی ساده با نقاشی‌های بزرگ وهرم هوش که چینش از بزرگ به کوچک را به کودک یاد می‌دهد بسیار خوب است.
• بین 2 تا 3 سالگی وسایلی برای بازی‌های تقلیدی مانند وسایل آشپزی، تلفن، ماشین، عروسک و کالسکه، اسباب‌بازی‌هایی که به کشف محیط کمک می‌کنند مانند سطل و وسایل بازی با شن، تاب‌بازی، بازی‌هایی همراه با کار دست مانند نقاشی با انگشت، خمیربازی، بستن و باز کردن پیچ و پازل‌های ساده توصیه می‌شود.
• بعد از ۳ سالگی با توجه به توانایی کودک می‌توانید از بازی‌های فکری متناسب با سن او استفاده کنید. با بالاتر رفتن سن کودک و از ۴ سالگی به بعد بازی‌های مبتنی بر برد و باخت را به اسباب‌بازی‌های او اضافه کنید.
8 توصیه به والدین شاغل و بی‌حوصله
بیشتر والدین زمانی که از محل کار به منزل می‌روند، اولین کاری که برای سرگرم کردن کودک خود انجام می‌دهند این است که تلویزیون را روشن کنند. ما به شما چند روش می‌آموزیم که بسیار بهتر از تلویزیون است و فعالیت کودک را بیشتر می‌کند و رابطه کودک را با خانواده محکم‌تر خواهد کرد.
1. پازل‌های مناسب با سن او تهیه کنید یا تصویر یا عکسی را که خیلی به آن علاقه‌مند است به‌صورت پازل درآورید و از او بخواهید آن را برای شما درست کند.
2. یک کتاب از کتاب‌های کودک را انتخاب کنید. به او کمک کنید یک استودیوی کوچک برای خود درست کند؛ مثلا با انداختن یک پتو یا یک ملحفه می‌توان این کار را انجام داد. حالا از کودک بخواهید زیر پتو برود و با نور چراغ قوه کوچک خود مانند یک گوینده رادیو برای شما این قصه را بلند بخواند.
3. یک نقشه جلوی او بگذارید و از او بخواهید بر اساس نوع نقشه جاده اصلی؛ بزرگراه‌ها، کوه‌ها، پل‌ها، رودخانه‌ها یا پارک‌ها را مشخص کند.
4. اگر در سنین بالاتر است، از او بخواهید نامه‌ای برای دوستان، فامیل و اعضای خانواده بنویسد و تمام کارهایی را که در طول هفته انجام داده و اتفاقات جالب را بنویسد. اگر در سنین پایین‌تر است، از او بخواهید نقاشی آن را بکشد.
5. از او بخواهید پرچم کشور یا یک نقاشی روی یک تکه کاغذ بکشد. حالا چوبی به آن وصل کرده و برای او پرچم درست کنید. حالا از او بخواهید با زمزمه آهنگ مورد علاقه‌اش رژه برود.
6. از کودک بخواهید در مرتب کردن کمد یا کشوی لباس به شما کمک کند یا اگر بزرگ‌تر است، به او بگویید کشوی میز یا لباس و کمد خود را مرتب کند.
7. از او بخواهید برای شما یک کاردستی مثلا کلاه یا کارت تبریک درست کند. وسایلی مثل قیچی در اختیار او قرار ندهید. اگر کوچک‌تر است، خودتان به کمک او بروید.
8. از شب قبل برای روز‌هایی که مشغله زیادی دارید، فکر کنید. رسیدگی به فرزندمان هم جزو وظایف ماست پس برای او هم برنامه‌ریزی مخصوص به خود داشته باشید.
کدام کودکان به بازی‌درمانی نیاز دارند؟
بازی‌درمانی یکی از روش‌های موثر در درمان مشکلات روانی کودکان است. در روند بازی می‌توان به بسیاری از ویژگی‌ها و مسائل کودکان پی برد. این تکنیک براساس انعکاس رفتار کودک است و در آن احساسات کودک شناسایی شده و به او منتقل می‌شود، به‌طوری که کودک به رفتار خود آگاه می‌شود. بازی‌درمانگر در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده و تلاش می‌کند کودک تخلیه هیجانی داشته باشد و در حل و فصل مشکلات کودک به او کمک می‌کند. در این روش، به کودک کمک می‌کنند حق انتخاب‌های خود را شناسایی کند و توان ابراز احساسات داشته باشد.
بازی‌درمانی به درمان انواع اختلالاتی که ریشه در احساسات و هیجانات کودک دارد و سازگاری او را با محیط دچار مشکل کرده است، مشکلات رفتاری، اضطرابی، وسواس، افسردگی، ترس و شب‌ادراری کمک می‌کند.
چگونه از بچه‌هایمان مراقبت کنیم؟
• به فرزندان خود یاد بدهید از ارتباط با غریبه‌ها بپرهیزند.
• در اماکن عمومی اجازه ندهید دیگران کودکان‌تان را لمس و نوازش کنند.
• به‌راحتی به افراد غریبه بگویید: «فرزند من یاد گرفته اجازه لمس به دیگران ندهد.»
• از بچه‌ها نخواهید دیگران را «خاله» یا «عمو» صدا کنند.
• به فرزندان خود یاد دهید در اماکن عمومی از شما فاصله نگیرند. پاسخ سوال‌های افراد غریبه را ندهند و از آنها خوراکی قبول نکنند و از خود و خانواده اطلاعات ندهند.
• به کودکان خود اجازه ندهید در محوطه مسکونی و در کوچه و خیابان بدون حضور والدین مشغول بازی شوند. لازم به یادآوری است بیشترین موارد کودک‌آزاری و ربودن در مورد کودکان رها اتفاق می‌افتد.
12 توصیه برای بازی با کودکان
1. بازی کردن با کودک فقط مسوولیت مادران نیست و پدران هم باید با کودک بازی کنند.
2. با تلفن‌همراه روشن و دغدغه‌های دیگر وارد بازی با کودک نشوید.
3. قبل از شروع بازی مدتی که می‌خواهید با او بازی کنید را بگویید.
4. اجازه دهید او خودش بازی‌ها و نقش‌ها را انتخاب کند، حتی اگر بازی‌های تکراری انجام دهد.
5. هنگام بازی با خیالپردازی‌های کودک پیش بروید، حتی اگر در بازی کارکرد و نام وسایل را تغییر دهد.
6. هنگام بازی لمس و تماس بدنی مناسب با او داشته باشید.
7. در زمان بازی بر رابطه‌تان با کودک تمرکز کنید، نه بر مشکل و مساله او.
8. کاری را برای کودک انجام ندهید که خودش می‌تواند آن را انجام دهد. با این شیوه احساس توانمندی را از او سلب می‌کنید. برای مثال اگر کاری برای کودک پیچیده بود؛ مثل باز کردن در یک جعبه یا بستن آن، صبورانه کودک را مشاهده و تلاش او را تشویق کنید.
9. از کلمات «باید و نباید» و «چرا» هنگام بازی استفاده نکنید.
10. اگر هنگام بازی کودک کاری انجام داد که برای خودش یا وسایل یا شما آسیب‌رسان بود، محدودیت وضع کنید.
این محدودیت‌ها باید در کمتر از ۱۰ کلمه بیان شود.
11. لحن شما هنگام گذاشتن محدودیت باید عاری از خشونت، ولی مقتدرانه باشد.
12. هیچ‌گاه قوانین و محدودیت‌ها را در حالت ایستاده به کودک نگویید و روبروی او بنشینید.
