آنفلوانزا بیماری حاد تنفسی است که می تواند موجب بستری شدن یا حتی مرگ و میر شود. این بیماری با تب، سردرد، درد عضلانی، تعریق، آبریزش بینی، گلودرد و سرفه تظاهر می کند. سرفه اغلب شدید و برای مدتی طولانی ادامه می یابد.
حدود 90-80 درصد از مرگ و میرهای مرتبط با آنفلوانزا در افراد بالای 65 سال رخ می دهد. امروزه واکسیناسیون برای مقابله با بیماری های عفونی، ضروری است. واکسن ها، میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی را در سطح جهان کاهش داده اند. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده 80 درصد بیماری های عفونی در جهان مربوط به بیماری هایی است که منجر به مرگ بیش از 20 میلیون نفر در جهان شده است.
اولین نسل از واکسن ها، از میکرو ارگانیسم های زنده و ضعیف شده تهیه می شد. در تهیه نسل دوم واکسن ها از قطعات خرد شده ویروس استفاده شد. واکسن آنفلوانزای اگریپال تنها واکسن مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا در واکسن های نسل 3 در ایران است که در تهیه اش با استفاده از DNA ویروس، تنها آنتی ژن های سطحی ویروس تولید و در واکسن استفاده می شود که به کاهش بروز عوارض ناخواسته کمک می کند.
در نسل 4 واکسن ها، مانند فلواد که تنها واکسن مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا در این گروه در بازار ایران است، از موادی موسوم به ادجوانت استفاده می شود که با کشاندن سلول های Thelper به محل تزریق موجب افزایش بسیار اثربخشی واکسن می شود. این واکسن در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف تر، افراد بالای 65 سال و افراد دارای بیماری های زمینه ای که بیشتر در معرض آنفلوانزا قرار دارند یا ابتلا به آنفلوانزا موجب بروز خطرات بیشتری می شود، به صورت ویژه پیشنهاد می شود.
در حال حاضر تحقیقاتی در حال انجام است تا بر اساس آنها بتوان واکسنی طراحی کرد که هم مقرون به صرفه باشد و هم به صورت اختصاصی، سیستم ایمنی را ضد پاتوژن تحریک کند.
واکسن های آنفلوانزایی که در بازار ایران عرضه می شوند، واکسن های سه ظرفیتی است که در برابر آنفلوانزای A(H1N1)، ویروس آنفلوانزای A(H3N2) و ویروس آنفلوانزا B سوش (Brisbane) مقاومت ایجاد می کنند. در واکسن های چهار ظرفیتی علاوه بر ویروس های مذکور، آنتی ژن سطحی ویروس آنفلوانزای B سوش (Phuket) نیز اضافه شده است.
زمان و عوارض واکسن
این واکسن به صورت سالانه و بر اساس سوش های غالب شناخته شده ویروس آنفلوانزای انسانی در همان سال تهیه و تولید می شود. به عنوان مثال در سال جاری این واکسن ها در مقابل ویروس های آنفلوانزای A میشیگان و هنگ کنگ مقاومت ایجاد می کنند، در حالی که سال گذشته از سوش های آنفلوانزای A کالیفرنیا و هنگ کنگ استفاده می شده است.
بنابراین ذخیره کردن واکسن برای سال های بعد ارزش ندارد و مصرف آن برای پیشگیری در برابر ابتلا به آنفلوانزای انسانی موثر نخواهد بود. بیشترین زمان احتمال به آنفلوانزا ماه های مهر تا اسفند است. واکسن آنفلوانزا 3-2 هفته پس از تزریق علیه 3 سویه از ویروس ها محافظت ایجاد می کند. بنابراین دقیقا قبل یا بعد از واکسیناسیون احتمال درگیری با سویه های بیماری زا وجود دارد.
واکسن های آنفلوانزا در تمامی مراحل بارداری قابلیت مصرف دارند. اطلاعات عمده تری در مورد بی خطری این دارو در 3 ماهه دوم و سوم نسبت به 3 ماهه اول بارداری در دسترس است. همچنین واکسن آنفلوانزا را می توان در دوران شیردهی تجویز کرد.
مانند تمام فراورده های دارویی این واکسن هم ممکن است در برخی افراد موجب عوارض جانبی مانند سردرد، تعریق، درد عضلات، درد مفاصل، تب، ضعف، خستگی، سرخی و ورم و سختی محل تزریق شود که این عوارض معمولا طی 1 تا 2 روز بدون درمان برطرف می شود.
عوارضی مانند تب بالا، تغییر در رفتار و هوشیاری، کهیر، راش ها و ضایعات پوستی منتشره، گرفتگی و خشکی صدا و مشکلات تنفسی مانند سختی تنفس، ضربان قلب بالا و ضعف شدید بدنی همراه رنگ پریدگی، حساسیت شدید و فوری در افرادی که به تخم مرغ حساسیت دارند، احساس گیجی و خستگی، تورم اطراف چشم ها و لب ها، نشانگان گیلن باره با علائم فلج بالا رونده ناشی از گرفتاری اعصاب محیطی و شوک آنافیلاکتیک، جدی است و بلافاصله باید به پزشک مراجعه کرد.
چه کسانی واکسن بزنند/ نزنند؟
بر اساس دستور سازمان بهداشت جهانی، افراد دارای بیماری زمینه ای مانند بیماران دیالیزی و شامل سیروز و پیوند کبد، بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی یا رادیوتراپی قرار دارند و کارمندان بهداشتی – درمانی حتما باید واکسینه شوند. همچنین سایر افراد، به ویژه افراد بالای 65 سال و کودکان 3 تا 12 سال نیز باید واکسن آنفلوانزا را تزریق کنند. افرادی که بیماری هایی مانند پرفشاری خون، دیابت، مشکلات ریوی و کبدی، نارسایی کلیوی و کم خونی دارند و همه کسانی که به نوعی با داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی سروکار دارند نیز بهتر است این واکسن را تزریق کنند.
این واکسن در کودکان زیر 36 ماه به میزان 3 دوز به فاصله 45 روز، تزریق می شود که هر دوز مصرفی برای این کودکان، نصف دوز بزرگسالان است. همچنین برای کودکان 36 ماه تا 12 سال که برای نخستین بار این واکسن را تزریق می کنند، طی دو مرحله و با دوز کامل تزریق می شود، اما برای افراد بالای 12 سال فقط یک بار تزریق می شود.
تزریق این واکسن در اطفال و افرادی که نقص ایمنی دارند یا افراد مسنی که بیماری های زمینه ای مانند آسم یا سرطان دارند، می تواند موجب افزایش ایمنی بدن در برابر سرماخوردگی شود. تزریق واکسن در کسانی که سابقه واکنش آلرژیک به مواد موجود در واکسن آنفلوانزا را دارند مانند تخم مرغ، فرمالدئید، جنتامایسین، کسانی که در زمان مراجعه برای تزریق واکسن تب یا عفونت حاد داشته باشند، کسانی که سابقه ابتلا به نشانگان گیلن باره را داشته باشند و شیرخواران زیر 6 ماه ممنوع است.
واکسن های نسل 4
واکسن های عادی برای افرادی که نیاز به تحریک بیشتر سیستم ایمنی دارند، مانند افراد دارای ضعف سیستم ایمنی یا افراد مسن کارایی کافی ندارد. به همین علت موادی تحت عنوان ادجوانت به این گروه از واکسن ها اضافه می شود که موجب افزایش در معرض قرار گرفتن سلول های T و در نتیجه افزایش پاسخ ایمنی می شود.
ویژگی اختصاصی این واکسن، ایمن سازی فعال علیه آنفلوانزا در سالمندان (65 سال به بالا) است، به خصوص در افرادی که خطر عوارض ناشی از آنفلوانزا در آنها بیشتر است، برای مثال بیماران تحت تاثیر بیماری های مزمن زمینه ای شامل دیابت و بیماری های قلبی – عروقی و تنفسی.
