در حالی این روزها برجام روی دستان امریکایی ها و متحدان اروپایی شان بالا و پایین می شود که دولت جدید آمریکا سعی می کند مقامات اروپا را در جهت اهداف خاصی با خود همراه سازد.
طبق آن چه در کنگره امریکا مصوب شده است، هر ۹۰ روز یک بار، رئیس جمهور این کشور باید درباره روند پایبندی ایران به برجام، گزارش خود را اعلام کند و ترامپ در روزهای قبل ضمن انجام این کار، تحریم های دیگری را هم علیه ایران امضا کرد. موعد بعدی ارائه گزارش، طی روزهای آینده و در ماه اکتبر خواهد بود.
رکس تیلرسون وزیر امور خارجه امریکا، در جهت هدف خاص آمریکا در برجام که همانا تجدیدنظر در آن است، تمام تلاش خود را صرف کرد تا سه کشور اروپایی امضا کننده توافق هسته ای با ایران را به تمدید محدودیت های این توافق راضی کند. پس از آن، رویترز با استناد از منابع آگاه اعلام کرد که دولت ترامپ در حال آماده سازی طرحی است که به وسیله آن فشارها را بر تهران برای جلوگیری از برنامه های موشکی بالستیک و حمایت از شبه نظامیان در عراق و سوریه افزایش دهد و به زعم یک مقام ارشد دولت آمریکا «این طرح یک استراتژی گسترده ای درباره طیف وسیعی از فعالیت های شرورانه ایران در حوزه های مالی، حمایت از تروریسم، بی ثبات سازی منطقه بویژه در سوریه، عراق و یمن را در بر می گیرد.» همچنین جاسوسی سایبری و گسترش بالقوه طرح های هسته ای ایران را نیز در بر گرفته و در پی آن است تا در صورتی که ایران توافق هسته ای را نقض کند تحریم های اقتصادی سخت تری علیه ایران وضع کند.
علاوه بر موارد ذکر شده، این طرح به نیروهای دریایی ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس اجازه می دهد که در صورت تعرض قایق های مسلح سپاه پاسداران، واکنش شدیدتری نشان دهند. منابع خبری گفته اند که این طرح مورد موافقت قرار خواهد گرفت و پیش از پایان ماه سپتامبر منتشر خواهد شد.
این طرح اولیه از سوی جیمز ماتیس وزیر دفاع، رکس تیلرسون وزیر خارجه، اچ آر مک مستر، مشاور امنیت ملی و دیگر مقامات بلند پایه واشنگتن تهیه شده است و روز جمعه گذشته در جریان اجلاس شورای امنیت ملی به دونالد ترامپ رئیس جمهوری ارائه شد.
با وجود این که ترامپ و کارگزارانش، پیش و بعد از انتخابات ریاست جمهوری، مخالفت خود را با برجام ابراز کرده بودند، در عین حال عدم پای بندی ترامپ به برجام طبق گفته نیکی هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل و در "موسسه امریکایی اینترپرایز" به معنای لغو یا خروج از آن نیست.
هیلی با این اظهارات، راه حلی برای رئیس جمهور امریکا قرار می دهد که در عین عدم خروج از برجام، نقض مفاد آن را از سوی ایران اعلام کند و در واقع بر پایه این راه حل نیکی هیلی، تصمیم گیری در خصوص آینده برجام به کنگره واگذار می شود که در صورت برداشت ناروای آنان از عدم پایبندی ایران به اجرای برجام، نمایندگان کنگره می‌توانند تحریمهای قبلی ایران را دوباره بازگردانند یا تحریمهای جدیدی را علیه تهران اعمال کنند .رویترز گزینه نیکی هیلی مبنی بر اعلام عدم پای بندی ایران به مفاد برجام را بدون لغو برجام، مطلوب ترین گزینه می داند.
از سوی دیگر مقامات دولت قبلی آمریکا نیز حمایت از برجام را در دستور کار خود قرار داده اند و حتی حمایت از برجام در سخنان اخیر وندی شرمن، قائم مقام سابق وزارت خارجه امریکا و سرپرست رادیکال تیم آمریکا در مذاکرات برجام وجود داشت. وی در این باره گفت: اگر این توافق فروبپاشد، خواه به خاطر اینکه ما مرتکب نقض فاحش برجام شده‌ایم یا کارهایی کرده‌ایم که باعث شده ایران تصمیم به خروج بگیرد، مطمئناً ایران به مسیر خودش برای به دست آوردن توان سلاح هسته‌ای حرکت خواهد کرد و آژانس تمام توان نظارت خود بر این برنامه را از دست خواهد داد.
ترامپ اما در سخنرانی روزسه شنبه در نخستین حضورش بعنوان رئیس جمهوری آمریکا در هفتاد و دومین نشست سران مجمع عمومی سازمان ملل، در سخنان وقیحانه و سراسر دروغین، گفت:
این بدترین و یکی از یکطرفه ترین توافقی هایی بوده که آمریکا تاکنون در آن حضور داشته است. این توافق مایه دردسر و نگرانی برای آمریکا شده است. ما اجازه نخواهیم داد ایران سلاح هسته ای بسازد. ما نمی توانیم اجازه دهیم که ایرانی ها از توافق هسته ای به عنوان پوششی برای جنگ افراز هسته ای خود استفاده کند. وی توافق هسته ای را مایه دردسر و شرمساری برای امریکا اعلام کرد.
سخنان بی مایه و دروغین ترامپ که با واکنش مقامات ایران و رهبر معظم انقلاب مواجهه شد، در سطح بین الملل نیز واکنش های منفی زیادی را به همراه داشت و چهره خشونت طلب ترامپ و بی تعهدی آمریکا به قواعد بین الملل را به نمایش گذاشت. رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود (۳۰ شهریور ۱۳۹۶) در واکنش به این اظهارات رئیس جمهور آمریکا، فرمودند:
«نطق ابلهانه‌ی این رئیس‌جمهور آمریکا را در سازمان ملل -لابد مستقیم یا غیر مستقیم این حرفها را شنیده‌اید- از ادبیّات بسیار زشت و سخیفی استفاده کرد؛ ادبیّات گانگستری، ادبیّات کابویی و تهدیدهای بی‌معنی و غلط و تحلیل‌های صددرصد غلط‌تر؛ یک نطق پُر از خلاف، پُر از دروغ! شاید بیست دروغ واضح در این سخنرانی وجود داشت؛ یک صحبت آشفته، که نشان‌دهنده‌ی این است که هم عصبانی‌اند، هم درمانده‌اند، هم از لحاظ فکری دچار مشکل و عقب‌ماندگی هستند، دچار سبُک‌مغزی‌اند. یعنی هر سه چیز را این نطق نشان داد؛ هم عصبانیّت را نشان داد، هم درماندگی را نشان داد -که نمیدانند باید چه‌کار بکنند در مقابل این واقعیّت که وجود دارد- هم سبُک‌مغزی را نشان داد. حرفهایی که زده شد، افتخارآمیز نبود برای یک ملّتی مثل ملّت آمریکا. به نظر بنده نخبگان آمریکایی باید احساس شرم کنند -و میکنند- از داشتن یک چنین رئیس‌جمهوری و گفتن یک‌چنین حرفهایی».
بنابراین با وجود سخنان ابلهانه ترامپ، که دورویی برآمده از سردرگمی آنان در قبال ایران را نشان می دهد، می توان نکات ذیل را درباره چگونگی مواجهه آنان با برجام برداشت کرد:
۱- به نظر می رسد دولت امریکا تا حد زیادی رغبتی برای فسخ یا اختتام برجام نداشته و بر اساس محاسبات دقیق به این نتیجه رسیده اند که بهترین مسیر برای تامین منافع امریکا حفظ اصل برجام و عدم خروج ازآن توام با اعمال تحریم های جدید در قالب متهم کردن ایران به عدم پای بندی به برجام خواهد بود. همانطور که موگرینی پس از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرای خارجه، مجددا تاکید کرد توافق هسته ای ایران، یک معاهده دوجانبه نیست و همه می دانند امریکا در حال بازنگری سیاست خود در قبال ایران است و این ربطی به برجام ندارد.
۲- اتاق فکر تحریم های امریکا با رفتار سنجی دستگاه دیپلماسی دولت به این نتیجه رسیده است که با مطرح کردن مکرر "نقض برجام" هیچ پاسخ هم وزن، هم سطح و چشمگیری به طرف امریکایی داده نمی شود و بنابراین مادامی که فراغ بالی برای آن ها وجود دارد، با وضع تحریم های جدید، به روش گذشته خود ادامه می دهند. رئیس جمهور روحانی در سخنرانی خود در سازمان ملل، در واکنش به اتهامات ترامپ، دفاع مطلوبی را صورت داد و گفت: «ادبیات جاهلانه، زشت، کینه‌توزانه و مشحون از اطلاعات غلط و اتهامات بی‌پایه‌ای که از زبان رئیس‌جمهور آمریکا علیه ملت ایران دیروز در این مجمع محترم شنیده شد، نه تنها در شأن سازمان ملل نبود، بلکه در تقابل با خواسته امروز ملت‌ها از این اجلاس -یعنی اتحاد دولت‌ها برای مقابله با جنگ و تروریسم - قرار داشت.»
با این حال بسیار ضروری است که دستگاه دیپلماسی کشورمان، به محض اقدام آمریکا در تصویب تحریم های جدید، موضع بسیار سختی را اتخاذ کند؛ واکنشی که در ماه های قبل صورت نگرفته و از این رو بعد از سخنان سخیفانه ترامپ در سازمان ملل و مواضع محکم رئیس جمهور روحانی در مقابل وی و به ویژه بیانات دقیق و شجاعانه رهبر معظم انقلاب در واکنش به لفاظی های ترامپ، ضروری است که دولت روحانی و دستگاه سیاست خارجی کشورمان، با ادبیات محکم و شجاعانه و بیان راه های گزینه های عملی ایران در واکنش به هر نوع بازی جدید آمریکا در برجام، اقدام کنند. آمریکا طی ماه های قبل موارد متعددی از برجام را نقش کرده و روح برجام به معنای اهداف کلان آن را کاملا زیر پا گذاشته است، بنابراین هیچ گونه مماشاتی بعد از سخنان سخیف ترامپ پذیرفته نیست.
