گردشگران خارجی حتی در روزهای داغ تابستان هم در بافت تاریخی شهر یزد دیده می شوند. روزهایی که اهالی شهر برای فرار از گرما به سایه پناه می برند، بافت شهر زیر پای گردشگران کنجکاوی است که از هزاران کلیومتر دورتر برای تماشای شکوه این شهر به یزد آمده و از دیدن گوشه گوشه اش شگفت زده می شوند.
حدود دو ماه از ثبت یزد در فهرست آثار جهانی یونسکو می گذرد. اتفاقی که پس از 9 سال تلاش رخ داد تا بالاخره یزد به عنوان نخستین شهر ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شود. 18 تیر ماه امسال، اکثر یزدی ها گوش به زنگ اخبار بودند تا آخرین خبر از اجلاس یونسکو را دریافت کنند. یزد که ثبت جهانی شد، جشن مردمی تا یک هفته در این شهر ادامه داشت.
حال خوب یزدی ها
این روزها در فضای مجازی نیز فیلم ها و کلیپ های متفاوتی از شهر جهانی یزد منتشر می شود. فیلم هایی که حال خوب یزدی ها از این اتفاق را نشان می دهد. اهالی با لهجه شیرین یزدی از ثبت شدن شهرشان می گویند. امید به اتفاقات خوب را می توان در عمق بافت تاریخی یزد مشاهده کرد. کاربری خانه های تاریخی در بافت یزد هر روز بیش از قبل تغییر می کند و امکانات تازه ای برای گردشگران ایجاد می شود.
در بافت تاریخی این شهر این روزها با وجود گرمای هوا پر از گردشگران خارجی است و این شهر آماده فصل پر رونق گردشگری می شود. فصلی که آغاز با مراسم دهه نخست ماه محرم است. دهه ای که مراسم ویژه اش در یزد برندی برای گردشگری شهر یزد است و بسیاری از گردشگران خارجی برای سفر ایران به نحوی برنامه ریزی می کنند در ایام محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا در شهر یزد و روستاهای اطراف آن باشند.
بافت تاریخی یزد در ظاهر حال و روز خوبی را دارد. بناهای تاریخی اش هر روز بیش از پیش تبدیل به اقامتگاه، هتل، کافه و مغازه می شوند و بسیاری امیدوار هستند اقتصاد یزد با گردشگری رونق بیشتر بگیرد اما این تنها یک روی سکه است.
آن روی سکه...
موج تازه ای از احیا و تغییر کاربری در بافت تاریخی یزد راه افتاده است. این موج به قدری در سالهای اخیر بافت تاریخی یزد را تغییر داده است که بسیاری که سالهاست این شهر را ندیده اند، از تغییرات در بافت تاریخی شهر شگفت زده می شوند.
اما این موج تازه نگرانی های را هم به دنبال داشته است. برخی معتقدند که تجاری شدن بخش هایی از بافت تاریخی و حضور دائمی گردشگران در آن می تواند رویه زندگی در بافت تاریخی را تغییر دهد و منجر به کوچ اهالی بافت شود اما از سوی دیگر برخی این اتفاق را انگیزه ای برای بازگشت و زندگی در بافت تاریخی می دانند.
حالا بافت تاریخی یزد یکی از آثار جهانی ایران در فهرست آثار یونسکو است. اتفاقی که سالها رخ دادنش طول کشیده تا سختی های راه هموار شود اما مراقبت از این ثبت جهانی سختی های دو چندانی دارد. تنها ساعتی پس از ثبت جهانی مالک یک بنای تاریخی با لودر به جان خانه اش افتاد تا مهر ثبت جهانی خشک نشده از الزامات پس از آن رهایی پیدا کند. این اتفاق به صورت های مختلف در نقاط دیگر شهر نیز ادامه دارد. هر چند بسیاری حساسیت عمومی را نسبت به بافت تاریخی یزد بالا می دانند اما پیاده روی در این بافت نشان می دهد که عملیات ساخت و ساز در عرصه ثبت جهانی و در گوشه گوشه بافت ادامه دارد.
کجا ثبت است؟
دو ماه از ثبت جهانی یزد می گذرد اما هنوز هیچ نقشه ای در سطح این شهر جزییات این ثبت جهانی را مشخص نمی کنند. بسیاری از اهالی نمیدانند محل زندگی آنها در عرصه ثبت جهانی یا حریم آن ست یا خیر. از سوی دیگر ساخت و ساز با مصالحج ناهمگون با بافت تاریخی هنوز ادامه داد. اتفاقی که ایران به یونسکو قول داده تا راهکاری برای آن پیدا کند. هر چند عجیب اما در شهر جهانی خشت و گلی هنوز نمی توان خانه ای با خشت و گل ساخت. این اتفاق در حالی رخ می دهد که مسئولان میراث فرهنگی پس از ثبت جهانی این وعده را داده بودند که راه برای ساخت بنا با خشت و گل و الگوهای معماری سنتی یزد هموار خواهد شد. اما این وعده هم مانند صدها وعده پیش از ثبت جهانی آثاری مانند شوش، قنات ها، کویر لوت و غیره پس از ثبت جهانی فراموش شده و مسئولان سازمان میراث فرهنگی تنها به اضافه کردن یک اثر دیگر به فهرست جهانی یونسکو دلخوش هستند.
همه چیز براساس اصول میراثی است
حجم ساخت و ساز در بافت تاریخی شهر یزد زیاد نشده اما حالا هر ساخت و سازی در این منطقه حساسیت برانگیز است. تغییر وضعیت خیابان قیام اتقاق دیگری است که نه تنها صدای بسیاری از اهالی این شهر را در آورده است که برخی مدعی اند تغییرات خیابان قیام با اصول شهرسازی یزد هماهنگ نیست. هر چند این روزها پس از ماه ها کش و قوس وضعیت خیابان قیام عادی شده است اما هنوز رد ساخت و ساز در بافت تاریخی را می توان دنبال کرد. ساخت و سازهایی که مسئولان میراث فرهنگی استان یزد همواره معتقدند که در آخر همه اصول میراثی از جمله ارتفاع و نما را رعایت خواهد کرد.
حریم، در معرض خطر
محله زرتشتی نشین یزد یکی از ویژگی های ثبت جهانی این شهر است. بخشی از این محله در عرصه ثبت جهانی و بخش دیگری در حریم آن است. ساخت و ساز در این مرحله از چشم ناظران یونسکو پنهان نمانده و یکی از پاشنه های آشیل ثبت جهانی یزد بود. با این حال پس از ثبت شدن یزد ساخت و ساز در این مرحله ادامه دارد. به تازگی بناهای با 5 طبقه ارتفاع در این محله قد کشیده اند. محله ای که باید ضوابط ارتفاع در آن رعایت شود. این شیوه ساخت و ساز در صورت ادامه می تواند منجر به ایجاد موج تازه ای از بلند مرتبه سازی در این بخش شهر شود و ثبت جهانی یزد را دچار مشکل کند.
ثبت جهانی یزد حالا پر از بیم و امید برای اهالی این شهر است. بسیاری از آنها منتظر اتفاقات تازه در شهرشان هستند و بسیاری نیز به دلایل مختلفی از این اتفاق دلخوشی ندارد. با این ساکنان میزهای ساختمان آزادی تهران یزد را هم همچون شوش و قنات ها پس از ثبت جهانی رها کرده اند. خبری از حمایت مالکان بافت تاریخی شهر یزد نیست اگر چاره ای برای ساخت و سازهای تازه اندیشیده نشود، یزد جهانی بودنش را زود تر از سالهای انتظار جهانی شدنش از دست می دهد.
