شکیبا دختر ۹ ساله‌ای است که مادرش از حواس‌پرتی و رؤیایی بودن او به ستوه آمده است. او دایماً در حال صحبت با لوازم‌التحریر و عروسک‌هایش است. برای نوشتن یک مشق، ساعت‌ها وقت نیاز دارد و اگر به حال خود رها شود، شاید تا نیمه‌های شب این کار به درازا بکشد.
مادر شکیبا بسیار نگران است. نگران است که فرزندش همواره در رؤیا و خیال بماند و نتواند با دنیای واقعی ارتباطی درست برقرار کند. از طرف دیگر به نظر می‌رسد شکیبا در زمینه یادگیری و تحصیلی مشکلی ندارد و جریان تحصیلش بسیار عادی و در برخی از زمینه‌ها حتی از همسالان خود موفق‌تر هم است. البته شکیبا از لحاظ تغذیه بسیار بد غذا هم بوده و به جای خوردن غذاهای سالم تمایل زیادی به هله‌هوله خوری دارد.
خیال‌پردازی در هر سنی، ممکن است وجود داشته باشد اما معمولاً از خردسالی و سنین قبل از دبستان آغاز می‌شود و عمدتاً داشتن این رفتار تا سنین ۱۰- ۸ سالگی طبیعی به نظر می‌رسد. حتی برخی از کودکان در این دوره دارای دوست خیالی هم هستند که این مسأله هم غیرعادی نیست. هنگام خیال‌پردازی، کودک به صورت موقتی از دنیای اطراف جدا می‌شود و درگیر تخیل‌هایی می‌شود که شامل آرزوها و احساسات خوب است. نمی‌توان گفت خیال‌پردازی، رفتاری بیمارگونه است بلکه برعکس، کودکانی که خلاق‌ترند یعنی تفکر تصویری بهتری دارند، خیال‌پردازی بیشتری می‌کنند. تنها زمانی باید نگران خیال‌پردازی و یا دوستان خیالی کودک شد که عملکرد طبیعی کودک اعم از عملکرد تحصیلی او مختل شود و ضمناً کودک نتواند بین خیال و واقعیت تمایز قایل شود مثلاً در موقعیت‌های نامناسب شروع به خیال‌پردازی و بازی با دوست خیالی‌اش کند و حتی دوستش را واقعی بپندارد.
با توضیحاتی که ارایه شد و با توجه به این‌که عملکرد تحصیلی شکیبا خوب است و او هنوز از دامنه سنی مذکور فراتر نرفته است، پس وجود رؤیاپردازی در شکیبا طبیعی به نظر می‌رسد و ما تصور می‌کنیم چیزی که به شدت مادر شکیبا را نگران کرده، حواس‌پرتی زیاد او برای کارهای روزمره و گاه تکالیف مدرسه‌اش است. باید گفت به‌طور عمده حواس‌پرتی کودکان دبستانی، سه منشأ دارد:
عوامل درونی عبارتند از:
- مشغله ذهنی از قبیل: درد، رنج، غم و غصه؛
- اضطراب و نگرانی؛
- گرسنگی و تشنگی؛
- ترس، خشم و شادی؛
- بیماری‌های گوناگون؛
- بی‌علاقه‌گی به موضوع درسی؛
- فشارهای روانی.
عوامل بیرونی عبارتند از:
- سردی و گرمی هوای کلاس درس؛
- نور شدید و نور ضعیف؛
- صداهای ناهنجار و گیج‌کننده
- روشن بودن رسانه‌های صوتی و تصویری و…
عواملی که فضای روانی کودک را مخدوش می‌کند مانند:
- کمبود محبت و نشاط در خانواده؛
- احساس ناامنی؛
- توقعات بیش از ظرفیت کودک؛
- مقایسه کودک با سایر همسالان خود
مصاحبه با والدین شکیبا
در بررسی‌های به‌عمل آمده از شکیبا و صحبت‌هایی که با والدینش شد، مشخص گردید که شکیبا در یک کلاس آزاد زبان شرکت می‌کند که گاه فشار زیادی بر او وارد می‌آورد و خستگی زیادی را بر او تحمیل می‌کند. ضمن این‌که با مصاحبه با والدین او و نحوه تعامل‌شان با شکیبا، مشاور به این نتیجه رسید که رفتار والدین شکیبا با او بسیار بزرگ‌مابانه و خشک است و این احتمال وجود دارد که زیاد بودن خیال‌پردازی‌ها در شکیبا به خاطر فرار از این محیط خشک و جدی است. البته خستگی زیاد او در طی روز را نباید نادیده گرفت و این خستگی زیاد نیز می‌تواند در خیال‌پردازی و حواس‌پرتی‌های کودک مؤثر باشد. گویا دنیای واقعی برای شکیبا چندان جذاب نیست و او برای فرار از این وضعیت دوست دارد به خیال‌پردازی پناه ببرد و در نتیجه دچار حواس‌پرتی هم می‌شود.
مسأله مهم دیگر تغذیه ناقص شکیبا بود که به نظر در حواس‌پرتی او بی‌تأثیر نبود. او تغذیه سالم و کاملی نداشت و وقتی خیلی گرسنه می‌شد، برای رفع گرسنگی به خوراکی‌های مضر مانند آب‌میوه‌های صنعتی و پفک و… پناه می‌آورد. مادر شکیبا معتقد بود که او هیچ خوراکی از خانه را قبول نمی‌کرد و فقط دوست دارد پول توجیبی داشته باشد تا هله‌هوله خوری کند.
ارایه راهکار به والدین شکیبا
سازمان خانواده با این‌که اعضای کمی دارد اما نظامی پیچیده است. برای هماهنگ کردن مجموعه این عناصر و روابط میان آن‌ها، و ایجاد محیطی آرام و شرایطی مناسب برای دستیابی به موفقیت، ارتباط مطلوب والدین و فرزندان با یکدیگر از ضروریات است.
در این سازمان کوچک باید وظایف تک‌تک افراد مشخص باشد و این نهاد با مدیریتی معین و تعریف‌شده اداره شود. ما باور داریم که مؤثر بودن والدین یکی از پر‌اهمیت‌ترین وظایف آن‌ها در زندگی است؛ چنان‌که یکی از پر‌مخاطره‌ترین آن‌ها نیز است.
در ادامه سعی کردیم راهکارهایی مناسب و در ظاهر ساده به والدین شکیبا ارایه دهیم تا با ایجاد تغییرات ساده در نحوه رفتار تربیتی خود، حواس‌پرتی را در او به حداقل برسانند:
در صحبت‌های که با والدین شکیبا شد به نظر رسید که چند مسأله نیازمند رسیدگی جدی است:
- خستگی و برنامه نامنظم خواب؛
- محیط خشک و رسمی خانواده؛
- وقت گذاشتن کم والدین؛
- تغذیه نامناسب.
برای کاهش خستگی شکیبا لازم بود که برنامه خواب او بسیار منظم شود. مادر شکیبا متعهد شد که ساعت ۹ شب شکیبا را به رختخواب ببرد تا او حداقل هشت ساعت در شبانه‌روز خواب کافی داشته باشد؛ ضمن این‌که اگر ملاحظه می‌کند که کلاس زبان برای شکیبا بسیار خسته‌کننده است، رفتن به این کلاس را متوقف کند.
از آن‌جا که والدین شکیبا خانواده‌ای با موقعیت اجتماعی و شغلی بالا بودند، شرایط کاری‌شان، ارتباطات خانوادگی را به شدت تحت‌تأثیر قرار داده بود و مسایل کاری بیش از حد در خانه منعکس می‌شد و همین موضوع باعث ایجاد یک فضای خشک در خانه شده بود. لذا قرار بر این شد که والدین شکیبا مسایل کاری و تماسهای تلفنی و… را تا حد زیادی محدود کنند و وقت بیشتری را صرف صحبت و گفت‌وگو با شکیبا و رسیدگی به امورات او کنند. به نظر تنهایی او باعث شده بود که تا این حد با وسایل و عروسک‌هایش صحبت کند؛ چون هم‌زبان دیگری در خانه نداشت.
ضمن این‌که پدر شکیبا موظف شد که حداقل هفته‌ای یک‌بار شکیبا را به پارک یا یک گردش یک‌ساعته ببرد. همچنین حتماً هر شب نیم‌ساعت برای کتاب خواندن برای او وقت بگذارد و در مورد اتفاقات روز با شکیبا صحبت کند.
مادر شکیبا نیز متعهد شد که هر روز با او بازی کند؛ حتی اگر این بازی‌ها در حد نیم الی یک ساعت باشد. مشاور تأکید داشت که یک‌سری از بازی‌های فکری و تمرکزی با او انجام شود تا شکیبا بتواند راحت‌تر بر تکالیف مدرسه‌اش تمرکز کند. در انتهای این یادداشت به چند مورد از این بازی‌ها اشاره خواهد شد.
و مسأله آخر تغذیه بسیار نامناسب شکیبا بود. متأسفانه این کودک عادت کرده بود که پول توجیبی زیادی داشته باشد و هر چه دوست دارد از بوفه مدرسه تهیه کند. داشتن پول توجیبی و خرید‌کردن برای کودکان این سن ایرادی ندارد اما منابع مالی نباید آن حدی باشد که کودک بتواند تمام مایحتاج روزانه خود اعم از تغذیه مدرسه را خودش و با انتخاب خویش تأمین کند. لذا قرار بر این شد که میزان پول توجیبی شکیبا تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد تا او قدرت خرید زیادی نداشته باشد.
مادر شکیبا نیز موظف شد تا برای تأمین تغذیه او قدری باسلیقه‌تر و باحوصله عمل کند و انواع کیک‌ها و شیرینی‌های خانگی را برای تغذیه شکیبا مهیا کند. از طرف دیگر، میوه‌های خردشده به اشکال زیبا همچنین میوه‌های خشک مانند سیب و آلو و زردآلو هم برای او می‌تواند مفید باشد. گنجاندن مغزهایی مثل پسته و بادام، مویز وگردو و.. نیز در برنامه هر روزه شکیبا باید مورد توجه قرار گیرد.
نکته
گاه حواس‌پرتی کودکان به علت این است که انرژی آن‌ها به اندازه کافی تخلیه نمی‌شود. لذا بسیار خوب است که کودکانی که زیاد خیال‌پردازی می‌کنند، حواس‌پرت هستند و بر روی یک تکلیف به خوبی تمرکز نمی‌کنند، به طور منظم ورزش کنند. ورزش‌های مانند شنا و دویدن برای این دست کودکان بسیار توصیه می‌شود.
در انتها نیز چند بازی به مادر شکیبا آموخته شد تا هر روز با او انجام دهد تا شکیبا بتواند تمرکز بیشتری بر روی فعالیت‌ها خصوصاً تکالیف مدرسه که انجام می‌دهد داشته باشد و دائماً دچار حواس‌پرتی نشود.
بازی با سکه‌ها
در این بازی ابتدا ۵ عدد سکه انتخاب کنید (مثلاً ۳ عدد ۵۰ تومانی و ۲ عدد ۲۵ تومانی). بهتر است اندازه و رنگ سکه‌ها با هم متفاوت باشند. سپس آن‌ها را به ترتیب دلخواه خود بر روی زمین بچینید. حال از کودک بخواهید خوب به سکه‌ها نگاه کند و ترتیب آن‌ها را به خاطر بسپارد. سپس با استفاده از جعبه کفش، روی سکه‌ها را بپوشانید و از فرزندتان بخواهید با استفاده از سکه‌های باقی‌مانده، آنچه را دیده است، دوباره برای شما درست کند. این کار فرزندتان را زمان بگیرید. هر چه سرعت او در چیدن دوباره سکه‌ها بیشتر باشد، امتیاز او بیشتر خواهد بود. پس از اتمام کار او، جعبه کفش را از روی سکه‌های قبلی بردارید و با ترتیب سکه‌هایی که فرزندتان چیده است مقایسه کنید.
اگر ترتیب آن‌ها غلط بود از او بخواهید دوباره سکه‌ها را بچیند. او باید آن‌قدر این کار را تکرار کند تا به نتیجه درست برسد. شما می‌توانید با تغییر چیدمان سکه‌ها به سلیقه خود، بازی را دشوارتر یا ساده‌تر کنید. همچنین می‌توانید از انواع گوناگون سکه استفاده کنید. در نظر گرفتن یک جایزه نیز در افزایش انگیزه فرزندتان مؤثر خواهد بود. با تکرار این بازی، به مرور متوجه افزایش تمرکز و حافظه فرزندتان خواهید شد (مشابه این بازی با عنوان قایم‌باشک در بازار موجود است.
پازل‌ها
پازل‌ها یکی از بهترین ابزارهای افزایش تمرکز در کودکان هستند. در پازل‌های تصویری، که برای پیدا کردن هر تکه مناسب باید توجه و تمرکز زیادی به خرج داد، تمرکز و توجه کودک افزایش می‌یابد.
بازی چه چیزهایی با هم فرق دارد؟
این بازی بسیار رایج و آشنا است. کتاب‌هایی در بازار وجود دارد که برای یافتن تفاوت‌ها میان دو تصویر به ظاهر ساده طراحی شده است. از این کتاب‌ها تهیه کنید و به فرزندتان دهید تا با مقایسه دو تصویر مشابه، تفاوت‌های جزیی را پیدا کند.
جدول حروف درهم ریخته
این جداول را هم می‌توانید خودتان تهیه کنید و هم از بازار بخرید. مثلاً یک جدول ۱۰ در ۱۰ تهیه کنید و نام اشیا مختلف را به صورت راست به چپ، چپ به راست، پایین به بالا، بالا به پایین و مورب بنوسید و سپس لیست تمام این اشیا را در اختیار فرزندتان قرار دهید و از او بخواهید که مثلاً در این لیست بگردد و لوازم مدرسه را پیدا کند و در جدول بازیابی کند.
پیدا کردن تصاویر اشتباه
این تصاویر شامل یک نقاشی شلوغ است که دارای اشتباهاتی است و کودک باید این اشتباهات را شناسایی کند.
مازها
حل‌کردن مازها نیز نیازمند تمرکز زیادی است. این مازها را یا خودتان طراحی کنید و یا به صورت آماده از کتابفروشیها تهیه کنید.
حل جداول سودوکو
حل این جدول‌ها جزو برنامه‌های آموزشی برخی از مدارس است. اما این جدول‌ها در افزایش تمرکز کودکان هم بسیار نقش دارد.
توضیحات
کلیه بازی‌هایی که در بالا ارایه شد به صورت آماده در کتابفروشیها موجود است. درصورتی که امکان دسترسی به آن‌ها را ندارید، با یک سرچ ساده در اینترنت می‌توانید آن‌ها را تهیه و در اختیار فرزندتان قرار دهید.
