توصیههای مهم حضرت علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر برای حاکمان اسلامی در این گزارش بخوانید.
1. زمامدار اسلامی از مشورت با افراد بخیل و ترسو و طمعکار بایستی جداً خودداری کند؛ چرا که بخل و ترس و حرص از سؤظن به خدا سرچشمه میگیرد.
2. هرگز نباید انسان های نیکوکار و بدکار در نزد زمامدار یکسان باشند؛ زیرا که این عمل موجب میشود نیکوکار در کار نیک خود بیرغبت، و بدکار در کار بد خود تشویق شود.
3. هیچ زمامدار اسلامی نباید سنتهای معقولی را که موجب هماهنگی مردم جامعه میباشد و صاحبنظران با صلاحیت جامعه اسلامی نیز به آنها عمل میکنند، بشکند. همچنین زمامدار، هرگز نباید سنتی را که سنتهای خوب مردم را از بین میبرد، مقرر سازد.
4. از جمله وظایفی دایمی زمامدار اسلامی نظارت کامل بر عملکرد ارگانهای مختلف و کارگزاران است؛ مانند نظارت بر عملکرد قوه قضاییه و قوه مجریه که شامل همه قوای اجرایی، نظامی و انتظامی کشور است.
5. زمامدار موظف است استیضاح از خود را قانونی بداند و به پاسخگویی در مقابل خطای خود حاضر شود. زمامدار اسلامی باید هر گونه اتهام به ظلم را که از طرف مردم به او داده میشود؛ برطرف سازد. اگر مردم جامعه درباره زمامدار گمان ظلم و تعدی نمودند، عذر خود را درباره موضوع یا رفتاری که موجب بدگمانی مردم شده است، آشکار کند و گمانهای ناشایسته مردم را از خود منتفی کند.
6. زمامدار نباید در امور، شتابزده یا سست عمل نماید؛ حضرت میفرماید: «از شتابزدگی در امور پیش از آن که موقعش رسیده باشد، بپرهیز! و از سستی و کاهلی در انجام امری که موقعش رسیده است، دوری کن!».
7. زمامدار نباید موقعی که ابهام و تاریکی در امری وجود داشته باشد، به جای کشف حقیقت و پذیرش آن، به لجاجت بپردازد؛ چرا که پدیده لجاجت بدون هیچ گونه تردیدی از عوارض بیماری مهلک خودخواهی است. از این روی زمامدار باید از لجاجت در پذیرش حقایق دوری جوید و هر زمانی که حقیقت آشکار شد، در پذیرش و اقدام مطابق آن، سستی نکند.
8. زمامدار نباید در اموری که مردم همه در آن مساویاند، خود را بر دیگران مقدم بدارد. حضرت میفرماید: «ای مالک! گمان مبر که برای تو در نزد خداوند امتیازی است که با آن میتوانی خود را در حق حیات، حق کرامت، حق آزادی و دیگر حقوق، برتر از دیگران تلقی کنی و حقوق مردم را در امور معاش و حیثیت و شرف انسانی پایمال کنی؛ بلکه امتیاز تو در نزد خداوند ناشی از وظایفی است که باید برای مردم انجام دهی».
9. زمامدار هرگز نباید در اموری که مسؤولیتش بر عهده اوست و چشمان مردم آنها را میبیند، خود را به غفلت و نفهمی بزند؛ شخصیت هر شخص، در گرو انجام وظیفهای است که بر عهده گرفته است. از این روی زمامدار و هر مقام مسؤول دیگر نباید با نفهمی و غفلت نمایی از وظایف خود طفره رود؛ چرا که طفره رفتن از وظایف علاوه بر این که شدیدترین اهانت و تحقیر نسبت به شخصیت خویش و زیر پاگذاشتن کرامت آن است، برای دیگران نیز قابل تأویل و تفسیر نیست.
