حرفم را از این خاطره شروع می‌کنم، سفری رفته بودم به یکی از شهرهای کاشان، همراهم پوست آدامسش را روی زمین انداخت. خانمی که پشت سر ما بود، این صحنه رو دید و گفت: شما مال این شهر نیستید. گفتیم نه ما از اهواز آمدیم، چطور؟ خانمه گفت آخه تو شهر ما کسی آَشغال، رو زمین نمی اندازه. حالا راستی یا درستی حرفش بماند؛ اما اگر مردم یک شهر چنین تفکری داشته باشند که بر روی زمین زباله نریزند، شهر زیبا و تمیز خواهد ماند؛ ولیکن در شهرهای استان خوزستان بالأخص کلان‌شهر اهواز یکی از مسائل مهمی که سبب بی‌نظمی شده است، ریختن بی‌مهابا زباله توسط مردم و دست‌فروشان، مغازه‌دارها، کثیف بودن شیشه‌های اتوبوس‌ها، ایستگاه‌ها، معابر عمومی و ... که در سطح شهر به‌وفور دیده می شود و چهره شهر را نازیبا کرده است.
مسئله بی‌نظمی و آلودگی در سطح شهر را می توان با نظریه علمی پنجره شکسته تبیین نمود. تئوری پنجره شکسته توسط جیمز ویلسون و جورج کلینگ در مارس (1982. م) انتشاریافته، مضمون این نظریه این است که " ساختمانی را با تعدادی شیشه شکسته، در نظر بگیرید. اگر پنجره‌ها تعمیر نگردند، باعث توجه خرابکارها می‌شود تا تعداد بیشتری از پنجره‌ها را بشکنند. سرانجام حتی ممکن است وارد ساختمان شوند و اگر ساختمان خالی باشد، در آنجا اقامت گزینند و آتش درست کنند یا یک پیاده‌رو را در نظر بگیرید. اگر مقداری زباله جمع شود، به‌زودی زباله‌های بیشتری جمع می‌گردد. نهایتاً، مردم کیسه‌های آشغال خود را که از رستوران می‌آورند، در آنجا رها می‌کنند یا به ماشین‌ها دستبرد زده می‌شود ". به‌بیان‌دیگر می‌توان گفت: حل مشکلات هنگامی‌که جزئی هستند، یک استراتژی موفق برای جلوگیری از خرابکاری است. پنجره‌های شکسته را در مدت‌زمان کوتاهی (مثلاً یک روز یا یک هفته) تعمیر کنید و تمایل خرابکارها، برای شکستن پنجره‌ها یا آسیب بیشتر، بسیار کمتر خواهد شد. پیاده‌رو را هرروز تمیز کنید و تبلیغات مفید جهت نریختن زباله، طراحی زباله‌دان‌ها در دسترس مردم و ... تمایلی برای نریختن زباله، به وجود می‌آورد (یا میزان زباله ریزی بسیار کمتر خواهد شد) مشکلات افزایش نخواهند یافت و بدین ترتیب چهره شهر زیبا می‌شود.
همت نریختن زباله و داشتن شهر زیبا با همیاری مردم و همت شهرداری محترم محقق می‌شود. مردم اگر ببیند که شهر تمیز هست خودشان دلشان نمیآید که شهر را کثیف کنند منتهی در سطح شهر، تدابیر خوبی برای زباله‌دان‌ها در مکان‌های پررفت‌وآمد وجود ندارد، فروش میوه و سبزی و ماهی و ... در مرکز شهر توسط دست‌فروش‌ها و مغازه دارها و ریختن زباله در سطح شهر، چهره شهر را بسیار مخدوش و زشت کرده است. بهتر است سازمان شهرداری مکان‌هایی را به‌صورت جداگانه طراحی کند که هم آشغال کمتری در سطح شهر ریخته شود و هم از بی‌نظمی جلوگیری شود و تبلیغات کارشناسی و هدفمندی در سطح شهر برای این مهم طراحی کند. همان‌طور که می‌بینیم شهر اهواز خالی از تبلیغات مفید است درصورتی‌که می‌توان این تبلیغات فرهنگی مفید را در ایستگاه‌های اتوبوس، روبروی چراغ راهنمایی و مکان‌های پرتردد نصب کرد و راهکارها و ایده های بی شماری می‌توان در این زمینه داد. به شرط یک‌همت عالی، می‌توان شهری زیبا و منظم داشت.
*شهری منظم و تمیز با همت مردم و شهردار
چگونه می‌شود شهری منظم و تمیز داشت؟ یکی از مسائل شهر اهواز ریختن زباله بر روی زمین توسط رهگذران و سرنشینان خودرو، دست‌فروشان و مغازه‌دارها و ... است که چهره شهر را بسیار زشت و زننده کرده است. خصوصاً در مرکز شهر خیابان سلمان فارسی و حومه‌های آن، این مسئله که افراد بر روی زمین آشغال نریزند، همت مردم است که باید تلاش کنند تا شهر خودشان را تمیز نگه‌دارند.
این یک امر طبیعی است وقتی افراد می‌بینند که در محلی زباله ریخته شده است، بیشتر آشغال می‌ریزند. حجم بسیاری از زباله‌ها علاوه بر اینکه رهگذران زیاد در قید نریختن زباله نیستند، اکثر این زباله‌ها توسط دست‌فروشان ایجاد می‌شوند. متأسفانه در سطح شهر، مکان‌های جداگانه برای فروش اجناس مختلف نداریم، در وسط شهر فروش پرندگان زنده و ماهی و سبزی و ... می‌بینیم. من با این مسئله مخالف هستم که شهرداری با دست‌فروشان که نان خانواده‌شان را از این راه در می‌آورند برخورد سخت نماید.
با پسر عرب زبانی که در یکی از خیابان‌های مرکز شهر روسری می‌فروخت، مصاحبه کردم و گفتم شهرداری برای دست‌فروش‌ها گویا مکانی در نظر گرفته پشت بیمارستان فاطمه زهرا باید برای ثبت‌نام اقدام کنی، گفت که نمیدانید چه اوضاعی شد همه هجوم آورده بودند و دست آخر هم دعوا شد و ... این هم مشکل دست‌فروشی که باید به‌صورت ریشه‌ای حل شود. دست‌فروشی در تمامی شهرها وجود دارد؛ اما در سطح شهر دست‌فروشی اجناس نامتعارف مثل پرندگان زنده مثل غاز و خروس و اردک و فروش ماهی هست که واقعاً چهره شهر را نازیبا کرده است.
برای زیبایی شهر باید بازارها تفکیک شوند؛ همانند شهرهای تهران اصفهان و شیراز که بازارهای تفکیک شده دارند. به‌عنوان‌مثال شهرداری شهر تهران میادین میوه و تره‌بار را در هر محله ایجاد نموده و با قیمت مناسب به عرضه محصولات صیفی پرمصرف به شهروندان به‌صورت تمیز و منظم در مکان در نظر گرفته‌شده، عرضه می‌نماید.
شهر اهواز هم چنین بازارهایی را در محله های مختلف دارد؛ ولیکن مثل بازار روز صدف، بازار کیان، خشایار و سلطانی، بازار سی متری و ... ، بی‌نظمی و نبود مکانی مجزا برای فروش و پخش شدن اجناس بر روی زمین چهره این بازارها را کثیف و نامنظم نموده است که بایستی برای حل آن اقدامات اساسی صورت بگیرد.
همان‌طور که می‌دانیم، مردمان این شهر از قومیت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی هستند و یکدستی فرهنگی و قومیتی را که در شهرهایی مثل تبریز و اصفهان و ... سراغ داریم، در اینجا به این صورت نیست و مردم با لهجه‌ها و گویش‌های مختلفی تکلم می‌کنند. این یک موضوع مهم است که در شهر اهواز برای تمامی مسائل من‌جمله مسئله مورد بحث بایستی به آن توجه شود.
راهکارهایی در خصوص رعایت نظافت شهر توسط شهروندان اهوازی در صورتی محقق می‌شود که شهرداری برای این مهم تبلیغات گسترده، مستمر و پیگیری انجام دهد. بایستی این موضوع (زیبایی و نظافت شهر) را به‌عنوان یک مسئله در نظر بگیرد که حل آن ضروری و لازم است.
در ادامه به راهکارهای اساسی که بایستی شهرداری محترم اهواز، برای تبلیغات جهت تمیزی شهر و ایجاد آگاهی جهت نگه‌داشتن نظافت توسط شهروندان انجام دهد، میپردازیم:
1. تبلیغات مستمر و روزانه با گویش‌ها و لهجه‌های مختلف در رسانه محلی استان خوزستان به زبان‌های مختلف برای آگاهی شهروندان با عناوین و موضوعات متنوع و جالب‌توجه، به‌صورت زیرنویس، طنز، انیمیشن و پررنگ نمودن آن در اخبار محلی و ... .
2. نصب بیلبوردها و پیام‌های آگاهی‌بخش در مرکز شهر با تصاویر رنگی و پیام‌های زیبا و جالب‌توجه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در تمام مناطق شهر اهواز.
3. شهرداری از افرادی که می‌خواهند در شهر تابلو تبلیغاتی برای کالاهایشان نصب کنند، تخفیفی را تعیین نماید و از آنها بخواهد که به ازای تخفیف، در کنار تبلیغات کالا یا شرکتشان، تبلیغ فرهنگی و آگاهی‌بخش داشته باشند که این هم برای شهرداری مفید است و هم توجه مردم به تبلیغ، بیشتر جلب می‌شود.
4. نصب بیلبوردهای فرهنگی در مراکز پرتردد، به‌عنوان‌مثال: پشت چراغ‌قرمز؛ میادین اصلی؛ خیابان‌های اصلی شهر؛ بازارها و پاساژها.
5. مکان‌های جداگانه برای فروش محصولات متنوع، بایستی صورت بگیرد و اقلام خوراکی و پوشاک از هم منفک شوند و دست‌فروشان را به‌صورت محترمانه سازمان‌دهی نمایند.
6. شهر اهواز فضاهای خالی بسیاری دارد، شهرداری می‌تواند سوله‌های بزرگی در کنار شهر، به‌صورت جمعه بازار یا پنج شنبه بازار بسازد و دست‌فروشان را به آن سمت راهی کند و در کنار آن نظارتی صورت بگیرد و مقررات و قوانینی وضع شود که افراد بایستی ملزم به رعایت آن باشند که هم محیط تمیز بماند و هم هرج‌ومرج نشود. وجود ناظران و نگهبانانی که نظارت‌کننده باشند، ضروری است تا افراد از هنجارها عدول ننمایند.
7. تمیز کردن ایستگاه‌های اتوبوس و داخل اتوبوس‌ها و نصب پیام‌های شهروندی در آنها. به‌عنوان‌مثال می‌توان بدنه اتوبوس‌ها را با پیام‌های فرهنگی نقاشی و رنگ‌آمیزی کرد.
8. پیگیری شهرداری برای تبلیغات غیرمجاز که بر روی دیوارهای سطح شهر، ایستگاه‌های اتوبوس و بر روی دیوار منازل وجود دارد و اخذ جریمه از آنها.
9. وضع مقررات و نظارت اعمال قانون و اخذ جریمه از دفاتر ستادهای انتخاباتی که با تبلیغات برچسبی خود در سطح شهر، چهره شهر را کثیف می‌کنند.
10. تعبیه مکان‌هایی برای تبلیغات انتخاباتی برای کثیف نشدن شهر.
11. فاضلاب‌ها در مکان‌های پرتردد شهر به طرز کاملاً ناراحت‌کننده‌ای بالا آمده است که لایروبی فاضلاب‌ها امری واجب و اساسی برای تمیزی شهر محسوب می‌شود.
12. وضع مقرراتی برای همه مغازه‌داران مخصوصاً مغازه‌های فلافل فروشی و ساندویچی (مشاهده‌شده که در جلوی مغازه‌ها روی سرامیک‌ها لکه‌های چربی انباشته‌شده) حتماً جلوی مغازه خودشان و فضای اطرافشان را تمیز کنند و نظافت را رعایت کنند و آشغال نریزند.
13. تمیز کردن سرامیک‌های مراکز پرتردد توسط ماشین‌های زمین شور.
14. تعبیه سطل‌های زباله با طراحی زیبا و جالب که در تیررس رهگذران باشد، تخلیه آنها به‌صورت پیگیر و متوالی.
فاطمه زندزاده- پژوهشگر مسائل اجتماعی
