گرد و غبار یکی از پدیده‌های مخرب اقلیمی است که سالانه خسارات فراوانی را به محیط زیست، جاده‌ها، ساختمان‌ها و هوای شهرها وارد می‌کند. استان‌های غربی از جمله اماکن مساعد برای رخداد مکرر پدیده‌های گرد و غبار در کشور محسوب می‌شوند.
عوامل و عناصر بسیاری در به وجود آمدن این پدیده نقش دارند که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
بستر بیابانی و یا کویری خشک و وسیع
شکل توپوگرافی در جهت بادهای مساعد برای کانالیزه کردن جریانات
بار بستری معلق کافی
وزش بادهای شدید و ناگهانی
خشک شدن بسترهای آبی و رودخانه‌ها با دخالت انسان و یا سیکل طبیعی اقلیم
فرسایش شدید
گرد و غبار اهواز؛ مهمان ناخوانده‌ای که صاحب‌خانه شد
بیابان‌زایی در میان 37 چالش مهم جهانی، به عنوان یکی از سه چالش اصلی فراروی بشر در قرن 21 (پس از چالش‌های مهم تغییر اقلیم و کمیابی آب شیرین) محسوب می‌شود، به طوری که براساس گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی یک ششم جمعیت، سه چهارم اراضی خشک و یک سوم خشکی‌های جهان به مساحت 5 میلیارد هکتار در 110 کشور جهان در معرض پدیده بیابان‌زایی است.
در مجموع از نظر تناسب سطح مناطق خشک ایران با جهان، ایران روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و 64.6 درصد از مساحت آن دارای اقلیم خشک و فراخشک است که 3.3 برابر درصد جهانی است. بیابان‌های گرم عربستان و آفریقا در فصل تابستان قسمت‌های جنوب و جنوب غربی کشور ایران را بیشتر در فصل تابستان تحت نفوذ خود در می‌آورند. در دوره گرم سال بر اثر استقرار پر فشار جنب حاره‌ای بر ایران، آسمان کشور بدون ابر می‌شود که در نتیجه سبب گرمایش شدید زمین شده و مرکز کم فشار روی خلیج فارس را به وجود می‌آورد.
این مرکز کم فشار هوای شبه جزیره عربستان و عراق را به داخل ایران کشانده و سبب بالا رفتن دمای شهرهای خوزستان می‌شود. با افزایش دما در شبه جزیره عربستان و عراق، دمای هوای مجاور سطح خاک افزایش پیدا می‌کند. این افزایش دما موجب بروز تلاطم و وزش باد در لایه‌های زیرین جو می‌شود.
خوزستان با وجود منابع عظیم نفت و گاز، پتروشیمی و سدهای عظیم؛ شریان اقتصادی کشور است که متاسفانه دامنه خشکسالی، تأثیرات سوء بر این استان و بالطبع برکشور داشته است. از تأثیرات خشکسالی‌ها و آلودگی‌های اخیر در خوزستان، تغییرات آب و هوایی و افزایش آلاینده‌ها و گرد و غبار در هوا بوده که مشکلات بسیاری را برای مردم استان ایجاد کرده است.
رکود و وقفه در فعالیت‌های اقتصادی خوزستان به دلیل شرایط نامساعد جوی و تغییرات شدید آب و هوایی مانند گرد و غبار اقتصاد کشور را متأثر و نبض اقتصادی کشور را به شماره می‌اندازد.
اما به راستی علت حال و روز این روزهای خوزستان چیست؟
به گفته بسیاری از کارشناسان یکی از علل اصلی خشک شدن تالاب‌ها و ایجاد گرد و غبار شدید در منطقه غرب آسیا به ویژه در عراق، ایران و سوریه و به تبع آن بلند شدن گرد و غبار در منطقه، ناشی از اجرای پروژه عظیم آناتولی در ترکیه است؛ پروژه‌ای عظیم که بر اساس آن بیش از 22 سد و 19 طرح برق‌آبی در حوضه آبریز دجله و فرات ایجاد خواهد شد. با اینکه تاکنون پروژه آناتولی به بهره‌برداری کامل نرسیده است؛ اما در همین میانه کار مشکلات فراوانی گریبان کشورهای پایین دست دجله و فرات را گرفته و تالاب‌های منطقه یکی پس از دیگری رو به خشکی می‌روند. در چنین فضایی است که ورود دستگاه دیپلماسی به موضوع پدیده گرد و غبار ضروری به نظر می‌رسد، برای رایزنی با ترکیه تا این کشور مجاب به تأمین حق‌آبه تالاب‌های پایین‌دستی دجله و فرات شود و از سوی دیگر رایزنی با عراق، سوریه، عربستان و اردن تا دولتمردانشان مجاب به مالچ‌پاشی کانون‌های تولید ریزگرد در کشورهایشان شوند.
صحرای عربستان یکی از دلایل عمده آلودگی هوای خوزستان است. این کشور با شرکتی آمریکایی قراردادی مبنی بر مالچ‌پاشی در بیابان‌های خود را داشته که باعث فرونشاندن گرد و خاک در آن برهه از زمان شده بود؛ اما قرارداد با این شرکت تمام شد و عربستان هم از تمدید آن خودداری کرد و به خرید سلاح از آمریکا روی آورد.
طی یک سال گذشته خوزستان شاهد بروز پدیده‌ای به نام گرد و خاک و آلودگی بوده و در این مدت نزدیک به 60 بار در معرض این آلودگی قرار گرفته است.
پدیده گرد و خاک علاوه بر مسایل بهداشتی که به همراه دارد، خسارات اقتصادی فراوانی نیز از جمله کاهش میزان دید در معابر، فرسایش شدید بناها و تأسیسات صنعتی، اخلال در سفرهای زمینی و هوایی، کاهش سطح برداشت محصولات به‌دلیل پوشش گرد و غبار بر روی سطوح گیاهان و اراضی کشاورزی و تبعات اجتماعی نظیر افزایش مهاجرت از خوزستان را در پی خواهد داشت.
کارشناسان به منظور مقابله با این پدیده، مالچ‌پاشی اراضی بیابانی در کوتاه مدت را تنها راه حل عمده می‌دانند، اما مبارزه با معضل پدیده گرد و خاک یک مدیریت و همکاری بین بخشی منسجم را طلب می‌کند که علاوه بر پیگیری‌های جدی موضوع از طریق مجامع بین‌المللی، کنوانسیون‌های بیابان‌زدایی و اجلاس‌های منطقه‌ای، باید برای رفع کانون‌های بدون مرزی و توسعه فضای سبز، تامین حق آبه مناطق تالابی؛ یک برنامه جامع میان‌مدت و یا بلندمدت اندیشید.
در زمان آلودگی گرد و غباری چه باید کرد؟
متداول‌ترین نشانه‌هایی که طی یک پدیده گرد و غبار مشاهده می‌شود تحریک چشم‌ها و راه‌های هوایی فوقانی است. افراد مسن یا افراد با بیماری‌های قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسایی قلبی از خروج از خانه اجتناب کنند.
در آلودگی هوا ، کودکان بیشتر از افراد دیگر آسیب می‌بینند. پس باید امکانات لازم را برای حفظ سلامتی آن‌ها فراهم کنیم.
معمولا افراد زیر ممکن است آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند:
نوزادان، کودکان و نوجوانان ، سالخوردگان، افراد مبتلا به بیماری های تنفسی مانند آسم و برونشیت و آمفیزم، بیماران قلبی.
قرار گرفتن این افراد در معرض گرد و غبار ممکن است: واکنش‌های حساسیتی و حملات آسم را تشدید کند، مشکلات تنفسی حادی را ایجاد کند، در ایجاد بیماری‌های قلبی و عروقی موثر باشد، طول عمر را کاهش دهد.
قرار گرفتن طولانی در معرض ذرات منتقل شده توسط هوا می‌تواند مشکلات تنفسی و ریوی و احتمالا بیماری های قلبی ایجاد کند.
توجه به این موارد می‌تواند در کاهش اثرات جانبی گردو غبار موثر باشد:
برای جلوگیری از آلودگی مواد غذایی و آب آشامیدنی استفاده از پوشش مناسب برای مواد غذایی آماده مصرف ضروری است.
لازم است مواد غذایی قبل از نگهداری در یخچال از ذرات و گرد و غبار زدوده شوند. برای کاهش تماس با گرد و غبار در محیط زندگی، نظافت روزانه توصیه می‌شود .
حالا باید منتظر باشیم و ببینیم که مشکل بزرگ و قدیمی گرد و غبار خوزستان با چه راه‌حلی برطرف می‌شود؛ بارش باران و برف، وزیدن بادهای نجات‌دهنده، مالچ‌پاشی کشورهای همسایه، تدبیر دولت و مسئولان و یا شاید هم امدادی غیبی.
زمان همه چیز را مشخص می‌کند...
