لیلا خسروی - سرپرست هیأت برنامه کاوش در محوطه گنبد جهانگیر اظهار داشت: تحقیقات تیم کاوش در محوطه گنبد جهانگیر (کلگ) در ادامه مطالعات باستان‌شناسی در حوضه رودخانه کنگیر، منجر به کشف و نمایان شدن فضاهای معماری و گچ‌بری‌های بی‌نظیر و منحصربه‌فرد با نقوش حیوانی (اسب بال‌دار)، انسانی و گیاهی در انواع مختلف شد.
خسروی با اشاره به اینکه محوطه بزرگ گنبد جهانگیر یکی از سه محوطه‌ای بود که بر اثر ساخت سد کنگیر، کاوش آن در دستور کار پژوهشکده باستان‌شناسی قرار گرفت، گفت: با توجه به کمبود منابع و پژوهش‌های باستان‌شناسی، به‌خصوص درباره ساخت این نوع بافت‌های مسکونی و وضعیت شهرها و روستاهای دوران تاریخی در غرب ایران که در صدر اسلام نیز به حیات خود ادامه دادند، اهمیت و ضرورت اجرای این برنامه قابل‌توجه بود.
این باستان‌شناس مهم‌ترین یافته‌های منقول حاصل از کاوش را شامل یافته‌های سفالین دانست و گفت: در میان این مجموعه، سفال‌های شاخص دوران اشکانی در لایه‌های زیرین و سفال‌های شاخص دوره ساسانی هم‌زمان با ساخت بنا و سفال‌های اسلامی به‌مقدار کم مربوط به فازهای استقرار عشایری به‌دست آمد.
وی یافته‌های سنگی، فلزی، شیشه‌ای و بقایای استخوانی جانوری و گیاهی را از دیگر آثار به‌دست‌آمده در این کاوش اعلام کرد و گفت: یافته‌های سنگی اعم از سنگ آسیاب، مشته‌سنگ، هاون، سنگ وزنه، سنگ چاقوتیزکن بود که نوع معیشت ساکنان محوطه در فاز عشایری را برای ما مشخص می‌کند.
خسروی با تأکید بر اینکه شواهد نشان می‌دهد بنای کلگ با طرح و نقشه قبلی احداث شده، گفت: موقعیت ویژه این منطقه در زاگرس مرکزی و واقع شدن بر سر یکی از راههای باستانی مهم و استراتژیک بین‌النهرین و وجود رودخانه کنگیر می‌تواند از پارامترهای مؤثر در شکل‌گیری این سکونتگاه در دوران تاریخی باشد.
وی افزود: سنگ گچ ماده اصلی برای بالا بردن دیوارها و گچ نیم‌پخته نیم‌کوب ملاط اصلی ساخت بنا بوده و از آجر در اندازه‌های مختلف برای پوشش سقف‌ها استفاده شده است.
به‌گفته این باستان‌شناس، ساخت پوشش‌های گنبدی با آجر و سنگ، ایجاد تالارهای بزرگ با طاق‌های ضربی، استفاده از مصالح سنگ و گچ در معماری و استفاده از طاق‌های گهواره‌ای برای پوشش سقف اتاق‌ها میراث دوران ساسانی هستند که در این بنا دیده می‌شوند.
سرپرست هیأت برنامه کاوش در محوطه گنبد جهانگیر، با اشاره به ایجاد گمانه‌هایی بر روی کف برخی از فضاها برای تشخیص زیرساخت و چگونگی پی‌ریزی و دست‌یابی به دوران‌های مختلف استقراری بنا، گفت: «در این گمانه‌ها چگونگی شالوده و پی‌سازی بنا مشخص شد.
وی عنوان کرد: توده آواری درون فضاها از سه تا چهار متر ارتفاع داشت. این آوار از لاشه سنگ، بقایای گچ‌بری، باقی‌مانده ملاط گچ نیم‌پخته نیم‌کوب و سنگ و رسوباتی که بخشی از آوار را سخت و محکم به‌هم چسبانده بود تشکیل می‌شد که، با این اوصاف، بیرون آوردن و نمایان کردن دیوارها کار بسیار دشواری بود.
به‌گفته خسروی، دوران رونق و شکوفایی منطقه از زمان ساسانی شروع شد، چراکه در این دوره بر اثر افزایش جمعیت، شهرنشینی و شهرسازی گسترش چشمگیری پیدا کرد.
این باستان‌شناس، با اشاره به اینکه بقایای معماری نمایان‌شده از بنای کلگ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، گفت: ابتدا بنای اولیه و اصلی در دوران ساسانی بر روی یک محوطه اشکانی وسیع ساخته شده و در قرون نخستین اسلامی تا قرن چهارم هجری نیز مورداستفاده عشایر و کوچ‌روها بوده است.
وی با بیان اینکه این مکان محل قشلاق عشایر در کنار رود کنگیر بوده، افزود: در عملیات کاوش و خاک‌برداری بنا، دخل و تصرفات عشایر در طی قرون متمادی را می‌شد مشاهده کرد که استفاده از ساخت‌وسازهای ابتدایی و ساده با به‌کارگیری مصالح باقی‌مانده از ویرانه‌های بنای اصلی با ملاط گل ازجمله این تغییرات بود.
خسروی با اشاره به حمایت و همکاری معاون آب منطقه‌ای ایلام و اداره میراث‌فرهنگی این استان و همچنین همراهی روستاییان منطقه گفت: اگرچه در طول این فصل به‌اندازه سه فصل کار باستان‌شناسی در محوطه کاوش انجام شد، ولی به‌دلیل برودت هوا ادامه کار ممکن نبود و هنوز کاربری این بنای حیرت‌انگیز برای ما مشخص نیست.
خسروی تصریح کرد: محوطه گنبد جهانگیر با مساحتی بیش از 15 هکتار در حاشیه رود کنگیر در بخش زرنه شهرستان ایوان در استان ایلام قرار گرفته است.
این باستان‌شناس، با اشاره به اینکه رودخانه کنگیر از موقعیت استراتژیک بسیار ویژه‌ای برخوردار است، گفت: نزاع بر سر آب کنگیر سابقه تاریخی دارد که مهم‌ترین آن در دوره زندیه اتفاق افتاده و سال‌ها علی‌خان کلهر بر سر ورود آب این رودخانه به مندلی با نیروهای عثمانی درگیری داشته است.
وی با بیان اینکه استان ایلام از نظر جغرافیای تاریخی در دوران تاریخی و اسلامی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود، گفت: بخش شمالی به‌نام ماسبذان به‌مرکزیت شیروان یا سیروان و قسمت جنوبی به‌نام مهرجان‌قذق به مرکزیت سیمره بوده است که منطقه مورد بررسی ما جزو ایالت ماسبذان محسوب می‌شود.
خسروی افزود: در میان متون کهن به‌شکل جسته‌وگریخته به سه شهر از توابع ایالت ماسبذان اشاره شده که عبارت‌اند از سیروان، آریوحان و الرذ و محدوده شهر آریوحان را باید در شهرستان ایوان جست‌وجو کرد.
وی با بیان اینکه یاقوت حموی از آریوحان نام برده است گفت: راولینسون نیز معتقد بوده که مرکز آریوحان همان زرنه است که تا قرن 13 میلادی این ناحیه به‌نام آریوحان شهرت داشته است.
کاوش در محوطه کلگ گنبد جهانگیر ایوان با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری انجام گرفت.
