عذاب به معنای عقوبت، مجازات، شکنجه و ایجاد درد شدید است. اصل تعذیب در زبان عربی چنان که راغب اصفهانی در مفردات الفاظ قرآن کریم بیان کرده، زدن زیاد با انتهای تازیانه و بند شلاق است. از این رو عذاب را می توان معادل شکنجه در زبان فارسی دانست.
در قرآن کسانی که بر خلاف آموزه های عقلانی و وحیانی عمل می کنند، به عذاب، انذار داده شده اند. در این آیات، انواع و اشکال عذاب های دنیوی و اخروی به عنوان عقوبت عصیان کاران بیان شده است. هدف از بیان عذاب ها، ایجاد ترس و خوف در بشر و وادار کردن اختیاری به اطاعت و ترک عصیان است.
نویسنده در این مطلب با بررسی آموزه های قرآن قصد دارد تا عوامل و آثار خوف از عذاب را در زندگی بشر تبیین کند که باهم آن را ازنظر می گذرانیم.
انواع عذاب
به سبب گناه های گوناگون عذاب های الهی دارای انواع گوناگونی است. همه عذاب های الهی یکسان و برای دست یابی به یک هدف نیستند. هرچند که می توان گفت که هدف نهایی در همه این موارد، توبه و بازگشت بشر به مسیر اصلی و صراط مستقیم اسلام و تسلیم و اطاعت است.
در آیات قرآنی از نزول باران های توفان زا به عنوان ابزار عذاب (هود آیه۴۴ و آیات دیگر)، عذاب کردن با ابرهای هلاکت بار (شعراء آیات۱۷۶تا ۱۸۹)، نزول آتش سوزنده (قلم آیات۱۷تا۱۹)، بارش برف قرمز(اعراف، آیات۱۳۰و ۱۳۴)، فرو رفتن در زمین (نحل آیه۴۵و اسراء آیه۶۸)، سیل بنیان کن(سباء آیات۱۵تا۱۷)، ثروت و مال(توبه آیه۵۵) به عنوان نمونه ها و مصادیقی از عذاب های الهی یاد شده است که می توان از این نمونه ها پی برد که تنوع عذاب تا چه اندازه است.
عذاب های الهی هم چنین به شکل بسته شدن دهان (یس آیات۶۴و ۶۵)، عذاب آسمانی(بقره آیات۴۷و ۵۸و ۵۹ و عنکبوت، آیات۳۳ و ۳۴)، محرومیت از امداد الهی (آل عمران آیات۲۱و ۲۲و نساء آیه۱۷۳)، مسخ شدن (بقره آیات۶۵و ۶۶)، نابودی محصولات(کهف آیات۳۲و ۳۴و ۴۲) ذلت و خواری(بقره، آیه۹۰)، استیصال و استدراج و لعنت انجام می شود که انسان می بایست همواره هوشیار باشد تا گرفتار یکی از این ها نشود. راه رهایی نیز جز استغفار و توبه در هنگام گناه و خطا و عصیان و انجام واجبات و ترک محرمات در طول عمر نیست.
سبب تنوع عذاب های الهی و اشکال مختلف آن در دنیا و آخرت از آن روست که براساس نظام مجازات الهی می بایست میان گناه و عذاب تناسب باشد (بقره آیات۱۴و ۱۵ و اعراف آیه۵۱ و توبه آیه۶۷ و آیات دیگر) بنابراین، با این که عذاب های الهی حتمی و تردیدناپذیر (انعام آیه۱۳۴) و مختلف هستند، ولی این تنوع و اختلاف به سبب تنوع و اختلاف در گناه و خطایی است که از بشر بروز پیدا می کند.
همچنان که در این آیات و آیات دیگر فلسفه تنوع و اختلاف عذاب ها در دنیا و آخرت بیان شده فلسفه و هدف اصلی ایجاد نظامی به نام نظام مجازات الهی و عذاب نیز بیان شده است. براساس برخی از آیات، هدف و فلسفه وجودی کیفر و پاداش در دنیا و آخرت، تبیین حقانیت هدفمندی جهان هستی می باشد (ص آیات ۲۷ و ۲۸ و نیز جاثیه آیه ۲۲) البته آیاتی چون آیات ۷۴ تا ۷۶ سوره مؤمنون یکی دیگر از فلسفه های عذاب کافران و منحرفان را نجات از طغیان و تضرع به درگاه الهی برمی شمارد.
