آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام یکشنبه گذشته بر اثر عارضه قلبی در سن 82 سالگی دارفانی را وداع گفت.مرحوم آیت الله هاشمی از سال 76 تا زمان وفات در 19 دی 1395 با حکم رهبر معظم انقلاب ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را عهده‌دار بود.
حال سئوال اینجاست که ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام در نبود آیت الله هاشمی به عهده چه کسی است و در آینده چه کسی بر مسند ریاست این مجمع تکیه می‌زند؟
در آئین نامه داخلی مجمع تشخیص مصلحت نظام، تبصره یا ماده‌ای که دلالت بر ریاست فرد مشخصی که در نبود یا فوت رئیس، جلسات را اداره کند، عنوان نشده است.
در همین زمینه حجت الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به تسنیم گفت: تا زمانی که رئیس مجمع در قید حیات باشد اما بنا به دلایلی نتواند در جلسات حضور پیداکند، ریاست جلسات مجمع به عهده یکی از سران قوا بود اما اکنون که رئیس مجمع در قید حیات نیست، انتخاب رئیس برای اداره جلسات مجمع تا زمان انتصاب رئیس جدید با نظر مقام معظم رهبری صورت می‌گیرد.
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در نشست خبری که در محل مجمع تشخیص برگزار شد، در پاسخ به سوال تسنیم درباره برگزاری جلسات علنی مجمع در این دور و نحوه انتخاب رئیس جدید، اظهار کرد: فعلاً دستورالعمل فوری در صحن مجمع نداریم که بخواهیم جلسه تشکیل دهیم اما جلسات صحن علنی مجمع تشخیص تا پیش از ششم اسفند(زمان انتصاب اعضای جدید) تشکیل می‌شود. درباره ریاست جدید مجمع نیز منتظریم رهبر انقلاب تصمیمشان را اعلام کنند.
آخرین جلسه مجمع تشخیص با حضور مرحوم آیت الله هاشمی در تاریخ 18 دی
تسنیم در ادامه نگاهی گذرا به چگونگی شکل‌گیری و ساختار مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهد داشت:
نحوه تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام
در فرآیند نخستین سالهای شکل‌گیری و تحقق نظام جمهوری اسلامی، اختلاف نظر پیرامون منطبق‌ساختن قوانین کشور با احکام شرع و قانون اساسی اجتناب‌ناپذیر بود.
از جمله مجلس شورای اسلامی با ملاحظه ضرورتها، لوایح و طرحهایی را به تصویب می‌رساند که بعضاً وضعیت جدیدی را پایه‌گذاری می‌کرد، شورای نگهبان نیز گرچه همین هدفها را محترم می‌شمرد ولی این قبیل مصوبات را حسب وظایف قانونی خود خلاف شرع یا قانون اساسی تشخیص می‌داد. تاکید مجلس شورای اسلامی بر مصوبه خود و عدم تأمین نظر شورای نگهبان شرایطی را به وجود می‌آورد که ضرورت ایجاد یک نهاد فصل الخطاب برای تشخیص مصلحت را اجتناب ناپذیر نشان می‌داد.
با وجود رهبری در راس نظام جمهوری اسلامی، تدوین کنندگان قانون اساسی در سال 1358 تشکیلات و جایگاه جداگانه‌ای برای حل اختلاف بین دو نهاد یاد شده پیش بینی نکرده بودند ولی تکرار اختلاف نظرها که رو به تزاید بود عملاً باعث ورود مقام رهبری به مباحث درونی یک قوه بعنوان یک روش می‌گردید و حضور معظم له در مسیر مستقیم قانون گذاری را بطور محسوسی افزایش می‌داد. چنین روشی با دیدگاههای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) مبنی بر پرهیز از ورود مستقیم و گسترده در حوزه وظایف قوا تناسب نداشت ( البته این مسئله با مدیریت بحران ها و حل معضلات اساسی که همواره به عهده مقام رهبری است، متفاوت است).
اختلاف نظرهای مورد بحث در سالهای نخست شکل گیری نهادهای قانونگذاری عمدتاً در دو موضوع قانون کار و قانون اراضی شهری بیش از همه ظهور پیدا کرد.
اولین جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست آیت الله خامنه‌ای در سال 68
سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذیربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ماه 1362به امضای سران سه قوه به حضرت امام خمینی(ره) برای چاره جویی در این باره، تقدیم گردید.
حضرت امام (ره) در تاریخ 17 بهمن 1366 هجری شمسی با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای رسیدگی به این قبیل امور تاسیس فرمودند. این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفاً بمنظور تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تاسیس شده بود، هنگامی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 مورد بازنگری قرار گرفت پس از بحثهای مشروح درباره جایگاه مجمع تشخیص مصلحت، وظایف یازده گانه‌ای مستند به اصول 112، 111، 110 و 177 برعهده این مجمع قرار گرفت، تا بعنوان حلقه تکمیلی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی و در شرایط مختلف ایفای نقش نماید.
اولین رئیس مجمع تشخیص مصلحت/آغاز ریاست هاشمی
ارکان مجمع تشخیص مصحلت نظام را رئیس مجمع، شورا، دبیرخانه،کمیسیونهای دائمی و مرکز تحقیقات استراتژیک تشکیل می‌دهند.
رئیس مجمع تشخیص مصلحت مطابق با اصل 112 قانون اساسی،توسط مقام معظم رهبری منصوب می‌شود. ریاست اولین دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام به عهده حضرت آیت الله خامنه‌ای بود و بعد از ایشان از سال 1376 تاکنون مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی ریاست مجمع را بر عهده داشت.
شورای مجمع
ترکیب مجمع تشخیص مصلحت نظام متشکل از دو دسته افراد حقیقی و حقوقی است؛ شخصیتهای حقوقی عبارتند از روسای قوای سه گانه و فقهای شورای نگهبان و وزیر یا رئیس دستگاه مربوطه(که موضوع جلسه به او مربوط است)
و شخصیتهای حقیقی عبارتند از: 22نفر از فقها و دیگر صاحب نظران مسایل اقتصادی, سیاسی, اجتماعی, فرهنگی و...که برای یک دوره 5 ساله توسط رهبر معظم انقلاب انتخاب می‌شوند. بر این اساس اعضای کنونی مجمع تشخیص مصلحت،در تاریخ 1390/12/24 توسط حکم مقام معظم رهبری برای یک دوره پنج ساله معرفی شدند.
یکی از جلسات مجمع تشخیص مصلحت نظام
نگاهی گذرا به تعداد جلسات و کارنامه مجمع در دوره ریاست مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی
به گفته دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در سالهای گذشته و به ریاست آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، این مجمع 429 جلسه علنی تشکیل داده و طی این جلسات 166 طرح و لایحه اختلافی بین مجلس و شورای نگهبان در مجمع تشخیص مصلحت نظام حل و فصل شده است. هر اختلاف با احتساب بندهای جزئی آن شامل 400 مورد اختلافی که بین مجلس و شورای نگهبان بحث و در مجلس تشخیص گره‌گشایی شده است. همچنین 5 برنامه توسعه اقتصادی در مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاستگذاری شده است.
چرا دبیرخانه؟
دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام مسئولیت پشتیبانی ستادی و کارشناسی مجمع را عهده‌دار است. در بخش پشتیبانی ستادی وظایفی نظیر استخدام، امور اداری، بودجه، مالی، اطلاع‌رسانی و ارتباطات و نظارت و در بخش کارشناسی نیز با تشکیل کمیسیونهای تخصصی مباحث ارجاعی از سوی شورای مجمع را کارشناسی و آماده‌سازی نموده وزمینه استفاده ازفرآورده‌های تحقیقاتی درکمیسیونهای دایمی شورای مجمع را فراهم می‌کند. هم اکنون محسن رضایی ریاست دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده دارد.
محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام
کمیسیونهای مجمع تشخیص مصلحت نظام
مجمع تشخیص مصلحت نظام دارای 7 کمیسیون دایمی بصورت موضوعی تقسیم‌بندی شده‌اند. این کمیسیونها عبارتند از:«کمیسیون اقتصاد کلان، بازرگانی و اداری»، «کمیسیون حقوقی و قضایی»، «کمیسیون زیربنایی و تولیدی»، «کمیسیون سیاسی دفاعی و امنیتی»، «کمیسیون علمی، فرهنگی و اجتماعی»، «کمیسیون موارد خاص» و «کمیسیون نظارت».
ریاست کمیسیونهای اقتصاد کلان و موارد خاص به عهده محسن رضایی و کمیسیون قضایی به عهده آیات الله صادق آملی لاریجانی است. ریاست کمیسیونهای زیربنایی و نظارت را مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی برعهده داشت. همچنین ریاست کمیسیون دفاعی بر عهده دریابان علی شمخانی و ریاست کمیسیون فرهنگی را علی اکبر ولایتی برعهده دارد.
به گزارش تسنیم، کمیسیونهای مجمع تشخیص مصلحت نظام طی بیست سال گذشته، هزار و 651 جلسه تشکیل داده اند و که مرحوم هاشمی نیز در این جلسات حضور پیدا می‌کرد.
همچنین آخرین جلسه‌ای که مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی در آن حضور داشته، جلسه کمیسیون نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.
مرکز تحقیقات استراتژیک
مرکـز تحقیقـات استـراتـژیـک با هدف تدوین و تنظیم استراتژی برای جمهوری اسلامی ایران در ابعاد گوناگون، در سال 1368 تشکیل شد. وظیفه این مرکز انجام مطالعات استراتژیک در زمینه‌های مختلف بین‌المللی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی، فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. این مرکز تا سال 1376 در زمره یکی از مؤسسات تابعه نهاد ریاست جمهوری قرار داشت، اما در این سال براساس مصوبه شورای عالی اداری از نهاد ریاست جمهوری منتزع شد و به عنوان مرکز تحقیقاتی به مجمع تشخیص مصلحت نظام پیوست.
در ابتدا ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام را حجت الاسلام حسن روحانی برعهده داشت و از سال 92 تاکنون ریاست این مرکز را علی اکبر ولایتی عهده دار شده است.
مراسم معارفه ولایتی به عنوان رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص
ترکیب اعضای کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام:
- شخصیتهای حقوقی عضو مجمع عبارتند از:
الف – رؤسای محترم سه قوه
ب – فقهای شورای نگهبان
ج – دبیر شورایعالی امنیت ملی
د – وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است
هـ – رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی
شخصیت های حقیقی عضو عبارتند از:
آیات و حجج اسلام:
مرحوم هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، مرحوم واعظ طبسی، ابراهیم امینی نجف آبادی، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، محمد علی موحدی کرمانی، علی اکبر ناطق نوری، حسن صانعی، حسن روحانی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، غلامحسین محسنی اژ‌ه ای، محمود محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم، مجید انصاری.
آقایان: غلامرضا آقازاده، علی آقا محمدی، محمد جواد ایروانی، محمدرضا باهنر، غلامعلی حداد عادل، مرحوم حسن حبیبی، داود دانش جعفری، پرویز داودی، محسن رضایی، محمدحسین صفارهرندی، مرحوم حبیب الله عسگر اولادی، محمدرضا عارف، محمد فروزنده، سیدحسن فیروزآبادی، علی لاریجانی، حسین مظفر، حسین محمدی، سیدمصطفی میرسلیم، سیدمرتضی نبوی، علی اکبر ولایتی، صادق واعظ زاده، احمد وحیدی، محمود احمدی نژاد، سعید جلیلی.
