نشست تخصصی نقد و بررسی اقدامات پهلوی دوم عصر امروز در مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی با حضور ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران، محمد خوش‌چهره استاد دانشگاه اقتصاد تهران و طاهره سجادی مبارز علیه رژیم شاهنشاهی همسر مهدی غیوارن و ملقب به خانم غیوران برگزار شد.
ابراهیم متقی در این نشست با بررسی سیاست‌های بین‌المللی در زمان پهلوی دوم اظهار داشت: روند وابستگی رژیم پهلوی بعد از کودتای 28 مرداد شدت پیدا میکند و این وابستگی ماهیت ساختاری و دارای سه لایه است. لایه اول امنیتی، دوم اقتصادی و سوم توسعه وابستگی در حوزه سیاست خارجی است که در چارچوب وابستگی به سرمایه‌داری آزادی عمل بیشتری پیدا میکند.
وی افزود: در دوره نخست آمریکایی‌ها سیاستی را در ایران پیگیری می‌کنند که ایران دارای ارتش و مخابرات قوی باشد تا با اتحاد جماهیر شوروی سابق مقابله کند.
متقی گفت: در همان مقطع زمانی شرایطی به وجود می‌آید که ایران عضو پیمان امنیتی بغداد می‌شود این پیمان بخشی از سیاست‌های پیرامونی آمریکا است برای مقابله با اتحادیه جماهیر شوروی و البته اندکی بعد در عراق کودتای به رهبر ژنرال عبدالکریم قاسم صورت میگیرد و عراق از پیمان امنیتی بغداد خارج شده و پیمان سنتو ایجاد می‌شود.
وی گفت: در سال 1359 یک سال بعد از پیمان سنتو ایران قرارداد دو جانبه با ایالات متحده آمریکا می‌بندد و این قرارداد موقعیت تیپکال دارد و ایران از آن مقطع به بعد با فضای سیاست غربی در جهان ادغام می‌شود.
مؤلف کتاب «تحولات سیاسی خارجی آمریکا» ادامه داد: مدلی که در زمان ریاست جمهوری آزینهاور در آمریکا صورت می‌گرفت با نگاه کندی متفاوت است. آزینهاور سیاست‌هایش را در مقابله هرچه بیشتر با شوروی گسترش می‌داد و بعد کشورهای پیرامونی که تابع سیاست‌های آمریکا بودند نیز از این سیاست‌ها پیروی می‌کردند.
وی افزود: شوروی در زمان کندی و به علت رشد در تجهیزات نظامی موازنه قدرت با آمریکا پیدا میکند به همین دلیل سیاست‌های آمریکا تغییر پیدا میکند و در زمان کندی مدل سیاست کندی به جای مقابله همه جانبه با شوروی مدل اتحاد برای پیشرفت می‌شود.
متقی گفت: مطابق دیدگاه ریاست جمهوری آمریکا آیزنهاور سیاست توسعه نهاد امنیتی به وسیله شاه اجرا می‌شود که همان ساواک است در آن زمان وزرای شاه هیچ‌گاه با افتخار نمی‌گفتند که توانستیم نفت بفروشیم، تحریم‌ها را برطرف کنیم.
وی افزود: دانشگاه پرینستون آمریکا شورای علوم اجتماعی تشکیل می‌دهد و یکی از کمیته‌هایش بررسی سیاست تطبیقی است که حاصل درس سیاست تطبیقی که امروز در دانشگاه تحصیل می‌شود تئوری‌پردازی نظریه‌پردازان آن کمیته است.
متقی ادامه داد: والتر روستو یکی از پیشگامان سیاست تطبیقی تأکید میکند که برنامه کشورها باید رشدمحور باشد و وابستگی را از حوزه امنیتی خارج کند و به ساختارهای اجتماعی و سیاسی متصل کند.
وی افزود: وابستگی فقط یک امر سیاسی نیست وابستگی در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی نیز مورد تحلیل قرار دهید.
ابراهیم متقی با طرح این پرسش که فرایند وابستگی چه مراحلی داشته است، گفت: مرحله نخست امنیتی است، مرحله بعدی سیاسی و اقتصادی است، وضع به گونه‌ای می‌شود که در اواخر 1960 بحث خواهرخواندگی دانشگاه‌ها در ایران شکل میگیرد و دانشگاه هاروارد آمریکا در ایران دانشکده مدیریت می‌سازد و این فرایند تا زمانی که جمهوری‌خواهان در آمریکا به قدرت می‌رسند ادامه دارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بعد از این دوران یک نوع بلوغی در کشورهای اقماری و پیرامونی حاصل می‌شود به همین دلیل ایران آزادی عمل بیشتری پیدا میکند و شاه سیاست ملی مستقل‌تری را ایجاد میکند. به طور مثال در همان زمان قیمت نفت افزایش پیدا میکند. به گونه‌ای که سازمان مدیریت و برنامهریزی آن زمان اردویی برگزار میکند که چگونه این پول‌ها را خرج کنند.
در ادامه این مراسم محمد خوش‌چهره استاد اقتصاد دانشگاه تهران با بررسی سیاست اقتصادی در دوران پهلوی دوم گفت: در مدل اقتصادی پیش‌فرض‌هایی وجود دارد که گل و بلبل است. اما در شرایط واقعی عوامل غیراقتصادی به شدت در اقتصاد تأثیرگذار است.
وی با بیان اینکه در بررسی اقتصادی باید فضای استراتژیک مورد نظر قرار بگیرد، افزود: پهلوی دوم چون طرفدار آمریکا بود و فضای جنگ سرد نیز در آن دوران حاکم بود و بعد از جنگ جهانی دوم آمریکا به قدرت بلامنازع دنیا تبدیل شد و تضاد منافع با شوروی سابق داشت.
خوش‌چهره گفت: ژنرال پاتُن آمریکایی که در آمریکا از آزینهاور معروف‌تر است برای اولین‌بار اهمیت آینده پژوهی را درک کرد و در جنگ جهانی دوم به این نتیجه رسید که دشمن آینده آمریکا بعد از جنگ اتحاد جماهیر شوروی است و چون در این مقطع زمانی آمریکا از نظر تجیهزات نظامی به اتحاد جماهیر شوروی برتری دارد باید به جنگ به آن کشور بپردازد که مورد قبول ریاست جمهوری وقت آمریکا قرار نگرفت و بعدها کمونیست‌ها رشد کردند عده‌ای می‌گفتند این عدم نپذیرفتن نظریه ژنرال پاتن بود.
وی به سپس به تعریف آینده‌پژوهی پرداخت و گفت: منظور از آینده‌پژوهی بررسی وضعیت موجود و بررسی روند گذشته است تا با تحلیل این روند آینده نیز مورد تحلیل قرار بگیرد و رویدادهایی که می‌تواند این روندها را تحت تأثیر قرار دهد تکنولوژی، انرژی و تغییرات اکوسیستمی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به طور مثال در سال 1944 زمانی که هیتلر بخش اعظمی از اروپا را در تصرف داشت ژنرال رومر آلمانی تشخیص داد جنگ جهانی دوم آلمان شکست خواهد خورد و در آینده نزدیک نیز این پیش‌بینی به وقوع پیوست.
خوش‌چهره گفت: منطقه خاورمیانه منطقه ژئوپولتیک است و سازمان برنامه در ایران بعد از کودتا تأسیس شد و با اشاره ترومن و با کمک مستشاران آمریکای هاروارد شکل گرفت.
وی ادامه داد: برنامه‌های 5 سال قبل از انقلاب را برنامه‌های عمرانی می‌نامیدند و بعد از انقلاب به برنامه توسعه 5 ساله تغییر نام داد و در سازمان برنامه اول چند پروژه زیربنایی بود که در راستای توسعه سلطه سرمایه‌داری در ایران این برنامه‌ها شکل گرفت. در این برنامه‌ها زیرساخت‌های عمرانی شکل گرفت اما زیرساخت‌ها به جای اینکه در راستای امنیت ملی باشد در راستای رونق اقتصادی و سلطه سرمایه‌داری بود. به طور مثال ساخت سد در حالت عادی فرصتی است تا هم به تولید انرژی و سطح زیر کشت کشاورزی باشد اما اولویت آن برای آن دوره به جهت تولید برق برای مصرف کالاهای غربی بود.
این استاد دانشگاه گفت: پیام اول من این است که زیرساخت‌هایی که دوران پهلوی انجام شد در راستای سلطه نظام سرمایه‌داری بود و تجربه امنیتی در آمریکا نشان داد که انقلاب‌ها در آن زمان یا کارگری یا کشاورزی است به همین دلیل آمریکایی‌ها به شاه تو کردند اصلاحات ارضی را در ایران انجام دهیم.
نماینده اسبق مجلس گفت: والتر روستو مشاور امنیت اسبق ملی آمریکا گفت جامعه آرمانی جامعه پرمصرف شهری است و این مدل توسعه در نظام برنامهریزی ما شدت یافت و اقتصاد سنتی و خودکفای ما به اقتصاد نفتی تبدیل شد و نفتی شدن اقتصاد و توسعه زیرساخت‌ها در جهت سلطه ادامه پیدا کرد و به گونه‌ای که نسبت شهری و روستایی ایران که در گذشته 70 درصد روستایی و 30 درصد شهری بودند به شدت تغییر و روستاییان به سمت شهرها هجوم آوردند.
خانم غیوران مبارز انقلابی علیه رژیم پهلوی در ادامه این مراسم اظهار داشت: وارد شدن در جریان مبارزه ناشی از خاطراتی است که در طول زندگی داشتیم و کاملاً برای ما روشن بود که در ایران یک حکومت غیرمردمی و وابسته حکومت میکند.
وی افزود: در آن زمان فقر و محرومیت زیادی در تهران و بیرون از تهران وجود داشت و زمانی به زیارت عبدالعظیم حسنی می‌رفتیم در طول راه زاغه‌هایی وجود داشت زمانی که برای اولین بار به مشهد رفتم 3 روز و 3 شب در راه بودیم و روستاهایی را می‌دیدیم که فقر و بیچارگی در آنها بیداد می‌کرد و از نظر فرهنگی نیز فضای جامعه به شدت ضد اسلامی بود.
غیوران ادامه داد: در کشوری که این همه فقر وجود داشت شاه به جای اینکه به رفاه مردم بپردازد به برگزاری جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی و هزینه و ریخت‌وپاش‌های فراوان می‌پرداخت. تمام این عامل و انگیزه‌ای شده بود که ما به مبارزه روی بیاوریم.
وی گفت: در سال 1335 سلطنت پهلوی برای حفظ سلطه خود با کمک آمریکا، انگلیس و اسرائیل ساواک را ایجاد کرد و در سال 1336 ساواک رسماً کار خود را شروع کرد و فلسفه ساواک به زغم آنها حفظ امنیت کشور بود.
این مبارزه انقلابی ادامه داد: بعد از قیام 1342 امام سرکوب ساواک شدت یافت و هرکس اعتراض می‌کرد توسط ساواک سرکوب می‌شد من در زندان جوانانی را دیدم که پشت تلفن بحث می‌کردند و تلفن آنها شنود می‌شد و ساواک آنها را دستگیر می‌کرد.
غیوران گفت: یکی از شکنجه‌گران معروف ساواک به نام آرش به من می‌گفت هر دختری که حجاب دارد صاحب فکر است. هیچ زندانی بدون امضای پرویز ثابتی حق انتقال به زندان دیگر را نداشت و وقتی سریال معمای شاه را می‌بینم وقتی کمیته مشترک را نشان می‌دهند به علت شکنجه‌‌هایی که در آنجا شده‌ام حالم بد می‌شود و سعی می‌کنم آن را نگاه نکنم.
وی ادامه داد: بعد از انقلاب نیز از کمیته مشترک بازدید کردم احساس کردم یک اژدهای خاموش است چون همیشه صدای فریاد در آنجا وجود داشت و همسرم زیر شکنجه ساواک فلج شده بود و من برای اولین بار در زندان وقتی به من گفتند همسرت کشته شده احساس کردم که راحت شده است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از شکنجه‌گران معروف ساواک به من گفت ما وسیله شکنجه‌ای که از اسرائیل آوردیم را روی همسرت امتحان کردیم که منجر به فلج شدن او شد.
