مِخاک آپرسیان معاون گردشگری وزارت اقتصاد، توسعه و سرمایه گذاری جمهوری ارمنستان در این دیدار گفت: «در تمام سال‌ها ما همکاری خوبی با همتایان ایرانی خود داشتیم، و به موفقیت‌های زیادی دست پیدا کردیم، اما هنوز هم مشکلات زیادی وجود دارد که باید روی آن‌ها کار کنیم، افزایش گردشگران متقابل در 2 کشور در دستور کار است، اهمیت این مسئله علاوه بر جنبه اقتصادی می‌توانیم روابط دوستی بین 2 ملت را تحکیم ببخشیم.»
وی افزود: «با وجود اینکه تعداد گردشگران ایرانی در ارمنستان روز به روز در حال افزایش است، تعداد گردشگران ارمنستانی به ایران آنطور که باید رشد نکرده است. باید همه سعی خود را بکنیم که تعداد گردشگران ارمنستانی به ایران نیز روز به روز افزایش پیدا کند.»
وی با اشاره به این نکته که در این راستا قرار است اقدامات زیادی انجام می‌شود گفت: «به دعوت طرف ایرانی قرار است ماه ژانویه هیات خبرنگاران از ارمنستان به ایران بیایند، بعلاوه قرار شد که ایران و ارمنستان نمایشگاههای مشترک برگزار کنند. در این‌باره توافقاتی انجام شد که باهم در زمینه برگزاری این همایش‌ها همکاری داشته باشیم. به عنوان مثال در نمایشگاه گردشگری که سال گذشته در ارمنستان برگزار شد توانستیم محل‌هایی را به صورت رایگان در اختیار ایرانی‌ها قرار دهیم، آن‌ها نیز حضور بسیار فعالی در این نمایشگاه داشتند.»
آپرسیان گفت: «هر سال در ماه فوریه نمایشگاه بسیار بزرگی در ایران برگزار می‌شود، ما از طرف ایرانی درخواست کردیم که برای شرکت در این نمایشگاه تسهیلات و امکاناتی در اختیار ما قرار دهند یا غرفه‌هایی را به صورت رایگان در اختیار ما قرار دهند. اگر بتوانیم در این نمایشگاه‌ها فعالیت خوبی از خود نشان دهیم و طرفین را برای مشارکت جذب کنیم، بعد از چند سال فعالان این حوزه از 2 کشور خودشان تمایل خواهند داشت که حتی با پرداخت هزینه در این نمایشگاه‌ها شرکت کنند.»
وی افزود: «ما به صورت رسمی با این درخواست به طرف ایرانی رجوع کردیم، تمایل داریم افراد مسئول برگزار کننده نمایشگاه‌ها در ایران و در ارمنستان را باهم مرتبط کنیم تا با هم همکاری داشته باشند. تا ماه فوریه فرصت زیادی باقی نمانده است، باید اطلاعات لازم را بدست آوریم تا بتوانیم با همتای خود در ایران تعامل داشته باشیم.»
آپرسیان ایجاد یک گروه مشترک گردشگری بین ایران و ارمنستان را دومین مطلبی که در دستور کار قرار دارد اعلام کرد و گفت: «باید بتوانیم به صورت مشترک ایران و ارمنستان را به جوامع بین‌المللی معرفی کنیم. دیداری که ماه ژانویه طرف ارمنی قرار است از ایران داشته باشد در همین راستا خواهد بود. بین این هیات افرادی از آژانس‌های هواپیمایی و گردشگری مختلف وجود دارند، ما تأکید داشتیم این افراد از بهترین آژانس‌ها که تجربه همکاری با کشورهای مختلف را دارند باشند. هدف این شرکت‌ها فقط گسترش گردشگری میان ایران و ارمنستان نیست، بلکه هدف آن‌ها تدوین یک برنامه مشترک برای گسترش گردشگری در کل منطقه است.»
حل مشکل ورود و خروج وسایل نقلیه ارمنستانی به ایران
وی افزود: «ما حتی در نظر داریم بتوانیم خبرنگاران و فعالان حوزه گردشگری را از کشورهای دیگر دعوت کنیم تا با ایران و ارمنستان بیشتر آشنا شوند. البته یک مانع بزرگ بر سر همکاری بین ایران و ارمنستان و همکاری‌های مشترک ایران و ارمنستان با سایر کشورهای منطقه وجود دارد و آن این است که ماشین‌های ارمنستانی چه سواری چه اتوبوس‌هایی که متعلق به تورهای گردشگری است این اجازه را ندارند که به سادگی از ارمنستان وارد خاک ایران شوند.»
آپرسیان گفت: «این مسئله مانع بزرگی برای عملی کردن بسته‌های مشترک ما و ایران در حوزه گردشگری است، به عنوان مثال اگر یک گردشگر چینی به ارمنستان بیاید و قصد داشته باشد از طریق زمینی از ارمسنتان وارد خاک ایران شود نه می‌تواند با ماشین شخصی و نه با اتوبوس‌های ارمنستان وارد خاک ایران شود. این مسئله تاکنون چند بار مطرح شده و طرف های ایرانی نیز با ما هم عقیده بودند. در یادداشت تفاهمی که به امضا رسید نیز ماده‌ای در همین راستا و اختصاص تسهیلات برای عبور و مرور گمرکی وجود داشت.»
آشنایی و نزدیکی بین ملت ایران و ارمنستان به واسطه گردشگری به روابطی پایدار تبدیل می شود
زهرا احمدی‌پور در این دیدار با اشاره به مشترکات ایران و ارمنستان گفت: «نتیجه این زندگی طولانی و مسالمت‌آمیز ایران و ارمنستان، داشتن یک فرهنگ مشترک است که در بخشی از زوایای زندگی امروز در ایران و ارمنستان به چشم می‌آید . در ایران این روابط مسالمت‌آمیز بین مسلمانان و ارمنی‌ها به عنوان هموطن در استان‌های مختلف کشور برقرار است و به صورت دوستانه و مسالمت‌آمیز با هم کار و زندگی می‌کنند.»
وی افزود: «ارتباطی که همیشه با هم داشتند باعث شد که مردم ایران یک ذهنیت مشخص، دوستانه و نزدیکی را با مردم ارمنستان داشته باشند، این آشنایی و نزدیکی که بین 2 ملت وجود دارد می‌تواند به واسطه گردشگری به روابطی پایدار تبدیل شود، به دنبال این مسئله هم آشنایی‌ها بیشتر می‌شود و هم امنیت منطقه‌ای بین 2 کشور همسایه تداوم پیدا کند.»
احمدی‌پور گفت: «من آمار گردشگرانی که از ارمنستان به خارج از کشور می‌روند و میزانی که از ارمنستان وارد ایران می‌شوند را بررسی کردم، سهم ورود گردشگران ارمنی به ایران در مقایسه با گردشگران سایر کشورها به ایران، بسیار پائین است. این مسئله دلایل مختلفی دارد، با بررسی نظرات بخشی از گردشگران ارمنی که وارد ایران شده‌اند یا آن‌هایی که ایران را برای گردشگری انتخاب نکردند، معلوم شد که بخشی از آن مربوط به دلایل اقتصادی بود، به عنوان مثال سفر به ایران برای بعضی از گردشگران خارجی در مقایسه با سفر به تعدادی از کشورها بیشتر هزینه‌بر بود.»
گسترش گردشگران سلامت در ایران به دلیل هزینه‌های مناسب پزشکی و کیفیت جراحی‌ها در ایران
وی افزود: «از طرفی لازم است که گردشگران ارمنی مسیرهای بیشتری برای گردشگری در ایران داشته باشند. بخشی از این مسئله نیز به تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی بین اسلام و مسیحیت مربوط بود. مواردی که ما ملزم به رعایت آن هستیم گاهی اوقات باعث می‌شود بخشی از گردشگران ارمنستانی مسیرهای دیگری را غیر از ایران انتخاب کنند.»
رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با تأکید برا اینکه در حال حاضر نوع گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند از تنوع بسیار گسترده‌ای برخوردارند، گفت: «بعد از برجام و برطرف شدن تحریم‌ها تنوع بسیار زیادی در عرصه‌های مختلف گردشگری بوجود آمد. به طور مثال اکنون گردشگری سلامت در بسیاری از استان‌ها بویژه استان‌های مرزی ایران گسترش پیدا کرده است و ایران به سمت تجهیز هتل-بیمارستان‌ها رفته است تا بتواند در زمینه گردشگری سلامت، توریست بیشتری جذب کند. هزینه‌های مناسب پزشکی در ایران و کیفیت بالای جراحی های پزشکی در ایران، باعث شد که تعداد گردشگران سلامت در 2 سال اخیر بسیار افزایش پیدا کند.»
افزایش تقاضای کاوش در ایران از سوی باستان‌شناسان و مورخان خارجی
وی افزود: «به لحاظ طبیعی تنوع ایران بسیار زیاد است و همین مسئله جاذبه زیادی برای انواع گردشگری طبیعی ایجاد کرده است، به عنوان مثال گردشگری روستایی، گردشگری کویر و... در سال‌های اخیر بسیار رونق پیدا کرد. با توجه به اینکه کویر لوت ایران ثبت جهانی شد، تعداد گردشگران خارجی که برای اقامت در کویر وارد ایران می‌شوند افزایش چشمگیری داشته است.»
احمدی‌پور با اشاره به جاذبه‌های کهن تاریخی ایران و گسترش گردشگری تاریخی گفت: «تعدادی از گردشگرانی که به عنوان گردشگر تاریخی وارد ایران می‌شوند باستان‌شناسان و مورخان خارجی هستند که تقاضای این افراد برای کاوش در ایران افزایش پیدا کرده است. از طرفی تقاضایی که برای برگزاری نمایشگاههای مشترک آثار و اشیا تاریخی در موزه‌هایی که به صورت مشترک دو جانبه یا سه‌جانبه برگزار می‌شود نیز افزایش داشت، یکی از تفاهم‌هایی که در سفر به ارمنستان داشتیم نیز در همین زمینه بود.»
وی با تأکید بر این نکته که می‌توانیم با توجه به سوابق فرهنگی نزدیک به هم از یونسکو به عنوان یک ظرفیت برای ثبت میراث‌فرهنگی ایران و ارمنستان استفاده کنیم گفت: «به عنوان مثال می‌توان از ثبت جهانی یونسکو استفاده کرد. می‌توانیم یلدا را به عنوان یک اثر فرهنگی ناملموس و موضوع جدید در یونسکو مطرح کنیم. اعیادی مثل نوروز و یلدا از یک پیام طبیعی که فرهنگ مشترک منطقه را معرفی می‌کند برگرفته شده‌اند و می‌تواند زمینه آشنایی بیشتر مردم کشورهای مختلف بویژه ایران وارمنستان را ایجاد کند و شاید به موجب آن تفاوت‌های مذهبی خیلی به چشم نیاید و مردم بیشتر به دلیل شباهت‌های فرهنگی به هم نزدیک شوند.»
معاون رئیس جمهور درباره پیشنهادی که از آپرسیان مبنی بر تعامل کارشناسان ایرانی و ارمنی برای بررسی کمبود گردشگرانی که از ارمنستان وارد ایران می‌شوند گفت: «باید این مسئله بررسی شود تا برای رفع مشکلات چاره‌ای بیندیشیم و گردشگری را به صورت دوجانبه توسعه دهیم.»
استفاده از منطقه آزاد ارس برای توسعه گردشگری
وی در پاسخ به پیشنهاد مِخاک آپرسیان مبنی بر اینکه در نمایشگاه غرفه‌های رایگان در اختیار فعالان ارمنستانی قرار گیرد گفت: « در برگشت به ایران به طور حتم جلساتی برای نمایشگاه گردشگری و حضور کشورهای مختلف از جمله ارمنستان در این نمایشگاه خواهیم داشت، اما با توجه به اینکه بخش خصوصی متولی برگزاری این نمایشگاه است ممکن است نتوانیم از بخش خصوصی غرفه رایگان بگیریم اما می‌توانیم با آن‌ها صحبت کنیم که برای کشور همسایه ارمنستان اولویت‌های بیشتری قائل شوند.»
احمدی‌پور افزود: «در بحث گسترش صنایع‌دستی و بازارچه مشترک صنایع‌دستی، همان‌طور که رئیس جمهور در صحبت‌های خود تأکید کردند اگر بتوان در منطقه آزاد ارس کارهای مشترکی انجام داده می‌شود در گسترش گردشگری به صورت دو جانبه موثر باشد. بعلاوه می‌توانیم روی داشتن هفته فرهنگی که خود عامل رفت‌وآمد بیشتر آژانس‌ها و تورگردان‌های 2 کشور است تمرکز و برنامه‌ریزی کنیم. این مواردی است که می‌توانیم در دستور کار قرار دهیم تا روابط خود را در عرصه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دوجانبه کنیم.»
مرمت مسجد کبود و کلیساهای ارامنه در ایران
وی ادامه داد: «به عنوان مثال سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بر روی مسجد کبود به عنوان یک اثر فرهنگی مطالعاتی را انجام داد و قرار است اعتباری برای مرمت این مسجد اختصاص دهد. همتایان ارمنستانی ما نیز می‌توانند برای مرمت کلیساهای ارامنه در ایران نیز چنین برنامه‌های مشترکی داشته باشند.»
معاون رئیس جمهوری تسهیل روابط 2 کشور و ورود و خروج خودرو را یکی از اولویت‌هایی اعلام کرد که در یادداشت‌های تفاهم دکتر کرباسیان بین ایران و ارمنستان بر روی آن تأکید شد و گفت: «با این تفاهم‌نامه می توان این فرصت را برای رفت‌وآمد خودرو از ارمنستان به ایران ایجاد کرد.»
اطلاعات ارمنستان از ایران بسیار کم است
زارمین زیتونتسیان رئیس کمیته ملی گردشگری وزارت اقتصاد، توسعه و سرمایه گذاری جمهوری ارمنستان در این دیدار گفت: «هدف اصلی ما افزایش گردشگران به صورت دوجانبه است، یعنی هم افزایش گردشگران ایرانی به ارمنستان، هم افزایش گردشگران ارمنستانی به ایران. اگرچه ما کشوری کوچک با جمعیتی کم هستیم، اما این دلیل نمی‌شود که بحث گردشگری نادیده گرفته شود، هدف اصلی این است که گردشگری را به صورت متقابل بین 2 کشور افزایش دهیم.»
وی افزود: «فکر می‌کنم اکنون که تحریم‌ها نسبت به ایران برداشته شده است، درها به سوی ایران باز شده است، و تمایل مردم برای ورود به ایران و بازدید از ایران دو چندان شده است، در این راستا تمایل داریم که با کشورهای منطقه مثل گرجستان برنامه‌هایی برای گسترش گردشگری انجام دهیم و مشتاق هستیم که با این یادداشت تفاهم بتوانیم با ایران نیز این برنامه‌ها را آغاز کنیم.»
زیتونتسیان گفت: «ما تمایل داریم که بعد از این دیدار بتوانیم با افراد مربوط در بخش گردشگری ملاقات داشته باشیم و به صورت جزئی همه نکات مورد علاقه 2 طرف را بررسی کنیم و بتوانیم از سلایق و علایق همدیگر با خبر شویم.»
وی افزود: «فکر می‌کنم زمینه همکاری‌های زیادی می‌توانیم با هم داشته باشیم. البته در ارمنستان متاسفانه اطلاعاتی درباره ایران، بازار ایران، گردشگری سلامت و... نداریم، اگر از طریق دیدار، ویدئو، مقاله و... این اطلاعات در اختیار ما قرار گیرد می‌توانیم از ایران بیشتر مطلع شویم و این اطلاعات را نیز در اختیار شهروندان ارمنستانی قرار دهیم.»
رئیس کمیته ملی گردشگری وزارت اقتصاد، توسعه و سرمایه گذاری جمهوری ارمنستان ادامه داد: «از شما تشکر ویژه می‌کنم که به حفظ و مرمت آثار باستانی ارمنستان و کلیساهای ارامنه در ایران اشاره داشتید، مسجد کبود برای ما بسیار با اهمیت است، ما مطمئن هستیم که شما نیز با همین دقت از کلیساهای ما در ایران مراقب و نگهداری می‌کنید.»
