زهرا بهرامی: فُک خزری یکی از پستانداران کمیاب آبزی دنیا و یگانه پستاندار دریای خزر است که در دهه‌های اخیر به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند حمایت بین‌المللی است.
حدود هشت سال پیش (۲۰۰۸ میلادی) مرکز درمانی تحقیقاتی فُک خزر «لنی هارت» در جزیره آشوراده راه‌اندازی شد و با مهرماه و فرارسیدن فصل صید ماهیان، بر تعداد فک‌های خزری اسیرشده در تور صیادان گلستانی افزوده‌شده است.
چندی پیش یک فک خزری به مرکز لنی هارت رفت تا مداوا شود و همانجا نام آقا کوشا برایش انتخاب شد. اما شامگاه یکشنبه زندگی «آقا کوشا» پس از یک هفته درمان و دو بار شوک و احیاء توسط اعضای کلینیک تخصصی در جزیره آشوراده به پایان رسید. اطلاع از آخرین وضعیت درمان این فک خزری نر بهانه‌ای شد تا با امیر صیاد شیرازی، مسئول مرکز درمانی تحقیقاتی فُک خزر «لنی هارت» در جزیره آشوراده که به‌عنوان حامی یگانه پستاندار خزر، کارش را با مرکز هلندی به‌صورت تخصصی بر روی فُک خزری شروع کرده است، به گفتگو بنشینیم.
گفتگویی که باخبر تلخ مرگ آقا کوشا و زخم‌های فراوان و ترس در چشمان این حیوان همراه بود.
*ظاهراً چند روز قبل یک فک در تور صیادان اسیرشده، الآن وضعیت درمان کوشا در چه مرحله‌ای است؟
متأسفانه تلاش‌ها برای درمان کوشا بی‌نتیجه ماند و پس از دو روز بد زندگی کوشا پایان یافت.
*واقعاً متأسفم. امیدوار بودم خبر خوش رهاسازی کوشا را مخابره کنم. علت چه بود؟
علت اصلی مرگ کوشا عفونت ناشی از زخم قبلی روی فک و شکستگی و زخم دهانش بود که عفونت به مغزش زده بود. دو روز اول کوشا دچار ضعف عمومی بود و مشخص بود چند روز غذا نخورده است اما بعدازآنکه با تیوپ به معده‌اش غذا می‌فرستادیم کمی بهبودیافته بود.
*پس عفونت دلیل اصلی مرگ کوشاست؟
سن کوشا کم بود، به خاطر زخم‌ها و نخوردن غذا بدنش ضعیف شده بود و به همین دلیل نمی‌توانستیم آنتی‌بیوتیک قوی برایش استفاده کنیم چون بدنش ضعیف‌تر می‌شد. علائمی شبیه کزاز داشت و متأسفانه درمان پاسخ نداد و کوشا در ساعات پایانی شامگاه یکشنبه تمام کرد.
*علت مرگ کوشا را عفونت ناشی از شکستگی فَک اعلام کردید اما اشاره داشتید به اینکه بدن کوشا به‌واسطه زخم‌ها ضعیف شده بود.
بله ۶ روز قبل که کوشا در تور صیادان پره در میانکاله گیرکرده بود دارای زخم‌های بسیاری بود. بریدگی ۱۵ سانتی زیر گردن، زخم زیر بغل سمت چپ و شانه راست تازه بود اما مشخص بود شکستگی و زخم دهان و فک قدیمی‌تر بوده و حداقل یک هفته تا ۱۰ روز قبل آسیب‌دیده چون هم عفونت داشت و هم کمی جوش‌خورده بود.
*یعنی تمام آسیب‌ها ناشی از گیر افتادن در تور بود؟
زخم‌های جدید بله اما زخم قدیمی در قسمت فَک آن خیر. ممکن است به قایق خورده باشد یا توسط صیادان آسیب‌دیده باشد. چون کوشا بیش از ۱۰ ماه سن نداشت و در این سن فک‌ها از حیوانات بزرگ دور می‌شوند و در منطقه ما گله فک وجود ندارد و فقط برای غذا خوردن در منطقه پخش می‌شوند.
*کوشا چندمین فک افتاده در تور صیادان بود؟
از آغاز فصل صید (مهرماه امسال) کوشا ششمین فک بود که پنج‌تا پس از درمان رهاسازی شدند. ۹۰ تا ۹۵ درصد از فک‌ها در تور ماهیان خاویاری می‌افتند. تور آن‌ها چشمه‌های بزرگ دارند و فک به‌راحتی در آن گیر می‌کند اما تور پره برای ماهیان استخوانی چشمه کوچک دارند و هم‌زمان بالا کشیدن طناب فک فرصت دارد از بالای آن بیرون برود.
*آیا جلسات توجیهی و آموزشی برای صیادان در خصوص حفاظت از فک‌ها داشته‌اید؟
بله. هرساله جلسات توجیهی و آموزشی داشته و بروشور و پوستر در ادارات توزیع کرده‌ایم. با صیادان قدیمی و باتجربه کمتر مشکل‌داریم چون به آن‌ها آموزش داده‌ایم که کشیدن تور باعث آسیب‌دیدگی بیشتر فک شده است و تأکید کرده‌ایم که حیوان خطری برای آن‌ها ندارد و می‌توانند در آرامش و بدون ضربه زدن به حیوان آن را از تور خارج کنند. متذکر شده‌ایم ما برنامه حفاظتی داریم و آن‌ها هم با ما همراه شده و نگاه حفاظتی داشته باشند و فقط فک‌ها را تحویل مرکز درمانی ندهند؛ اما کوشا در مسیر رسیدن به مرکز دو باز زیر شوک رفت و با ماساژ قلبی احیاء شد. ترس در چشم‌های کوشا دیده می‌شد و مشخص بود باوجود ضعف و زخم‌های فراوان امید به زندگی را ازدست‌داده است. ما قطعاً به نیروهای بیشتری برای آموزش نیاز داریم با چهار یا پنج نفر نیرو توان ما کم است.
هنوز قایق نداریم و معطلی برای پیدا کردن قایق معضل همیشگی است. مسیر ۴۰ دقیقه‌ای میانکاله تا مرکز، از مسیر خشکی پنج‌ساعته برای انتقال کوشا طی شد*قصد افزایش نیرو ندارید؟
چرا قصد داریم در سه استان (گلستان، مازندران و گیلان) فراخوان جذب نیروی افتخاری برای آموزش داشته باشیم تا توان ما بالاتر رود.
*از کمبود نیرو گفتید، نیازمندی‌های دیگری هم وجود دارد؟
هنوز قایق نداریم و معطلی برای پیدا کردن قایق معضل همیشگی است. مسیر ۴۰ دقیقه‌ای میانکاله تا مرکز، از مسیر خشکی پنج‌ساعته برای انتقال کوشا طی شد. تجهیز مرکز یکی دیگر از نیازهای اصلی است تا بتوانیم تشخیص را زودتر انجام دهیم و چند روز طول نکشد.
*مگر آزمایش‌ها درون‌مرکز انجام نمی‌شود؟
نه. باید حیوان را برای انجام آزمایش به شهر ببریم و چون گونه خاص در نتایج و سلول‌های خونی است باید کنار کارکنان آزمایشگاه بنشینیم.
برای تجهیز مرکز نیاز به کمک داریم اما نمی‌دانم کدام صنعت و یا سازمان می‌تواند به ما کمک کند چون سراغ هر دستگاه اداری رفتیم از شرایط بد اقتصادی گفتند در شرایطی که هم‌اکنون میلیاردها توان برای یوزپلنگ ایرانی که تعداد آن‌ها انگشت‌شمار است و به نظرم من خیلی دیر است، هزینه می‌شود.
به اعتقاد من الآن بهترین زمان برای حمایت از فک خزری است و اگر زمان را از دست بدهیم نسل یگانه پستاندار خزر منقرض می‌شود.
*حرف نگفته‌ای در این خصوص وجود دارد؟
«لنی هارت» یک مرکز خیریه در هلند است که ۴۸ سال برای حمایت فک کارکرده و در کشورهای ایتالیا، اسپانیا، یونان، کره جنوبی و کانادا برای حفاظت از گونه‌های مختلف فک فعالیت می‌کند
حدود ۸ سال است که این مرکز تخصصی در آشوراده زیر نظر سازمان حفاظت از محیط‌زیست، شیلات و ماهیان خاویاری و با کمک‌های مردم هلند اداره شده است اما فکر می‌کنم زمان آن رسیده مردم خودمان به فکر باشند، صنایع ایرانی پا پیش بگذارند و ما را در تأمین دارو و هزینه‌های درمان و ... حمایت کنند. ما در حال حاضر برای نجات هر فک ۲۰۰ هزار به ماهیگیران می‌دهیم که این هزینه هم توسط کشورهای اروپایی‌ها و خانم هارت تأمین می‌شد اگر صنایع و مردم خودمان ما را حمایت کنند، می‌توانیم بودجه خودمان را صرف درمان و تحقیقات فک‌ها کنیم.
