این آمار بیانگر آن است که حجم چندانی از چک‌های حقوقی برگشت نخورده که میزان مبادلات و مقبولیت چک در این بخش را مورد توجه قرار می‌دهد. در عین حال آمارهای به‌دست آمده از عملکرد سال گذشته شبکه بانکی در حوزه مبادلات چک، نشان می‌دهد که تعداد چک‌های برگشتی با افزایش 3 میلیونی از 5 به 8 میلیون فقره رسیده که بیانگر رشد 60 درصدی آن است اما بررسی مبلغی، از افزایش دوبرابری خبر می‌دهد.
از سویی دیگر با توجه به اینکه مقایسه چک‌های برگشتی با چک‌های برگشتی در مقاطع زمانی متفاوت، معیار مناسبی برای سنجش نیست و باید نسبت به چک‌های مبادله شده در هر دوره مورد مقایسه قرار گیرد، میانگین این نسبت طی 15 ماهه (دی‌ماه 1393 تا اسفندماه 1394) از نظر تعداد 3 درصد و مبلغ 2.6 درصد و در بخش حقوقی از لحاظ تعداد 0.1 و مبلغ 0.4 درصد بوده است.
تازه‌ترین آمارها از برگشت 2.4 میلیون فقره‌ای چک‌های برگشتی تا مبلغ 30 هزار میلیارد تومان در سه ماهه اول امسال خبر می‌دهد. این رشد در شرایطی بین شاخص‌های بانکی خودنمایی می‌کند که کارشناسان دلیل عمده این موضوع را گسترش حجم اقتصاد، نقدینگی و مبادلات بانکی ارزیابی می‌کنند.
تغییر در حجم اقتصاد و نقدینگی در شرایطی از علل افزایش آمار چک‌های برگشتی اعلام می‌شود که بررسی‌ها نشان می‌دهد نسبت مبلغ 46 هزار میلیارد تومانی چک‌های برگشتی به رقم نقدینگی 492 هزار میلیارد تومانی در سال 1392 (زمان تحویل به دولت یازدهم) معادل 9.34 درصد است که در مقایسه با مبلغ فعلی 100 هزار میلیارد تومانی چک‌های برگشتی در حجم نقدینگی 1038 میلیارد تومانی در اردیبهشت 1395 معادل 9.36 درصد است.
رئیس‌کل بانک مرکزی در این زمینه می‌گوید از ابتدای سال جاری تاپایان مهرماه حدود 64 میلیون قطعه چک به ارزش بیش از 3 میلیون میلیارد ریال در سامانه چکاوک تبادل شده است.
ولی‌ا... سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی می‌گوید که نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در مهرماه سال جاری نسبت به فروردین‌ماه، از نظر تعداد 0.2 درصد و از نظر مبلغ 3 درصد کاهش یافته؛ این در حالیست که از ابتدای سال جاری تاپایان مهرماه حدود 64 میلیون قطعه چک به ارزش بیش از 3 میلیون میلیارد ریال در سامانه چکاوک تبادل شده است. سیف در یادداشت تلگرامی خود نوشته است: نقش اساسی چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم پرداخت در تسهیل مبادلات در کشور و لزوم توجه به آمار چک‌های برگشتی و اتخاذ تصمیم لازم برای اصلاح روند آن، از مواردی بود که از ابتدای شروع فعالیتم در بانک مرکزی به آن پرداختم.
کمیل طیبی، استاد دانشگاه:
مدیریت هوشمند چک‌های برگشتی
برای بررسی موضوع چک‌های برگشتی باید به همه موضوعات خصوصا شرایط اقتصادی که تا حد زیادی در ایجاد آن نقش دارد، توجه کنیم. بخش عمده‌ای از چک‌های برگشتی در نتیجه وضعیت بد اقتصادی و رکود به وجود آمده است. درواقع رکود حاکم بر اقتصاد خرد و کلان بر شدت افزایش این چک‌ها اثر گذاشته است. به همین دلیل در شرایط رکود که بسیاری با مشکل تامین مالی مواجه هستند و تنگناهای مالی ایجاد می‌شود، معضل چک‌های برگشتی نیز بیشتر می‌شود. چک یک جریان پولی و مالی است و سازوکار گردش پول بر آن تاثیر می‌گذارد. زمانی که نقدینگی تامین نشود و شرایط اقتصادی برای تامین منابع مالی مناسب نباشد، خودبه‌خود مساله چک‌های برگشتی شکل می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد در حال حاضر بهترین راهکار حل این مشکل همین راه‌اندازی سامانه هوشمند باشد تا مدیریت هوشمند چک‌های برگشتی فاصله معوقه‌ها را کم کند. جدا از چک‌های برگشتی معوقات بانکی نیز مشابه چک‌های برگشتی در شرایط کمبود منابع مالی به وجود می‌آید. مهم مدیریت و نحوه اجرای سازوکارهای مقابله با معضلات چک‌های برگشتی است.
امیرعلی سیف‌الدین، استاد دانشگاه:
بانک‌ها موظف به تامین پرداخت چک‌های برگشتی هستند
مشکل چک‌های برگشتی درون سیستمی است، برون‌سیستمی نیست که بشود با سامانه‌ای چون چکاوک آن را حل کرد. از طرفی مشکل عدم هماهنگی در بحث معضل چک‌های برگشتی، مشکل اصلی نیست. معضل این است که چک‌ها بی‌محل است و مسئولیت آن را باید دستکم صادرکنندگان آن چه صادرکننده اولی و چه دومی بر عهده بگیرد. بانک‌ها به‌عنوان صادرکننده اصلی موظف به تامین پرداخت چک‌های برگشتی است حال آنکه از این کار سر باز می‌زنند. مشکل چک‌های برگشتی ساختاری است و به تضاد منافع برمی‌گردد. این چک که درواقع حکم پول را دارد، در اختیار افراد قرار می‌گیرد درحالی که مسئولیت اصلی این چک باید بر عهده بانک باشد. در همه کشورهای دنیا بانک‌ها مبالغ چک را پرداخت می‌کنند. برای همین نسبت به صدور آن نیز دقت به خرج می‌دهند. گاهی این چک‌ها باعث سوءاستفاده و بی‌اعتمادی افراد می‌شود. اگر بانک‌ها مسئولیت صدور این چک‌ها (که نوعی از اوراق بهادار است) را که نسبت به اوراق بهادار دیگر مهم‌تر است، بر عهده بگیرند، معضل چک‌های برگشتی تا این اندازه بزرگ نمی‌شود. بانک‌ها باید هنگام صدور چک به عواقب آن نظر داشته و مسئول پرداخت مبلغ آن باشند. این باعث می‌شود به هر کسی و با هر بهانه‌ای چک ندهند.
کامران ندری، استاد دانشگاه:
جایگزینی کارت‌های اعتباری به‌جای چک در پرداخت‌های مدت‌دار
چک‌های برگشتی ریشه در شرایط بد اقتصادی دارد که باعث می‌شود پرداخت‌های چک زمان‌دار شود. برای حل این مشکل بهتر است بانک‌ها از کارت‌های اعتباری استفاده کنند به این منظور در مواقعی که فردی برای خرید به یک فروشگاه مراجعه می‌کند،
به جای دادن چک برای تضمین پرداخت خود کارت اعتباری بدهد. ضامن پرداخت این کارت‌های اعتباری بانک‌هاست و اگر بانک‌ها آنها را جایگزین چک‌های برگشتی در پرداخت‌های بلندمدت کنند، معضل چک‌های برگشتی نیز حل خواهد شد. وگرنه سامانه چکاوک و امثال آن تنها زمان پاس شدن چک و ... را کم می‌کند نه اینکه مشکل واخواست چک‌ها و پاس شدن یا نشدن آنها را حل کند.
راه‌اندازی سامانه‌های هوشمندی مانند چکاوک که سعی در کاهش فاصله زمانی پرداخت‌ها را دارد، در حل مشکل چک‌های برگشتی تاثیر چندانی ندارد. با این سیستم مدت زمانی که در آن قرار است بانک به بلامحل بودن چک یا نبودن آن و پاس شدن یا نشدن چک بپردازد، کاهش پیدا می‌کند و دیگر لازم نیست مشتری خود به بانک مراجعه کند یا مدت طولانی منتظر بماند. در این صورت فرد مورد نظر می‌تواند از طریق بانک خود که ممکن است با بانک صادرکننده چک متفاوت باشد، چک را پاس کند.
