وقوع وارونگی دما به خودی خود یک پدیده کاملا طبیعی است و هیچ خطری را متوجه انسان و جانداران نمی‌کند، اما امروزه در شهرهای بزرگ و صنعتی رخ دادن این پدیده، موجب تراکم و افزایش غلظت آلودگی می‌گردد و علت این قضیه هم روشن است، در شرایط عادی، همواره هوای سرد لایه‌های بالای مجاور سطح زمین، به علت سنگینی به سمت پایین حرکت می‌کنند و هوای گرم مجاور زمین به علت سبکی به سمت بالا جابه‌جا می‌شود؛ بنابراین در شرایط عادی، همواره یک نوع جابجایی عمودی در هوا وجود دارد و آلاینده‌هایی که از روش‌های مختلف وارد هوا شده‌اند، دیگر در همان هوای مجاور زمین باقی نمی‌مانند.
اما وقتی وارونگی دما که در فصول سرد سال به ویژه در زمستان رخ می‌دهد، آلاینده‌ها وارد هوای سرد سنگین مجاور زمین شده و چون جابجایی هوا وجود ندارد، میزان آلاینده‌ها در هوای ساکن و راکد مجاور زمین، به حداکثر ممکن می‌رسد و به این ترتیب وارونگی دما موجب افزایش شدید آلاینده‌ها در آن بخش از آتمسفر می‌شود که مردم لحظه به لحظه برای ادامه حیات خود به اکسیژن آن نیاز دارند، بنابراین در چنین شرایطی مجبور می‌شوند که با هر دم و باز دمی مقادیری از گازهای خطرناک و ذرات سرب را هم استنشاق و وارد ریه‌های خود کنند.
*تهران بیش از دو سوم ایام سال، درگیر وارونگی دما است
گزارش سازمان هواشناسی حاکی از آن است که شهر تهران در روزهای تابستانی، بیشتر در معرض پدیده وارونگی دما قرار می‌گیرد، اما به دلیل آن‌که شرایط زمستانی بر آن حاکم نیست، عموم مردم متوجه آن نمی‌شوند، در حالت کلی پایتخت‌نشینان در فصول پاییز و زمستان با بیشترین روزهای وارونگی دما و آلودگی هوا مواجه هستند.
بنابراین با یک حساب سر‌انگشتی، باید اذعان داشت که تهران بیش از دو سوم ایام سال را درگیر پدیده وارونگی دما است.
*تهران در زمستان همانند ظرفی در بسته است
اسماعیل کهرم کارشناس محیط زیست در رابطه با دخیل‌بودن موقعیت جغرافیایی تهران در تشدید آلودگی فصل وارونگی دما، می گوید: پدیده وارونگی دما یک پدیده طبیعی است و این موضوع در فصول سرد سال در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا نظیر بمبئی، لس آنجلس، مکزیکوسیتی، سایوپایولو، سانتیاگو، در حال رخ دادن است.
وی ادامه داد: تهران از اواخر پاییز تا اوایل زمستان به علت وقوع پدیده وارونگی دما، همانند یک ظرف دربسته می‌ماند که هوای سنگین و آلوده نمی‌تواند جابجا شود و در مجاورت سطح زمین که مردم از آن اکسیژن دریافت می‌کنند، باقی می‌ماند؛ بنابراین موقعیت جغرافیایی تهران که در گودال بوده و دور تا دور آن به دلیل بلندمرتبه سازی‌ها و وجود رشته‌کوه بسته است، جابجایی هوا را دشوار کرده و اثرات وارونگی دما را تشدید می کند.
پرویز رضازاده مشاور پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور نیز در این رابطه معتقد است: کوه های توچال در شمال تهران به منزله دیواری مانع حرکت بادهای جنوبی می‌شوند و همین امر یکی از عوامل اصلی پایداری هوا در تهران است.
وی افزود: در مقابل، هنگام شب، باد ضعیفی از کوه به دشت می‌وزد که توان بازگرداندن این جریان را ندارد و در نهایت پایداری هوا علاوه بر آلودگی‌هایی که روز به روز بر آن اضافه می‌شود، وضعیت بحرانی را ایجاد می‌کند.
مشاور پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور تصریح کرد: بلند مرتبه‌سازی در تهران نیز به عنوان موانع شکننده بادهای مسیر غرب و شرق باعث می شود، تهویه هوای تهران به خوبی انجام نشود و علت مضاعفی بر پایداری هوا باشد.
*توصیه های بهداشتی را جدی بگیرید
برای حل آلودگی‌های زمان وارونگی دما، تا کنون هیچ راهکار علمی ارائه نشده و کارشناسان تنها به مقابله با اثرات زیان‌بار آن و برخورد و کاهش منشأ تشدید آلودگی تأکید کرده اند.
محمد حسین بازگیر رییس محیط زیست شهر تهران در رابطه با راهکارهای مقابله با پدیده وارونگی دما، می‌گوید: در زمان رخداد پدیده وارونگی دما یا اینورژن، هیچ راه حلی جز اضافه نکردن آلودگی بیشتر به هوای ساکن آلوده و مراقبت از خودمان با قرارگیری کمتر در این فضا وجود ندارد.
وی بیان داشت: تردد با خودرو شخصی را به حداقل ممکن رسانده و فعالیت کارخانه‌ها، پروژه‌های صنعتی و معادن شن و ماسه را به عنوان فعالیت‌های آلاینده هوا، کاهش دهیم.
رئیس محیط زیست شهر تهران گفت: کودکان، سالمندان و بیماران قلبی، ریوی،تنفسی و عروقی تا حد امکان در منزل بوده و از ترددهای غیر ضروری در فضای آزاد خودداری کنند.
بازگیر با تأکید بر اینکه در زمان اینورژن دما، باید به نوشیدن مایعات زیاد و شیر روی آورد، افزود: استفاده از سبزیجات و میوه، ماهی، تخم‌مرغ و روغن زیتون، استفاده نکردن از غذاهای سنگین، پر حجم و چرب از دیگر راهکاری مقابله با اثرات زیان‌بار آلودگی فصل وارونگی دما است.
*ورزش ممنوع است
بازگیر به استفاده از گلدان‌های متعدد در خانه برای ایجاد یک سیستم تهویه طبیعی و حفظ اکسیژن مورد نیاز زمان وارونگی دما تأکید کرده و می گوید : ورزش کردن در فضای آزاد ممنوع بوده و به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
وی ادامه داد: ورزشکاران نیز باید از ورزش در فضای آزاد خودداری کنند، چرا که به هنگام ورزش، هوای بیشتری به بدن می‌رسد، هوایی که در این فصل مملو از آلودگی است.
*راهکارهای راهگشا
انتقال منابع آلاینده به نقاط دور از شهرها؛ بدون تردید یکی از منابع مهم آلودگی هوا مجموعه‌های صنعتی و کارخانجات هستند، کما اینکه در آلودگی‌های اخیر هوا شاهد بودیم که بین میزان صنایع داخل و نزدیک شهرها و میزان آلودگی آن‌ها ارتباط مستقیمی وجود داشت، مثلا در شهری مثل تهران که 37 درصد از صنایع مصرفی کشور را در اطراف خود جای داده، در حقیقت یکی از عوامل اصلی آلودگی همین مورد است و البته یکی از کاربردی‌ترین راهکارها می‌تواند اتخاذ تصمیماتی باشد که تا حد امکان زمینه انتقال این کارخانجات به نقاط دورتر را فراهم آورد؛ نکته دیگر در زمینه آلودگی ناشی از صنایع این است که به کارگیری آخرین دستاوردهای تکنولوژیکی در سیستم‌های مختلف و از جمله نصب فیلترهای استاندارد و پیشرفته در مسیر دودکش‌ها، می‌تواند تأثیرگذار باشد.
گسترش شبکه حمل‌ونقل عمومی دومین راهکار راهگشای مطرح شده از سوی دوستداران محیط زیست است؛ را‌ه‌اندازی و گسترش یک شبکه حمل ونقل عمومی اعم از شبکه‌های مترو و یا سیستم اتوبوسرانی و تاکسی‌رانی منطبق با استانداردهای روز دنیا و مبتنی بر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی جامعه، عامل بسیار مهمی است که می‌تواند تا حجم زیادی از تراکم و انبوهی اتومبیل‌های موجود در معابر شهری جلوگیری نماید.
علاوه بر این دو عامل راهکارهای دیگری نیز وجود دارند، برنامه‌ریزی و اقدام جهت تولید بنزین و گازوئیل با کیفیت بهتر و آلایندگی کمتر، وضع قوانین محکم با پشتوانه اجرایی جدی در ارتباط با مدیریت سیستم حمل‌ونقل، فرهنگ‌سازی عمومی به وسیله رسانه‌های ارتباط جمعی ، سومین راهکار پیشنهادی کارشناسان محیط زیست، برای مقابله با آلودگی فصل وارونگی دما است.
