ترکیه در حال ساخت سدی است که کارشناسان بر این باورند نتایج بدی برای کشورهای مختلف دارد، اما این سد روی چه رودی ساخته می شود؟ چه هدفی برای ساخت این سد وجود دارد ؟ به چه کشور هایی چه آسیب هایی وارد می کند؟
«اگر ساخت سد ایلیسو به اتمام برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین ایران هر چه زودتر باید از تکمیل این سد که تا سال 2019 افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.» این جمله محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست در رابطه با سدی است که ترکیه به زودی مراحل ساخت آن را به پایان می‌رساند و نه تنها به ایران بلکه به محیط زیست عراق، سوریه و ترکیه هم آسیب وارد می کند.
اما این سد روی چه رودی ساخته می شود؟ چه هدفی برای ساخت این سد وجود دارد؟ به چه کشور هایی چه آسیب هایی وارد می‌کند؟ و برای جلوگیری از آن تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟
بیش از 56 درصد آب دجله از ترکیه می آید
سد ایلیسو بخشی از پروژه گاپ ترکیه در جنوب شرقی این کشور است، پروژه ای که در حال اجرا است و بسیاری از کارشناسان گرد و خاک های ایران را ناشی از آن می دانند.
ساخت و ساز الیسو از سال 2006 روی سد دجله شروع شده است، رود دجله قسمت شرقی سیستمی است که بین النهرین را تشکیل می دهد، قسمت غربی این منطقه را رود فرات سیراب می کند. این رود از کوه های شرقی ترکیه به سمت عراق می رود و با پیوستن به رود فرات، اروندرود ما و شط العرب عراقی‌ها را تشکیل می دهد که آب آن وارد خلیج فارس می شود.
بر این اساس 56 درصد آب دجله از ترکیه می آید و اگر سد ایلیسو ساخته شود، تغییرات زیادی در محیط زیست ترکیه، عراق، سوریه و حتی ایران ایجاد می شود، تغییراتی که آسیب های شدیدی به همراه خود دارد.
شهر 12 هزار سالهای که نابود می‌شود
حصن کیفا شهری باستانی در کرانه رودخانه دجله واقع در استان باتمان در جنوب ترکیه است. حِصن به معنای قلعه و دژ و کیفا یا کیبا به معنای صخره است. این شهر تاریخی 12 هزارساله در تمدن های زیادی سرپا بوده است از تمدن رومی ها تا تمدن های باستانی ایران، عرب ها و... مسجدی که در سال 1409 میلادی ساخته شده هم یکی از میراث فرهنگی این شهر است.
اما حال این شهر که غالب مردم آن از کردها هستند، در حال نابودی است. سد ایلیسو منجر به افزایش ارتفاع آب در اطراف این شهر باستانی می شود و احتمال اینکه قسمت های زیادی از این شهر به زیر آب به رود وجود دارد، گفتنی است با ساخت این سد حدود 20 هزار نفر از اهالی این شهر مجبور می شوند محل زندگی خود را ترک کنند.
عراق قربانی دیگر ایلیسو
اما در کنار آسیب داخلی که ترکیه با ساخت این سد ایجاد می کند، آسیب های اصلی این سد به عراق وارد می شود کشوری که هم اکنون هم دچار مشکلات زیاد زیست محیطی است است؛ با وارد نشدن 56 درصد آب دجله به عراق، بیابان ها در کشور گسترده تر و بیابان‌های این کشور خشک تر می شود. الاسدی یکی از مسئولان عراقی در این رابطه گفته که با احداث این سد 670 هزار هکتار از زمین های مزروعی عراق بدون آب می شوند.
اما ساخت این سد یک آسیب دیگری هم به اقلیم عراق وارد می کند؛ با تکمیل ایلیسو، مرداب های بین النهرین عراق که آب آنها از دجله می آیند سریعا خشک می شوند.
در عراق کمپین نجات رود دجله و مرداب های عراق چندی پیش نامه ای به عنوان اعتراض بر سد ایلیسو ترکیه نامه ای برای سازمان ملل فرستاده است.
گرد و خاک ایران را در بر می گیرد؟
از قربانی های دیگر این برنامه ترکیه، ایران است. چندسالی است گرد و خاک به طور گسترده از کشورهای عربی و مخصوصا عراق وارد ایران می شود و مقصر اصلی آن را سدهای ترکیه روی دجله و فرات است.
چندی پیش، چند هزار نفر از شهروندان ایرانی در نامه‌ای به سازمان ملل متحد و یونسکو از ترکیه به دلیل بستن آب دجله و فرات شکایت کرده و آن را عامل بحران‌های اجتماعی، سیاسی و محیط زیستی سالهای اخیر در منطقه از جمله ریزگردها دانسته اند.
محمد درویش در رابطه مشکلات اصلی این سد به باشگاه خبرنگاران گفت: دجله نیز مستقیماً از ترکیه وارد عراق شده و بعد از آبیاری این کشور، سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد، بنابراین عمده آب ورودی این تالاب مرزی با ایران از طریق دجله و فرات تأمین می‌شود.
مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه ایران یکی از متضررین اصلی مهار حقابه رودخانه‌های دجله و فرات در منطقه است؛ بیان کرد: خشک شدن تالابهای مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به برزگ ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه درگیری 25استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسئله نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
هدف؛ تامین انرژی یا شکست دادن کردها در یک «جنگ آبی»؟
اما با وجود این مقدار از آسیب های محیط زیستی چه در داخل ترکیه و چه در خارج آن، چرا این کشور برنامه دارد این سد را بسازد ؟
ترکیه قصد دارد 1.7 میلیارد دلار برای ساخت این سد هزینه کند تا به گفته دولت رفاه مردم این کشور تامین شود، این سد حدود 1700 مگاوات از برق کشورشان را تامین می کند. اما به نظر می رسد آنها هدف دیگری هم از ساخت این سد دارند؛ جنگ آبی با کردها!
پس از ساخت و آبگیری، دریاچه این سد به سمت جنوب شرق ترکیه جایی که کردها حضور دارند گسترد می شود، در نتیجه مردم بومی را از کوه ها و سکونت‌گاه‌های آن قسمت مجبور به جابجایی می‌کند. این سد منجر می شود که کردها به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شوند که این کار ترکیه را در شکست دادن آنها آسان تر می کند. ضمن اینکه بخش بزرگی از شهر هم زیر آب می رود.
حتی حامی های مالی این سد از کشور های خارجی که متوجه این اتفاق شدند سریعا از حمایت خود دست برداشتند و ترکیه مجبور شد از منابع مالی دیگری استفاده کند.
کردهای ترکیه هم کاملا از این موضوع آگاه هستند؛ آن ها در سال 2012 برای اولین بار به قسمتی که این ساخته می شد حمله کردند و حدود 22 کامیون را آتش زدند. آنها همچنین سال گذشته اعلام کردند که به این حملات خود ادامه می دهند و این یعنی ادامه جنگ آبی بر سر سدی که مشکلات زیادی برای کشورهای مختلف ایجاد می کند.
