بیش از 5 سال از آغاز بحران در سوریه می‌گذرد؛ اما امروز واقعیت سوریه متفاوت از آن چیزی است که در ابتدا پیش‌بینی می‌شد. با آغاز جنگ داخلی علیه بشار اسد – رئیس جمهور سوریه – بسیاری از کشورهای غربی و عربی باور داشتند که سوریه پس از تونس، لیبی و مصر، قربانی بعدی بهار عربی است و خیلی زود با پیروزی مخالفان، اتحاد استراتژیک تهران – دمشق برای همیشه به تاریخ خواهد پیوست.
در چنین شرایطی، باراک اوباما – رئیس جمهور آمریکا – صراحتاً از لزوم کناره‌گیری بشار اسد سخن گفت و عربستان سعودی نیز به امید مداخله نظامی آمریکا در سوریه، آشکارا با کمکهای مالی و نظامی خود به تروریست‌ها در صف مخالفان اسد قرار گرفت. اما شرایط آنگونه که مطلوبِ نظر دولتهای غربی و عربستان بود پیش نرفت و اکنون به اذعان رسانهها و کارشناسان بین‌المللی، بشار اسد قدرتمندترین فرد در معادلات داخلی سوریه است.
وبسایت روزنامه انگلیسی «ایندیپندنت» ماه گذشته در مطلبی با اشاره به ناکامی آمریکا در سوریه نوشت: "اوباما که در سال 2011 در حمایت از معارضان سوری خواستار کناره‌گیری بشار اسد از قدرت شد، اکنون زودتر از او از قدرت کنار خواهد رفت؛ همانطورکه دیوید کامرون نخست وزیر سابق انگلیس نیز عمر دولتش کوتاه‌تر از دولت بشار اسد شد."
در این میان، اما نقش ایران و روسیه در تغییر سرنوشت سوریه بر هیچکس پوشیده نیست. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای جنگ سوریه، با کمکهای مستشاری خود به دولت بشار اسد به اتحاد قدیمی خود با این کشور وفادار ماند و فدراسیون روسیه نیز از اوایل پاییز گذشته با حملات هوایی خود علیه داعش و سایر گروه‌های تروریستی سوریه عملاً کفه ترازو را به نفع دولت بشار اسد سنگین کرد.
روسیه در ابتدا به دلیل آنچه که آن را «ضعف ائتلاف تحت رهبری آمریکا در مقابله با تروریسم» عنوان کرد وارد جنگ سوریه شد؛ اما از اواسط آبان 94 با سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری روسی در صحرای سینا و افشای نقش داعش در این حادثه، نقش آمریکا به عنوان قدرت هوایی غالب در سوریه عملاً تحت‌الشعاع حضور نظامی روسیه قرار گرفت.
در واقع، به نوشته وبسایت آمریکایی «دیلی کالر»، تصمیم ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای مداخله نظامی مستقیم در سوریه در کنار ناکارآمدی ائتلاف به اصطلاح ضدتروریستی آمریکا، شرایط و جایگاه این دو کشور در معادلات داخلی سوریه را به کلی تغییر داد؛ بویژه آنکه دولت بشار اسد پایگاه هوایی حمیمیم در شهر لاذقیه را نیز برای حمله به تروریست‌ها در اختیار جنگنده‌های روسی قرار داد.
اما آنچه باعث موفقیت رویکرد نظامی روسیه در برابر آمریکا شد، نوع نگاه این دو کشور به مسئله تروریسم بود. آمریکا از ابتدای ورود به جنگ سوریه بار دیگر در ادامه سیاست دوگانه خود به تقسیم‌بندی تروریست‌ها پرداخت و در حالیکه گروه‌هایی مانند داعش و جبهه النصره را به عنوان اهداف ائتلاف ضدتروریستی خود معرفی کرد، گروه‌های دیگری چون ارتش آزاد سوریه را با هدف مقابله همزمان با داعش و دولت بشار اسد به عنوان گروه‌های "میانه‌رو" مورد حمایت مالی و تسلیحاتی خود قرار داد.
در مقابل، روسیه در حملات هوایی خود به سوریه هرگز زیر بار این تقسیم‌بندی آمریکا نرفت و در یک موضع‌گیری برابر با ایران، هر گروهی که در مقابل دولت بشار اسد قرار داشت را صرف نظر از ایدئولوژی آن، آماج حملات هوایی خود قرار داد. نگاه یکسان روسیه به تروریست‌ها و گروه‌های معارض سوری و پشتیبانی هوایی این کشور از عملیات زمینی ارتش سوریه باعث شد شرایط سوریه با حمایت‌های این کشور و ایران به کلی به نفع نیروهای حامی بشار اسد تغییر کند.
در حالیکه روسیه به طور همزمان علاوه بر پایگاه‌های هوایی خود، پایگاه هوایی حمیمیم سوریه را نیز برای انجام حملات هوایی علیه مخالفان بشار اسد در اختیار دارد، هفته گذشته انتشار خبر توافق نظامی موقت ایران و روسیه برای پرواز جنگنده‌های روسی از پایگاه هوایی نوژه در همدان، ائتلاف تهران – مسکو را به اذعان رسانه‌های غربی یک گام بزرگ دیگر به بر هم زدن معادلات آمریکا و متحدان عرب آن در سوریه نزدیک‌تر کرد.
خبرگزاری روسی اسپوتنیک به نقل از وزارت دفاع روسیه ضمن اعلام این خبر، کاهش زمان پرواز و مصرف سوخت جنگنده‌های روسی و افزایش ظرفیت حمل بمب از سوی آنها را از مزایای عمده استفاده از پایگاه هوایی همدان برشمرد. اما برخی رسانهها مانند واشینگتن پست، افشای زمان پرواز جنگنده‌های روسی از پایگاه هوایی حمیمیم از سوی آمریکا به معارضان سوری را دلیل اصلی تغییر پایگاه هوایی روسیه در پی تشدید درگیری‌ها در سوریه عنوان کردند.
این همکاری نظامی جدید میان ایران و روسیه در عین کوتاه بودن، واکنش‌های گسترده‌ای در رسانه‌های خبری جهان به همراه داشت. شبکه خبری «ان‌بی‌سی نیوز»، «گاردین»، «آتلانتیک»، «فاکس نیوز» و بسیاری دیگر از رسانه‌های خبری جهان، پرواز جنگنده‌های روسی از پایگاه هوایی همدان را نقطه عطفی در روابط ایران و روسیه و حاوی پیام قدرتمندی برای آمریکا و پادشاهی‌های عرب منطقه خواندند.
به همین ترتیب، روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست» نیز در تحلیلی با پیش‌بینی موفقیت قریب‌الوقوع محور ایران- روسیه در آزادسازی مناطق اشغالی سوریه، اتحاد نظامی این دو کشور را فصل جدیدی در تحولات منطقه عنوان کرد. «سی اس مانیتور» نیز در مطلبی همکاری بیسابقه نظامی ایران و روسیه را هشداری به آمریکا و سایر کشورهایی دانست که خواهان سرنگونی اسد هستند.
در حال حاضر، با نزدیک شدن ترکیه به روسیه پس از کودتای نافرجام اخیر در این کشور، احتمال تغییر موازنه قدرت در منطقه به نفع محور تهران - مسکو موج جدیدی از نگرانی را در محافل سیاسی و رسانه‌ای غرب ایجاد کرده است. از آنجا که ترکیه به دلیل عضویت در ناتو و همسایگی با سوریه از جایگاه مهمی در سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا برخوردار است، گرم شدن روابط آن با روسیه و ایران بیش از پیش تحقق نیت واشینگتن و ریاض در ایجاد تغییرات ژئوپولیتیک در سوریه را با مشکل مواجه خواهد کرد.
بنابراین، عربستان که زمانی می‌گفت بشار اسد نمی‌تواند بخشی از راه حل سوریه باشد و باید به زور از قدرت کنار گذاشته شود و آمریکا که به نوشته بی‌بی‌سی، با وجود اعلام جنگ به داعش تاکنون هرگز از مواضع ارتش سوریه در برابر حملات این گروه تروریستی دفاع نکرده است، اکنون خود را در برابر شرایط دیکته‌شده جدیدی می‌بینند که پیش از ورود به جنگ سوریه برای آنها قابل پیش‌بینی نبود.
مجله اینترنتی «فرانت پیج» متعلق به طیف نومحافظه‌کار آمریکا هفته جاری در مطلبی با اشاره به قدرت گرفتن محور تهران - مسکو نوشت به زودی منطقه خاورمیانه با یک نظم جدید رو به رو خواهد شد و شاید در این نظم جدید، آمریکا دیگر چاره‌ای جز ترک خاورمیانه و باقی گذاشتن آن برای روسیه و ایران و متحدان منطقه‌ای آنها نداشته باشد.
