نزدیک به یکسال از جمع بندی توافق هسته‌ای می‌گذرد، اما هنوز بسیاری از بانک‌ها حاضر به همکاری با ایران نیستند، حتی بعد از روز اجرا و برقراری سوئیفت نیز بانک‌ها حاضر به همکاری با ایران نشدند، مشکلی که دکتر ظریف را وادار کرد تا در موردش با جان کری هم به گفتگو بشیند و حتی جان کری را روانه لندن کرد تا به باتک‌ها اطمینان دهد در صورت همکاری با موسسات مجاز از نظر برجام مشکلی برایشان پیش نمی‌آید، اما با وجود این اتفاقات بانک‌های اروپایی تاکنون حاضر به همکاری موثر با ایران نشده‌اند و ما همچنان به اذعان بسیاری از فعالین تجاری در ایجاد روابط کارگزاری بانکی نتوانسته‌ایم از برجام استقاده کنیم.
نایب رئیس اتاق بازرگانی تهران، دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و فعالان متعدد اقتصادی دیگر با گلایه از این موضوع ابراز داشته اند که در ایحاد روابط بانکی و بازکردن ال سی تغییر محسوسی رخ نداده است و حتی پس از برقراری سوئیفت نتوانستند از عواید آن بهره ببرند،1 رئیس سازمان توسعه تجارت نیز در همایش تجاری فعالان اقتصادی ایران و چین درباره این موضوع می‌گوید هنوز نمی‌توانیم در بانک‌های چینی LC باز کنیم،2 برای واکاوی بیشتر باید توجه کنیم که چرا حتی پس از انجام اقدامات از سوی ایران، تایید آژانس، فرا رسیدن روز اجرا و حتی سفر جان کری به لندن برای راضی کردن بانک‌های اروپایی مشکل حل نشد.
برای شروع ابتدا باید به ساختار برجام رجوع کرد، برجام صرفا شامل تحریم‌های هسته‌ای می‌شود و دوگانه تحریم‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای باعث شده آمریکا بخشی از تحریم‌ها را در برجام برطرف سازد و همچنین آن بخش از تحریم‌های ثانویه که برداشته شده، تنها برای آنهایی کارآمدی دارد که آمریکا در پیوست 3 از ضمیمه دوم مشخص کرده باشد این پیوست تمامی افراد درون لیست تحریمی آمریکا (SDN List) را شامل نمی‌شود بلکه در حدود 200 نفر و نهاد دیگر هنوز در لیست تحریمی قرار دارند.
یعنی ساختار تحریم‌های ثانویه (زیر ساخت حقوقی و مکانیزم اجرا) کاملا حفظ و تنها مصادیق اعمال تحریم‌ها کاسته شده است.
این موضوع از این جهت برای بانک‌ها دردسر ایجاد کرده است که آمریکا بانک‌ها را مسئول شناسایی کسانی می‌داند که در نهایت می‌خواهند از برقراری ارتباط بین بانکی استفاده کنند، مثلا اگر یک بانک خارجی پولی را به حسابی در یک بانک ایرانی که از تحریم خارج شده است انتقال دهد و آن پول نهایتا از آن حساب انتقال پیدا کند و به حساب دیگری منتقل شود که متعلق به یکی از افراد یا نهادهای باقی مانده در تحریم آمریکا به علت مسائل موشکی، نظامی و....باشد، آنگاه آمریکا آن بانک خارجی را متهم به نادیده گرفتن تحریم‌ها می‌کند چرا که غیر مستقیم تحریم‌های آمریکا را نادیده گرفته است و بانک‌ها برای اینکه شامل محرومیت‌های نظام مالی آمریکا نشوند مجبور به پرداخت غرامت به این کشور می‌شوند، چنانکه در سال گذشته بانک پاریباس فرانسه به علت نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا علیه ایران 8،9 میلیارد دلار یا داچ بانک 258 میلیون غرامت به آمریکا پرداخت کرده‌اند، این جرایم شامل بانک‌های بزرگ دیگری مثل اچ اس بی سی نیز شده است.3
از طرف دیگر مقامات آمریکایی حتی وقتی می‌خواهند به بانک‌ها و موسسات اروپایی برای همکاری با ایران در چارچوب برجام اطمینان دهند، حاضر نیستند به بانک‌های اروپایی تضمین کتبی و حقوقی دهند و صرفا به این نکته اشاره می‌کنند که اجازه تجارت مجاز با ایران را می‌دهند، همین امر باعث شده است تا حتی پس از سفر جان کری به لندن برای توجیه کردن بانک‌های بزرگ اروپایی برای همکاری با ایران، مسئولان بانکی از سخنان جان کری قانع نشوند.
اظهارات و بیانیه‌های بانک‌های بزرگی اروپایی پس از جلسه با کری موید این موضوع است. چارلی اولیویر، سخنگوی داچ بانک آلمان در این باره گفت:" برخی از تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران و محدودیت‌های غیرتحریمی همچنان پابرجاست.4 بنابراین داچ بانک همچنان به طور کلی تجارت مرتبط با ایران را محدود خواهد کرد."یا رئیس بانک اچ‌اس‌بی‌سی بعد از این دیدار اظهار داشت که "حاضر نیست با ایران معامله کند".
اما مشکل دیگر پیش روی بانک‌ها، این است که آمریکایی‌ها گرچه اجازه تجارت مجاز در چارچوب برجام را می‌دهند اما نه تنها تضمین حقوقی کتبی در این زمینه صادر نمی‌کنند بلکه با تاکید مدام بر تحریم‌های غیر هسته‌ای و ترساندن بانک‌های اروپایی از عدم رعایت این تحریم‌ها، عملا تجارت با ایران را پر ریسک می‌کنند به خصوص که علاوه بر باقی ماندن زیر ساخت حقوقی تحریم‌ها مکانیزم اجرای تحریم‌ها نیز باقی مانده و ممکن است به بهانه‌های غیر هسته‌ای مثل فعالیت‌های موشکی یا حمایت از گروه‌های جهادی منطقه لیست افراد و نهادهای باقی مانده در تحریم نیز افزایش پیدا کند، اتفاقی که چندی پیش نیز رخ داد و یازده فرد و شرکت دیگر به لیست تحریم‌های آمریکا افزوده شد.
در نتیجه این چالش مکمل مسئله قبل در عدم همکاری بانک‌های اروپایی با ایران می‌شود، نکته‌ای که در سخنان مقامات آمریکایی کاملا برجسته است. اظهار نظر جکب لو وزیر خزانه داری آمریکا پس از ابراز نگرانی بانک اچ سی بی سی از این دست است که می‌گوید "این مهم است که ایران درک کند هنوز تحریم‌هایی در زمینه‌های تروریسم و موضوعاتی که ما شرح داده‌ایم، پابرجاست" یا اظهار نظر معاون هماهنگ کننده اجرای برجام که می‌گوید آمریکا نمی‌تواند بانک‌های اروپایی را به همکاری پر خطر با ایران دعوت کند،5 حتی جان کری در لندن بلافاصله بعد از اینکه بانک‌ها را به انجام معامله با ایران ترغیب می‌کند به بانک‌ها اخطار می‌دهد و می‌گوید تا زمانیکه آنها مراقبت و تحقیق‌های معمولشان را انجام دهند و بدانند با چه کسی معامله می‌کنند درمقابل استانداردی نامناسب و تعریف نشده پاسخگو نخواهند بود.6
همه اینها به معنای ریسک بالای همکاری با ایران برای بانک‌های اروپایی است.
بنابراین باقی ماندن ساختار و سازکار اجرای تحریم ها ، مسئول دانستن بانک‌ها در شناسایی مصرف کننده نهایی(مستقیم و غیر مستقیم)، عدم صدور تضمین کتبی و حقوقی توسط آمریکا و ریسک بالا و تجربه پرداخت غرامت همکاری با افراد و نهادهای مانده در فهرست تحریمی آمریکا، شبکه به هم پیوسته‌ای است که همکاری موسسات و بانک‌های بزرگ اروپایی با ایران را دچار چالش جدی کرده است.
برای رفع این مشکل آمریکا باید برای اجرای تعهداتش بنابر برجام تضمین کتبی دهد که همکاری بانک‌های غیر آمریکایی با افراد و نهادهای خارج شده از تحریم مانعی ندارد و شامل تحریم نمی‌شود، ثانیا در این تضمین شرط همکاری غیر مستقیم بانک‌های خارجی با افراد موجود در لیست تحریم برداشته شود تا نگرانی این بانک‌ها برای همکاری با موسسات و نهادهای خارج شده از تحریم رفع شود.
