پیش‌قرارداد خرید 118 فروند ایرباس پس از توافقات برجام و در اوایل زمستان سال گذشته بین ایرانایر و کمپانی ایرباس منعقد شد.
در پیش‌قراردادی که آن زمان به امضاء رسید، مقرر شد 118 فروند انواع ایرباس شامل 45 فروند ایرباس 321 و 320، 45 فروند ایرباس 330، 16 فروند ایرباس 350 و 12 فروند ایرباس 380 پهن‌پیکر برای ایرانایر خریداری شود و در مدت زمان 5 تا 8 سال در اختیار هما قرار گیرد.
درباره رقم این پیش‌قرارداد هم پیش از این گمانه‌زنی‌هایی از سوی رسانه‌ها و با بررسی سایت کمپانی ایرباس، مطرح شد و عده‌ای رقم قرارداد را 25 میلیارد دلار عنوان کردند، اما وزیر راه و شهرسازی مدعی شد که این رقم، رقم «کاتالوگ پرایس» است و رقم واقعی در تفاهم‌نامه ایرانایر با ایرباس برای این 118 فروند هواپیما، 10.5 میلیارد دلار است.
در حالی که وزیر راه و شهرسازی سال گذشته اعلام کرد ممکن است تحویل این ایرباسها از اسفندماه آغاز شود، این پیش‌قرارداد سال 94 به نتیجه نرسید؛ البته آخوندی در 26 اسفند سال گذشته وعده‌‌ای دیگر داد و گفت: برنامه‌ریزی شده است قرارداد ایرباسها در 3 ماهه اول سال 95 نهایی شود.
آخوندی درباره سیستم خرید ایرباسها هم گفت که اساس سیستم، اجاره به‌شرط تملیک است، تا سال 1404 به 551 فروند هواپیمای فعال در ناوگان هوایی کشور ایران نیاز داریم که 50 میلیارد دلار اعتبار می‌خواهد، اما ایرلاین‌ها چنین نقدینگی ندارند، بنابراین پس از بررسی لازم به مدل اجاره به‌شرط تملیک رسیدیم؛ 85 درصد مبلغ کل ایرباسها را فروشنده تأمین می‌کند و 15 درصد سهم ما است، بازپرداخت به‌صورت اقساط و به‌تدریج از محل درآمد هواپیما و فروش بلیت حاصل می‌شود.
وزیر راه و شهرسازی سهم ایران را در این قرارداد 1.5 میلیارد دلار عنوان کرد و گفت: این مبلغ یکجا پرداخت نمی‌شود بلکه به‌صورت 20% - %20 در مدت زمان 8 سال پرداخت خواهد شد، در واقع آخرین هواپیما از این خرید ظرف 15 سال تسویه حساب می‌شود.
بنا به گفته آخوندی امروز حدود 266 فروند هواپیما در ناوگان هوایی کشور وجود دارد که 100 فروند آن زمین‌گیر است ضمن آنکه 166 فروند دیگر که فعال هستند عمر مفید حدود 23 سال دارند که باید طبق استانداردهای بین‌المللی تا یک سال آینده بازنشست شوند؛ امروز کل هواپیماهای با سال تولید 2000 میلادی به بعد در ناوگان ایران، فقط 12 فروند است.
آخوندی این را هم گفته است که برای خرید 118 فروند هواپیما از شرکت ایرباس، بیش از 10 ماه است با طرف‌های خارجی در حال مذاکره برای پرداخت مبالغ آن هستیم زیرا مشکل در تحویل هواپیما نبود بلکه به علت تحریم‌های بانکی امکان پرداخت مبلغ این هواپیماها وجود نداشت؛ با این حال قرارداد نهایی خرید این هواپیماها تاکنون امضا نشده است و درصدد هستیم این هواپیماها در خطوط هوایی داخلی و خارجی به کار گرفته شوند.
در حالی که هنوز پیش‌قرارداد 10.5 میلیارد دلاری خرید ایرباسها برای هما به قرارداد هم منجر نشده و ایرباس هنوز موفق به اخذ مجوز اوفک نشده است، خبر از توافق هما با بوئینگ برای خرید 100 فروند بوئینگ می‌رسد.
پس از سفر نمایندگان کمپانی بوئینگ به ایران به انجام چندین دور مذاکره سرانجام خرداد ماه امسال تفاهم‌نامه‌ای بین شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران و کمپانی بوئینگ به امضا رسید.
در این تفاهم‌نامه مقرر شده است در صورت اخذ مجوزهای لازم توسط دو طرف تعدادی هواپیمای بوئینگ عموما از خانواده بوئینگ 737 نسل جدید و مدل‌های بوئینگ 300ER از سری 900 و بوئینگ 777 توسط ایران ایر به صورت اجاره به شرط تملیک خریداری شود.
البته طبق اعلام هما، نهایی شدن این قرارداد و اجرایی بودن آن منوط به اخذ مجوز نهایی از سوی دولت‌های ایران و آمریکا خواهد بود.
در این راستا رئیس سامان هواپیمایی کشوری هم می‌گوید: برای توافق با شرکت بوئینگ در چندین مرحله بین ایرانایر و نمایندگان شرکت بوئینگ مذاکراتی انجام شد و دو طرف به یک توافق مکتوب در زمینه خرید هواپیما رسیدند.
علی عابدزاده تعداد هواپیماهای توافق شده را 100 فروند هواپیما عنوان کرد که قرار است از طریق فاینانس در اختیار ایران قرار گیرد، البته وی رقم قرارداد نهایی با کمپانی بوئینگ را که از سوی برخی منابع غربی 17 میلیارد دلار عنوان شده است قطعی ندانست و اعلام کرد جزئیات ساز و کار و توافق‌های مالی در این حوزه پس از مذاکرات بیشتر مشخص خواهد شد.
بنا به گفته رئیس سازمان هواپیمایی شرکت بوئینگ درخواست رسمی خود برای کسب مجوز نهایی فروش هواپیما را به خزانه‌داری امریکا ارائه کرده و قرار است پس از کسب این مجوز، متن قرارداد نهایی بین دو طرف منعقد شود.
البته بماند که موضوع مجوز اوفک (Office of Foreign Assets Control) که همان «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی» آمریکا است، فعلاً برای هر دو قرارداد 118 فروند ایرباس و 100 فروند بوئینگ هنوز حل نشده و مجوزها صادر نشده است.
تعهد مالی ایرانایر در قرارداد خرید 118 فروند ایرباس بدون در نظر گرفتن قرارداد 20 فروند هواپیمای ATR، طبق گفته مسئولان 10.5 میلیارد دلار است که از طریق فاینانس تأمین خواهد شد و در دوران بازپرداخت اقساط، هما از محل بهره‌برداری هواپیماها، تأمین اقساط را انجام می‌دهد، حال در این شرایط اقتصادی کشور، هما به دنبال قرارداد دیگری با بوئینگ برای خرید 100 فروند هواپیمای نو دیگر است که اگر بر فرض رقم این قرارداد هم همان 17 میلیارد دلار باشد، تعهد مالی هما بازپرداخت اقساط 27.5 میلیارد دلار تسهیلات فاینانس خواهد بود که در مدت زمان 10 تا 15 سال هم باید بازپرداخت انجام شود.
البته طبق اعلام وزیر راه و شهرسازی «خرید هواپیماهای نو برای ایرانایر بدون تضمین دولت و با اتکا به بازار خواهد بود، امضای این قرارداد 16 سال به طول می‌انجامد که نشان از مفهوم امنیت بلندمدت اقتصاد ایران است».
قطعاً نوسازی ناوگان هوایی کشور طبق اهداف سند چشم‌‌انداز ایران 1404 و تحقق هدف هاب اول حمل و نقل هوایی بار ایران در منطقه و هاب دوم مسافر تا سال 1404، باید مدنظر همه مسئولان نظام قرار گیرد، اما مسأله اصلی تعهدات مالی ایرانایر به عنوان ایرلاینی کماکان دولتی است که هنوز بابت موضوعات کهنه‌ای نظیر صندوق بازنشستگی، دو فرودگاهی بودن، پروازهای تکلیفی، نرخ‌‌های تکلیفی و از این قبیل زیانده است.
ایرلاینی که هنوز در کشور و بر خلاف سیستم ایرلاین‌‌داری دنیا، «دولتی سنتی» اداره می‌شود و زیانده است، باید طی 10 تا 15 سال در کنار جبران زیان‌های خود، تعهدات مالی فاینانس حداقل 27.5 میلیارد دلار را هم انجام دهد.
قطعاً خواست همه ایرانیان، رشد و توسعه ایرلاین ملی کشور است، اما به هر حال توسعه، هزینه‌بر است و باید با نگاه دقیق اقتصادی و منطقی، توسعه یرلاین ملی را مدنظر قرار داد تا خدای ناخواسته به زیان‌های بزرگ‌تر نینجامد.
