دعاهای هر روز ماه مبارک رمضان، دعاهایی لقمه شده، کوتاه و فشرده است. ادعیه ماه مبارک رمضان از حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) صادر شده و منبع آن کتاب زادالمعاد و بلدالامین است. علامه امینی(ره) در صفحه 214 کتاب زادالمعاد می‌نویسد: از ابن عباس روایت شده که رسول گرامی اسلام برای هر روز از ماه مبارک رمضان دعای مخصوص و با فضیلتی و پاداش فراوان ذکر کرده‌اند.
بر این دعاها شرح‌هایی نوشته شده است از جمله مرحوم حجت‌الاسلام سیدعلی نجفی که در نیمه‌های شب‌های ماه مبارک رمضان سال 1409 هجری قمری در مسجد قندی تهران ایراد شده است.
حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی نجفی یزدی در سال 1326 هجری شمسی در شهر عارف‌پرور نجف اشرف به دنیا آمد. نامش را به نام مولایش امیرالمؤمنین (ع) علی گذاشتند. پدرش سیدمحمد باقر روحانی بزرگوار و اهل علم بود و جدش سیدعبدالحی در یزد صاحب کرامات بود. وی تحصیلات مقدماتی خود را در نجف گذراند و در 17 سالگی به ایران آمد، ابتدا در مجلس درس آیتالله مجتهدی شرکت کرد و سپس از درس اخلاق آیتالله حق‌شناس بهره جست و درس‌های اخلاقی پرشور و برنامه‌های سلوکی آیتالله حق‌شناس او را جذب کرد. پدرش مکرر به عتبات عالیات سفر میکرد در یکی از این سفرها سیدعلی که با پدر همراه بود در حرم حضرت علی (ع) در سن 19 سالگی به دست پدر، معمم شد.
سیدمحمدعلی نجفی یزدی مدتی را در تهران در بیت علامه امینی زندگی کرد. آیتالله امینی (ره) همیشه در مقابل این سید عظیم‌الشأن از جای خود برمی‌خواست و دست او را به احترام مقام سیادت می‌بوسید.
وی به زیارت جامعه، مناجات شعبانیه و مناجات خمسه عشر علاقه فراوانی داشت و آن روزها که هنوز خواندن دعای عرفه در فضای باز مرسوم نشده بود این مجلس را برگزار میکرد.
سیدمحمدعلی نجفی یزدی در سال 1371 هجری شمسی در حالی که بیش از 46 بهار از زندگی‌اش نگذشته بود به دیار باقی شتافت.
گزیده‌ای از شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان را در ادامه می‌خوانیم:
«اللهمّ اجْعَلْنی فیهِ من المُسْتَغْفرینَ واجْعَلْنی فیهِ من عِبادَکَ الصّالحینَ القانِتین واجْعَلْنی فیهِ من اوْلیائِکَ المُقَرّبینَ بِرَأفَتِکَ یا ارْحَمَ الرّاحِمین»؛
خدایا قرار بده در این روز از آمرزش جویان و قرار بده مرا در این روز از بندگان شایسته و فرمانبردارت و قرار بده مرا در این روز از دوستان نزدیکت به مهربانى خودت اى مهربان‌ترین مهربانان.
و اما به دعای روز پنجم بپردازیم. امام علیه‌السلام در این دعا عنایات خدا و درجات و ترقیات و سلوک را به سخ بخش تقسیم کرده‌اند و سه بخش ابتدایی و متوسطه و نهایی را از خداوند تبارک و تعالی تقاضا می‌کنند: خدایا، مرا از مستغفرین قرار بده. این شب‌ها شب استغفار است. پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«فإنََّ الشّقیَ مَنْ حُرِمَ غُفْرانَ اللهِ فِی هذا الشَّهْرِ العَظیم»
استغفار یا استهزاء!؟
شقی آن کسی است که حداقل به مراتب سه‌گانه عنایات خدا که در این دعا ذکر شده نرسد و آن غفران است و ورع، که از حیث ریشه‌ای بودن افضل است. «الورعُ عَنْ مَحارِمِ الله» این دیگر شقی است. چون مقدمه استغفار ترک گناه است، حضرت فرمود: اگر کسی ضمن اینکه استغفار می‌کند، گناه هم می‌کند این دیگر مستغفر نیست این مستهزء است! نعوذ باالله، استغفار اول ترک گناه است بعد طلب آمرزش.
افضل اعمال در ماه رمضان
لذا وقتی پیغمبر اسلام (ص) برخاست و سوال کرد: «یا رسول الله ما افضل الاعمال فی هذا الشهر»، یا رسول‌الله در این ماه بزرگ چه عملی افضل است؟ توجه داشته باشید که سؤال کننده امیرالمؤمنین (ع) است، حضرت فرمود: «یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ»، ورع از آنچه خدا حرام کرده است. اصلاً این ماه ماه ترک است و روزه هم یک عمل ترک کردنی است، همه‌اش نکن است. در متن روزه یک دستور انجام بده ندارد. همه‌اش نخورید، نیاشامید، دروغ به خدا و رسول نبندید، شهوات جنسی را ترک کنید، همه ترک و صبر است و در آیه «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ» حضرت صبر را به صوم معنا کرد. ماه، ماه صبر است و هر چیزی هم هست در صبر است. برای اینکه لازم نیست که ما ایجاد مقتضی کنیم بلکه باید رفع مانع کنیم.
رمضان ماه رفع موانع معرفت
کسی که گناه می‌کند ظرف دلش وارونه و پشت به خداست، اگر صد سال هم باران ببارد ظرف وارونه یک مثقال هم به خودش آب نمی‌گیرد. ظرف دلمان را در اثر گناهان وارونه کردیم لذا نمی‌توانیم عنایت را بگیریم. یا این ظرف را از اعمال خلاف پر کرده‌ایم و محبت غیر خدا در دل دیگر مجالی برای محبت خدا نمی‌دهد!
در حدیث قدسی آمده است: «یابن آدم بقدر محبتک لغیری اخرج محبتی من قلبک»، به اندازه محبتت به غیر من، محبت من را از دلت خارج کن. استغفار هم درجات دارد. «اللهمّ اجْعَلْنی فیهِ من المُسْتَغْفرینَ»، اقل درجات استغفار این است که خدایا، من گناه کردم ببخش. این اقلش است که انسان واقعاً پشیمان بشود و اگر پشیمان نباشد و دروغ بگوید، مستهزء است و مشمول این سخن امیرالمومنین (ع) می‌شود:
شخصی در حضور آن حضرت «أستَغفِرُاللّهَ رَبّی وَ أتوبُ إلیه» گفت: که بعضی‌ها به این عادت کرده‌اند، تا این را گفت، امیرالمومنین (ع) فرمود: «ثَکِلَتْکَ اُمِّکَ»، مادرت به عزایت بنشیند! چرا؟ چون اولیاء خدا حال درون را دارند می‌بینند که این چه استغفاری است! حضرت فرمود: «أَ تَدْرِی مَا اَلاِسْتِغْفَارُ»، می‌فهمی استغفار یعنی چه؟ «الْإِسْتِغْفَارَ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ»؛ استغفار درجه علیین است، درجه کسانی است که در شرف بالا آمدن هستند و تو این را به بازی گرفته‌ای. «وَ هُوَ اِسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّةِ مَعَانٍ»، استغفار موضوعی است که بر شش معنا استوار است. فرمود: «أَوَّلُهَا اَلنَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى»، اول پشیمانی است. آیا تو پشیمان هستی؟ یک گناهی کردیم یک استغفاری بگوییم اثراتش از بین برود و تبعات آن را رفع بکنیم، دوباره آن را انجام بدهیم! گاهی یک مشت از این معتادانی که ترک می‌کنند برای این است که دوباره بخواهند مشغول بشوند، ترکشان مقدمه فعلشان است که دوباره بتوانند بهتر وارد شوند. بعضی از استغفارهای ما این شکلی است. حالا گذشته را صاف کنیم، تبعاتش برود که زیاد انباشته نشود، دوباره شروع کنیم، نعوذبالله!
ادب در محضر اولیا ادب عندلله است
خدایا، مرا از عباد صالحین مؤدبت قرار بده. الله اکبر! ادب، ادب در مقابل اولیای خدا در برابر خداست. ادب، همه کسری‌ها را جبران می‌کند. خدا کسری‌های آدم مؤدب را پر می‌کند. ادب همه عیب‌های آدم را می‌پوشاند، خوب چیزی است، ساتر خوبی است. تمام این دعایی که هر شب می‌خوانید مال عباد صالحین است. مگر اولش «اللَّهُمَّ بِرَحْمَتِکَ فِی الصَّالِحِینَ فَأَدْخِلْنَا» بقیه دعا پیامد این قسمت است، یعنی اگر از عباد صالحین شدی، در علیین بالا می‌روی، درجات بهشت مال توست و این همه عنایات خدا مال توست، تازه این مقام متوسط است. یک مقام سومی هم دارد که آن دیگر مقام عالیه است.
«وَ اجعَلنی فیهِ مِن اَوْلیائِکَ المُقَرَّبینَ»؛
«و مرا در این روز از اولیاء مقرب خودت قرار بده.»
سوز دل شرط استجابت دعا
«وَ اجعَلنی فیهِ مِن اَوْلیائِکَ المُقَرَّبینَ» به‌به! درست است که دعا سنگین است ولی ایام ماه مبارک رمضان است. چون یکی از وعده‌هایی که خدا از زبان پیغمبرش داده است این است: «دُعَاوُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ» دعایتان مستجاب است ولی یک شرط دارد که دعایت واقعاً دعا باشد! فقط سوز دل می‌خواهد، خواهد می‌خواهد، خواستن می‌خواهد. واقعاً می‌خواهی یا نه؟ به قول معروف این نباشد که سنگ مفت و گنجشک مفت، بزک یک چیزی می‌شود. از اولیائک المقربین شدن خواستن می‌خواهد. اگر مستجاب نشد گله نکنی. این خواستن می‌خواهد، ببین خواسته داری؟ ببین دلت می‌خواهد که از اولیائه المقربین باشی؟ با سوز دل دعا کن. فرمود «دُعَاوُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ»، دعای شما در این ماه مستجاب است.
