دژ کرشاهی ابوزیدآباد که از جهت سازماندهی و انسجام فضایی، یکی از کامل‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه‌های محدوده آران و بیدگل و شهرهای اطراف آن محسوب می‌شود، در حال حاضر در خطر نابودی قرار دارد.
ویژگی‌های قلعه کرشاهی
قلعه کرشاهی دارای حیاطی بزرگ در میانه‌ی بنا، انبار، حوض بزرگ، اتاق‌های شاه‌نشین زمستانی و تابستانی، اصطبل‌های طویل و بزرگ و برجهای ستبر و بلندی است که با ترکیب و در هم‌گسیختگی فضاهای مختلف، طراحی منحصر به فرد این قلعه را به رخ می‌کشاند. قلعه کرشاهی یا گهر شاهی که در اصطلاح محلی به «قلعه کر» نامور است، بیشتر کاربرد تدافعی داشته است. این قلعه در فاصله ۳۰ کیلومتری ابوزیدآباد و در نزدیکی کوه یخاب قرار دارد. این دژ در زمینی به مساحت تقریبی ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع بنا شده است و خندق اطراف آن ۸۰۰ متر مربع را به اشغال خود در می‌آورد. شالوده‌ی این بنا در زمان پیش از اسلام ساخته شده و آن چه اکنون از آن به جا مانده، اکثرا مربوط به دوره‌ی قاجار است.
دور تا دور قلعه دو دیوار محکم کشیده شده و برجهای دیده بانی که تیراندازان در آن مستقر می‌شدند کمی متمایل به بیرون ساخته شده بود تا به تمام محوطه پیرامون دید داشته باشند. ضمن این که میان دیوار دوم و دیوار اصلی قلعه، خندق و کانالی به دهانه‌ی ۵ متر کنده شده که اگر دشمن از دیوار اول و دوم می‌گذشت، در خندق زمین گیر می‌شد و فرصتی برای تیراندازان قلعه به وجود می‌آمد تا آنان را از پای درآورند. همچنین قلعه، ۳ دیوار داشته که دیوار اصلی بلندتر از بقیه بوده که باقیمانده دیوار اول در ضلع خاوری هنوز پابرجاست.
زمین‌هایی که این قلعه در آن واقع است، خاصیت آب‌زایی دارد و می‌تواند حتی در ماه‌های گرم سال، اطراف آن را با آب احاطه کند. علاوه بر این به خاطر جنس خاک، ضخامت کم پوسته‌ی زمین و نزدیکی به سفره‌ی آب زیرزمینی، حوض بزرگ میانی قلعه همیشه مرطوب و یا پرآب است.
قلعه کرشاهی با توجه به تک بنا بودن در دل کویر و دسترسی به عنصر اصلی حیات یعنی آب و همچنین معماری به طور کامل بومی با استفاده از خاک محیط اطراف و سبک ساختمانی و تدافعی منحصر به فرد و همچنین وضعیت اقلیمی ییلاقی و خنک آن محیطی مناسب برای اسکان گردشگران بوده و شایسته مرمت، حفاظت و همچنین احیای دوباره است.
پاسخ مسئولان چیست؟
خطب شکن چندی پیش گزارشی از تخریب یکی از برجهای دیده بانی این بنا منتشر کرده بود. (این گزارش را در اینجا ببینید.) این بنا که در گذشته بر اثر غارت سودجویان و غارتگران میراث فرهنگی، تخریب شده بود، اخیرا نیز بر اثر بارندگی‌های اواخر فروردین ماه، دچار تخریب شده و یکی از ۵ برج نگهبانی آن فروریخته است.
برای پی گیری این موضوع با سرپرست اداره‌ی میراث فرهنگی و گردشگری آران و بیدگل تماس گرفتیم. وی با تایید تخریب یکی از پنج برج دیده بانی قلعه کرشاهی خاطرنشان کرد: این اداره به محض اطلاع از این اتفاق چند نفر از یگان حفاظت از بناها را به محل اعزام کرد و مشخص شد این تخریب به خاطر شدت نزولات جوی بوده است.
جواد صدیقیان تلویحا وضعیت این بنا را بغرنج توصیف کرد و افزود: ممکن است در آینده‌ی نزدیک شاهد تخریب بخش‌های دیگری از قلعه‌ی کرشاهی باشیم.
سرپرست اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل در مورد وضعیت مالکیت این بنا تصریح کرد: این قلعه با وجود آن که جزء بناهای ثبتی میراث فرهنگی است، مالک خصوصی دارد.
وی اضافه کرد: مالک خصوصی این بنا نه در جهت بازسازی و نه در جهت فروش این بنا اقدامی صورت نمی دهد و به همین خاطر مشکلاتی برای مرمت آن به وجود آمده است.
صدیقیان با تاکید بر این که مرمت بناهای تاریخی ثبتی نیازی به اجازه‌ی صاحب آن ندارد، رسیدگی به وضعیت این بنا را در حیطه‌ی وظایف اداره میراث فرهنگی و گردشگری آران و بیدگل عنوان کرد: علی رغم نامه نگاری‌هایی که با مرکز استان صورت گرفته، هنوز اعتبارات مورد نیاز برای رسیدگی به وضعیت این اثر تاریخی حاصل نشده است.
سرنوشت کرشاهی چه خواهد شد؟
بدون شک نجات این بنای تاریخی وابسته به بهره برداری درست و نظارت مستمر بر آن است، وگرنه حتی اگر مرمت‌هایی روی آن صورت گیرد، مرور زمان و گردش روزگار، قدرتش را بر آن چیره خواهد کرد و دیوارهایش را فروخواهد ریخت.
آران و بیدگل که یکی از شهرستان‌های پرجاذبه برای گردشگران است، باید در جهت ساماندهی و واگذاری این بناها برای استفاده‌ی مستمر اقدام کند. بدون شک اگر این اتفاق رخ دهد، علاوه بر سر پا ماندن بناهای تاریخی، عواید بسیار از نظر اقتصادی به شهرستان خواهد رسید.
به هر حال اکنون قلعه‌ی کرشاهی که سال‌ها در برابر حمله‌ی غارتگران و دزدان ایستادگی کرد، امروز در مقابل بی مهری مسئولان تاب مقاومت ندارد و در کشاکش جذب و اختصاص بودجه، رو به اضمحلال گذاشته است. باید قبل از این که اثری از این بنای منحصر به فرد باقی نماند کاری کرد و یکی از عناصر هویتی شهرستان را از تخریب نجات داد.
