گروه سیاسی افکارنیوز - بعد از مذاکرات پر چالش هسته ای و اجرایی شدن برجام، افکار عمومی داخل کشور منتظر دیدن ثمرات آن برای بهبود شرایط اقتصادی ایران بودند. به خصوص اینکه رئیس جمهور محترم پیش از اجرایی شدن برجام در مصاحبه های خود از نیاز شدید کشور به توافق نامه هسته ای صحبت کرده بود و حتی مسأله حل مشکل بی آبی و خشکسالی کشور را نیز به توافقنامه هسته ای مرتبط دانسته بود. ولی با وجود سخنان مقامات رسمی دولتی، نکته ای که ایجاد ابهام جدی می کرد، اعلام نظر طرف های غربی به خصوص آمریکایی ها درباره برجام بود. با توجه به دشمنی دیرینه آمریکایی ها با نظام جمهوری اسلامی از بدو پیدایش آن و خوی استکباری و سلطه گرایانه ای که در تضاد جدی با روحیه استقلال طلبانه ملت ایران داشت، این سوال مطرح می شد که اگر برجام این چنین دستاورد هایی برای جمهوری اسلامی دارد، چگونه است که آمریکا نیز از آن راضی است و به آن می بالد؟
روزنامه نیویورک تایمز مهر ماه 94 و زمانی که اجرای برجام در یک وقفه 6 ماهه منوط به محدود کردن برنامه هسته ای ایران شده بود، نوشت: "اوباما برای اجرایی شدن برجام لحظه شماری می کند. دولت او در آستانه یک انتخابات است و اوباما می خواهد با اجرایی شدن برجام برای حزب دموکرات رأی جمع کند و موقعیت و پرستیژ خود در میان فهرست روسای جمهوری آمریکا ارتقا دهد." با این وجود استفان مول، مسئول تحریم های ایران در دولت آمریکا در جلسه ای که چندی بعد در شورای آتلانتیک واشنگتن برگزار شد نکته مهمی را مورد اشاره قرار داد، وی گفت: "زمان آغاز اجرای برجام نقطه عطف مهمی است. این دست آنها (دولت ایران) است که چه زمانی بتوانند همه تعهدات خود را برآورده کنند واین حقیقت که آنها بسیار سریع تر از حد انتظار در حال تحقق تعهدات خود هستند، ما چالشی در پیش رو داریم که باید ببینیم هر قدمی که آنها برداشته اند کاملا مورد تایید (آژانس) بوده باشد." اما می توان با نگاهی به متن برجام علت رضایت سران آمریکایی از برجام و تمایل و عطش آنان به اجرایی شدن برجام را بهتر درک کرد.
عدم لغو تحریم ها
با وجود اینکه ایران طبق توافقنامه می بایست منابع آب سنگین و اورانیوم غنی شده خود را از کشور خارج می کرد (خارج کرد!)، تحریم های اولیه دولت آمریکا همگی بدون هیچ گونه تغییری بر سر جای خود باقی می ماند. یعنی دولت آمریکا همچنان، ایران را در فهرست تحریمی خود باقی نگه می دارد و به هیچ شرکت آمریکایی اجازه تجارت با ایران را نمی دهد. تنها بخشی از تحریم ها که پس از برجام دچار تغییر می شوند، تحریم های شورای امنیت، تحریم های اتحادیه اروپا و تحریم های ثانویه آمریکا هستند طبق متن برجام بخش مهمی از تحریم ها لغو نشده اند بلکه تنها به حالت تعلیق درآمده اند یا به طور موقف متوقف شده اند و تنها بخش بسیار کمی از تحریم ها لغو شده اند. این عبارات به معنای آن است که تحریم های تعلیق شده و یا متوقف شده بر اساس شرایطی که آنها نقض توافق تشخیص بدهند به طور خودکار و بدون نیاز به هیچ گونه مصوبه ای باز خواهند گشت.
نقض برجام و اطمینان از عدم موضع گیری ایران
یکی دیگر از مسائل مهمی که بعد از رسیدن ایران و 5 + 1 به توافق نهایی بار ها اذهان عمومی را به خود جلب کرد، نقض مکرر برجام توسط آمریکایی ها بود. این در حالی انجام می شد که هیچ گونه واکنشی از سوی مقامات ایران مطرح نمی شود. تحریم های جدید که علیه افراد و شرکت های ایرانی اعمال شد یکی از موارد جدی نقض برجام بود که تنها با این پاسخ از سوی سید عباس عراقچی مواجه شد که "این تحریم ها هم می تواند نقض برجام تلقی شود و هم نقض برجام تلقی نشود." یا در موردی دیگر که به اذعان کارشناسان با بخش های مختلفی از برجام تناقض آشکار داشت، مصوبه کنگره آمریکا در خصوص ایجاد محدودیت صدور ویزای آمریکا برای افرادی که از سال 2011 به ایران سفر کرده اند، بود. بر اساس این قانون تبعه های 38 کشور جهان که دولت هایشان پیمان حذف ویزا با آمریکا را امضا کرده اند و در صورت تمایل برای سفر به آمریکا می توانند به راحتی این کار را انجام دهند، در صورتی که در 5 سال گذشته به ایران سفر کرده باشند از این قاعده مستثنی می گردند و برای اخذ ویزا با محدودیت های جدی مواجه خواهند شد. به گفته کارشناسان این قانون به معنای تهدید همه تجار و بازرگانان کشور های اروپایی و آسیایی برای سفر تجاری به ایران است، زیرا در صورت سفر به ایران، برای سفر به آمریکا با مشکلات جدی مواجه خواهند شد. اما این نقض صریح برجام در حالی توسط مقامات دولتی خلاف "روح برجام" تلقی شد که طبق ماده 29برجام "اتحادیه اروپایی و دولت های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تأثیرگذاری منفی و مستقیم بر عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز این برجام، خودداری خواهند کرد." به علاوه اینکه در ماده 26 برجام نیز آمده است: "ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست 2 به عمل خواهد آورد."
البته این قانون نقض صریح بند دوم نامه پذیرش مشروط برجام توسط رهبری نیز بود زیرا ایشان در نامه نوشته بودند: "در سراسر دوره هشت‌ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته تروریسم و حقوق بشر) توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد." نقض برجام صریح برجام توسط آمریکا در حالی انجام شد که بر اساس برجام ساز و کاری هر چند ناقص برای شکایت از نقض برجام تعبیه شده بود و دولت حتی شکایتی از این بد عهدی آمریکا به این کمیسیون ارائه نداد. لذا آمریکا هم توانسته است زیر ساخت های هسته ای کشورمان را محدود کند و تولیداتش را از کشور خارج نماید و هم اینکه با تصویب قوانینی امکان استفاده ایران از تعلیق و متوقف شدن تحریم ها را از بین ببرد.
زمینه سازی برای نفوذ در کشور
یکی دیگر از علل تمایل آمریکا به اجرای برجام و حفظ آن را می توان در کلام رهبر انقلاب جستجو کرد. ایشان بعد از به ثمر نشستن مذاکرات هسته ای بار ها مسأله نفوذ را مورد توجه قرار دادند و آن را برنامه آمریکا برای شرایط بعد از برجام ذکر کردند. این بحث به این دلیل برای آمریکا مهم است که در شرایط تحریم و محاصره اقتصادی، امکان ایجاد مراوده برای نفوذ در داخل کشور بسیار پایین بود ولی امروز با افزایش رفت و آمد های مختلف در قالب هیأت های سیاسی، فرهنگی و حتی دانشگاهی امکان ایجاد نفوذ و خدشه به استقلال کشور بیش از پیش فراهم گردیده است. به گفته کارشناسان نیز نتیجه مذاکرات هسته ای ضریب استقلال کشور در مقابل جهان غرب به خصوص آمریکا را کاهش داده است و همین مسأله می تواند به عنوان دستاوردی برای آمریکا تلقی گردد.
منتفی بودن گزینه نظامی
مسأله بسیار مهمی که به عنوان دلیل محکمی برای تمایل دولت آمریکا به اجرای برجام می توان به آن استناد کرد، گزارش های مراکز تحقیقاتی آمریکایی در خصوص منتفی بودن حمله نظامی به ایران است. اگر چه مسئولین آمریکایی برای حفظ پرستیژ خود بار ها از قرار داشتن همه گزینه ها بر روی میز سخن گفته اند اما طبق بررسی موسسه بروکینز که مسئولیت برآورد خسارات آمریکا در خصوص حمله احتمالی به ایران را بر عهده داشت امریکا برای حمله موفق زمینی به ایران نیاز به ۸۰۰ هزار نیروی نظامی دارد. طبق بررسی این موسسه این تعداد نیروی نظامی حتی در حالت بسیج عمومی نیز از توان نظامی آمریکا خارج است. از سوی دیگر هرگونه حمله نظامی محدود و نقطه ای برای از کار انداختن تأسیسات نظامی و هسته‌ای ایران منجر به راه افتادن یک جنگ همه جانبه خواهد شد که تقریباً همان نتایج را برای ایران به همراه دارد و هیچ فایده ای برای امریکایی ها به همراه نخواهد داشت.
بر اساس گزارش بروکینگز ایران در جنگ احتمالی می تواند ناو های آمریکایی را در خلیج فارس غرق کند. این مؤسسه حتی جنگی شبیه سازی شده را نیز به اجرا گذاشته است که بر اساس آن جنگ با ایران به یک جنگ بزرگ منطقه ای تبدیل شده است و همین مسأله از عوامل مهمی است که آمریکا راه دیپلماسی را در برابر ایران در پیش گرفته است.
اظهارات دبیر کل بانک مرکزی، پایانی بر ادعای لغو تحریم ها
با وجود همه موارد پیش ذکر شده، مسئولین دولتی از طریق رسانه های متکثر خود و با استفاده از تبلیغات سنگین سعی بر القای لغو تحریم ها و رفع مشکلات مبادلات اقتصادی ایران با سایر کشور ها داشتند. بر اساس متن برجام نیز بانک های اروپایی امکان مبادله پولی و اقتصادی با ایران را می یابند اما همان گونه که رهبر معظم انقلاب چندی پیش ذکر کردند با کارشکنی آمریکایی ها و تهدید های مسئولین اقتصادی این کشور، عملاً هیچ بانکی جرأت برقراری ارتباط با ایران را ندارد. به همین دلیل نیز ولی الله سیف دبیر کل بانک مرکزی در سفری که اخیرا به آمریکا داشت اعلام کرد دستاورد های ایران از برجام تقریبا هیچ بوده است.
