با رونق رویش گیاهان بهاری برخی خود را راهی دیارهای بکر می کنند تا نشانه سر سبزی را در خود زنده کرده و با چیدن آن از خواص بی پایانش که به نوعی برخی نیز از آن به عنوان داروی طبیعت یاد می کنند، بهره بگیرند. اگرچه گیاهان بهاری از گذشته های دور مهمان سفره های ایرانیان بوده، ولی متاسفانه نسل جدید از خواص این نوع گیاهان غافلند و به مصرف آن چندان اقبالی ندارند که این مهم به نوبه خود نشان از عدم آگاهی دارد .
در فصل بهار در استان خراسان شمالی نزدیک به 50 نوع گیاه خوراکی، دارویی برداشت می شود که هرکدام شفابخشی خاصی دارد. مهم ترین گیاهان خوراکی و دارویی این استان شامل چریش ، پونه ، آنخ( کاکوتی)، کنگر، پیاز کوهی، ریواس، پیچک، قارچ کوهی،مو ، گیلاخه و...است.
چریش
یکی از انواع گیاهان خودرو در این شهرستان گیاهی است که در میان شهروندان بجنوردی به چریش ( (Cherishمعروف است. رویش این گیاه همزمان با فصل بهار آغاز می‌شود و مدت زندگی آن حدود دو ماه در فصل بهار است.
گیاه چریش در فصل بهار در اکثر سبزی فروشی های استان به چشم می خورد و طرفداران مخصوص به آن جایگاه خاصی را در خراسان شمالی به این گیاه بخشیده است. به این دلیل که این گیاه طرفدار زیادی دارد علاوه بر این که در این دو ماه آن را به صورت تازه مورد استفاده قرار می دهند اغلب به مقدار زیاد خریداری می کنند و یا از دشت ها جمع آوری کرده و آن را برای فصل های سرد در فریزر نگه داری می کنند.
این گیاه علاوه بر مصرف خوراکی اش قابلیت دارویی نیز دارد که در زیر به برخی از خواص آن اشاره می کنیم: علاوه بر مصرف دارویی آن به‌تنهایی و یا در ترکیب با سایر گیاهان ارزش آن مضاعف می‌شود و در طب سنتی برای مداوای عوارض لکه‌های پوستی، اگزما، شکستگی اعضای بدن و جلوگیری‌از ریزش مو و تقویت پیازمو نیز کاربرد دارد.مصارف غذایی این گیاه شامل آش و نان مخصوص آن است.
گیاهان خوراکی که در دامنه کوهپایه ها می رویند به دلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی و انواع سموم برای تولید آنها، املاح بسیار مفید داشته و همواره مورد استفاده متخصصان تغذیه و پزشکان برای رفع انواع بیماری هاست.
درگذشته های نه چندان دور چیدن سبزی کوهی و گیاهان مختلف جزئی از برنامه روزانه اغلب بانوان در روزهای بهاری بود و آنها از اوایل بهار تانیمه اردیبهشت درهفته چند ساعتی را به گشت و گذار در دل طبیعت و چیدن سبزی های کوهی می گذازند.
کنگر؛
کنگر یکی دیگر از گیاهانی است که در این استان می روید و مورد استفاده مردم منطقه قرار دارد.عصاره برگ و ریشه کنگر برای جلوگیری از رسوب چربی در جدار رگ‌ها مفید بوده و در درمان یرقان، سوءهاضمه، احساس ناراحتی در معده، نفخ، بی‌اشتهایی، تهوع، اسهال خفیف یا یبوست، نارسایی کبد، دفع مزمن آلبومین و کم‌خونی بعد از جراحی موثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌کند.
کنگر معمولی گیاهی است خودرو با برگ‌های خاردار و ساقه‌های ضخیم شبیه به کرفس که از آن در پخت سوپ، خورش و حتی به صورت خام در سالاد استفاده می‌کنند.
البته با توجه به اینکه برگ‌های آن تیغ‌های ریز و تیزی دارند، هنگام پاک کردن مراقب دستان خود باشید؛ پس بهتر است از دستکش استفاده کنید.
این سبزی خواص دارویی نظیر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و کاهندگی کلسترول دارد. بنابراین احتمال بروز سرطان را کاهش می‌دهد، خنثی‌کننده سموم کبدی و محافظ کبد است و به همین دلیل از دانه‌های آن داروهایی برای درمان بیماری‌های کبدی به بازار عرضه شده است. در ضمن، عادت به خوردن آن به هضم غذا کمک کرده و اشتها را افزایش می‌دهد.
اثرات دیگر آن شامل کاهش چربی خون، ضددرد، ضدالتهاب، کاهش قندخون و به طور ضعیف ادرارآوری است.
جالب است بدانید که یکی دیگر از استفاده‌های مهم کنگر در تولید پنیر است. زیرا این سبزی با آنزیم‌هایی که دارد می‌تواند با غلظت یک بر 150 هزار شیر را لخته و پنیر تولید کند.
چه کسانی بهتر است کنگر نخورند؟
بهتر است زنان باردار، کودکان، بیماران مبتلا به بیماری شدید کبدی یا کلیوی از مصرف برگ کنگر پرهیز کنند.
از آنجایی که برگ‌های کنگر محرک انقباض کیسه صفراست. افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، نباید آن را مصرف کنند؛ چرا که افزایش انقباض کیسه صفرا منجر به انسداد مجاری و حتی پارگی کیسه صفرا می‌شود.
پونه
پونه از خانواده نعناع است و ترکیب اصلی موجود در این گیاه، اسانس روغنی فرار یا روغن منتول است.به علاوه در اعضاى این گیاه مقدارى تانن، مواد رزینى و قند نیز وجود دارد و حاوی مقدار زیادی ویتامین است.
با گیاه پونه می توان یک دم کرده ی گیاهی فوق العاده تهیه نمود. برای تهیه ی یک فنجان دم کرده ی این گیاه، یک قاشق غذاخوری سرخالی از برگ یا گل پونه ی تازه و یا یک قاشق چای خوری برگ پونه خشک شده را در چای صاف کن درون یک لیوان ریخته و یک فنجان آب در حال جوش را روی آن بریزید. اجازه دهید مدت 10 دقیقه دم بکشد و رنگ چای در بیاید. اگر دوست داشتید می توانید آن را کمی شیرین کنید.
دم کرده پونه
برگ ها و گل های پونه و همچنین ساقه های آن می توانند جایگزین مناسبی برای بسیاری از آنتی بیوتیک ها باشند. این گیاه همچنین بادشکن، معرق، مدر و محرک نیز می باشد.
از دم کردهی این گیاه برای درمان سرماخوردگی، زکام، سردردها، مشکلات گوارشی، کم کردن تب خفیف، تسکین گلودرد و برای بهبود نفخ شکم، حالت تهوع، دردهای قاعدگی و بی خوابی استفاده می شود.
پونه را به عنوان تحریک کننده تولید صفرا نیز می شناسند.عصاره ی پونه دارای خاصیت تسکین دهنده ی درد نیز می باشد.
فواید پونه:
رفع حالت تهوع و استفراغ، مشکلات و ناراحتی های گوارشی به طوری که از ترش کردن معده جلوگیری می کند و برای هضم غذا و برطرف کردن سکسکه ، سرماخوردگی، آنفلوآنزا، آسم و گرفتگی بینی مفید است.
با توجه به خواص ضدمیکروبی که در عصاره و اسانس پونه وجود دارد، می توان از این فرآورده‌ها به عنوان جایگزین طبیعی برای آنتی بیوتیک ها استفاده کرد.
نظر کارشناسان تغذیه در خصوص گیاهان خودرو چیست؟
به گفته کارشناسان تغذیه ، گیاهان خودرو که تا حدودی دور از دسترس روتین افراد و جامعه رویش می کند، با داشتن خواص درمانی بسیار به نوبه خود از شگفتی های خدادادی به شمار می رود و گل گیاهان بهاری کمتر درمعرض آلودگی های شیمیایی و میکروبی قرار دارند.
به گفته آنان گیاهان بهاری محصولاتی کاملا ارگانیک هستند، زیرا از انواع کود شیمیایی و سمپاشی به دور بوده و محصولاتی کاملا طبیعی هستند .
اگر چه گیاهان بهاری ممکن است با مدفوع حیوانات آلوده شده و ناقل بیماری باشد ولی شست و شوی آنها نیاز به ضدعفونی کننده ندارد. اگر از گیاهان کوهی به صورت پخته استفاده می کنیم. حرارت کم، آلودگی سطحی گیاهان را از بین می برد.
فریز کردن گیاهان بهاری مشکلی ندارد به شرط اینکه به صورت صحیح فریز شود و البته هر غذایی اگر به صورت تازه مصرف شود. ارزش غذایی بالاتری دارد و یادمان باشد که پختن گیاهان آنزیم های موجود در آنهارا از بین می برد.
چند توصیه
یادتان باشد افراط و تفریط درهیچ کاری خوب نیست. افراط و تفریط در خوردن گیاهان بهاری نیز به هیچ وجه توصیه نمی شود. زیرا به عنوان نمونه مصرف زیاد ریواس و کنگر برای کسانی که سنگ کلیه و ناراحتی کلیه دارند، توصیه نمی شود چون به نوبه خود موجب تشدید این مشکلات خواهد شد. تعدادی از آنها نیز خواص دارویی دارند که باید تحت نظر کارشناس استفاده شوند.
